कन्नड साहित्यचन
व्याकरण: (नाम): नामांत तीन लिंगां आनी दोन वचनां आस्पावतात. सत्रीलिंग स्त्रीव्याक्तीवाचक,पुल्लिंग पुरूषव्यक्तीवाचक आनी नपुंसकलिंग हेरवाचक आसता. अनेकवचन प्रत्यय लावन हाडटा. नाम आनी सर्वनामाक प्रत्यय लागतकच ताच्या मूळ स्वरूपांत विकार जावन स्पमान्य रुप घडटा. अनेकवचनाचे प्रत्यय: अन्दुरू (पुरूष आनी स्त्री वाचक नात्याची संज्ञा) अरू (हेर स्त्री वाचक नात्याची संज्ञा) अरू (हेर स्त्री परूषवाचक नाम) हे प्रत्यय आसात. नपुंसकलिंगाक-गळु हो प्रत्यय लागता. पूण तो वैकल्पिक आसता. देखीक:अण्ण (व्हड भाव)- अण्णन्दिरू अक्क (व्हड भयण)- अक्कन्दिरू हुडुग (चलो)-चुडुगरू सोसे( सून)-सोसेरू सर्ननाम:सर्वनामां फुडलेतरेन आसतात. एकवचन अनेकवचन प्रमथ पुरूष नानु नानु नावु व्द्रितीय पुरूष नीनु नीवु,तावु (तुमी) तृतीय अवनु अवरू स्त्री अवळु अवरू नपुंसकलिंग अदु (तें) अवु इदु(हें) इवु प्रश्र्नार्थक यावनु(कोण?) यारू विशेषण: विशेक्षणा केन्नाच बदलनांत म्हळ्यार लिंग वचन, विभक्ती हांचें प्रमाण तांची रूपां बदलना. कांय खास परिस्थितींत तांकां सर्वनामाचक प्रत्यय लागतात.
क्रियाविशेषण: क्रियाविशेषणांवरी दिसपी जायतीं उतरां जायतेफावट नामासावन घडटात. पूण कांय स्व:तसिध्दय आसात.
क्रियापद: क्रियापदाचें मूळ, फकत धातू वा प्रत्यय सिध्द धातू अशें आसता. वर्तमानकाळाचो प्रत्यय त्एअत्एउत् वा भूतकाळाचो द्/त्/इ/ इंद वा शून्य आसा. तृतीयपुरूष सोडल्यार क्रियापदांत लिंगभेद व्यक्त जायनात.
आज्ञार्थाचें एकवचनी रूप म्हळ्यार धातूचें मूळ रूप. अनेकवचनांत ताका’इरि’ हो प्रत्यय लागता. एकवचन होगु’वच’ माडू ‘कर’ अनेकवचन होगिरि माडिरि
वर्तमानकाळाचीं रूपां अशीं: एकवचन अनेकवचन प्रथम पुरूष नानु होगुत्तेने नावु होगुत्तेवे व्दितीय पुरूष नानु होगुत्ती नीव होगुत्तीरि तृतीय पुरूष अवनु होगुत्ताने अवरू होगुत्तारे (पुल्लिंगी) तृतीय पुरूष अवळु-आके होगुत्ताळे अवरू होगुत्तारे (सत्रीलिंगी) तृतीय पुरूष अदु होगुत्तदे अवु होगुत्तवे (नपुंसक लिंगी) वर्तमानकाळाचें नकारार्थी रूप धातुक ‘अदु’ हो प्रत्यय आनी निमाणें इल्ल हें नकारार्थी जोडून जाता: होगु ताचे होगु+अदु=होगुवदु, होगुवदु+इल्ल= होगुवदिल्ली (वचना) हें रूप जाता. तीं सगलीं पुरूषांत, लिंगांत आनी वचनांत तशींच उरतात.
भविश्यकाळाचीं रूपां स्वतंत्र आसलीं तरीय जायते फावट तातूंत तेखातीर ‘वर्तमानकाळाची’ रूपांय वापरतात. सकर्मक भूतकाळांत कर्मणि प्रयोग ना.
कन्नड भाशेंतलीं कांय वाक्यां: निन्न हेसरू एनु? (तुजें नांव कितें?) पेटेयिंद अक्कियन्नु तंदेनु (बाजारांतल्यान तांदूळ हाडले?) अवनु पेटेयिंद काइ पल्ले तरूवनु (तो बाजारांतल्यान भाजी हाडटलो.) ओब्ब राज इद्दनु (एक आसलो राजा) अवनिगे इब्बरू राणीयरिददरू (ताका दोन राणयो आसल्यो) == कन्नड साहित्य ==
द्राविड भाशावर्गांतली ‘कन्नड’ ही एक म्हत्वाची भास जावन आसा. कन्नड साहत्याचो इतिहास (रं श्री. मुगळि) ह्या पुस्तकांत ‘करनाडु’ वा ‘कर्नाड’(व्हड उंचवट्याचो देश) ह्या कन्नड उतरांचें ‘कर्णाट’ हें संस्कृत रूप आसूंये अशें म्हळां. ‘कर्नाड’ हें उतर मुखार ‘कन्नड’ ह्या उतरांत बदल्लें आनी भाशा आनी देश सुचोवपी उतर जालें. कर्नाटकांत आयिल्ल्या असंतंती लोकांनी ह्या उतरांचो उच्चार ‘क्यानरीज’ असो केलो.
कन्नड भास दोन हजार वर्सां पयलीं सावन वेव्हाराची भास म्हूण समाजाभितर घोळटा. महाभारत आनी पाणिनीच्या व्याकरणग्रंथांत ‘कर्णाट’ आनी ‘कुंतुल’ ही देशवाचक उतरां मेळटात. इ.स. आरंभाक ग्रीक भुगोलशास्त्री टॉलेमीन बादमि, हंडी, कलकेरि,मुदगल ह्या नांवांकडेन जुळपी गांवांचीं ब=नांवां सांगल्यांत. हातूतली कांय नांवां शुध्द कन्नड आसात. इ.स. २०० वर्सा जावन गेल्ल्या हालराजाच्या ‘गाथासप्तशती’ ह्या प्राकृत ग्रंथांत जाग्या-जाग्यार कन्नड उतरां मेळटात.
कन्नड साहित्याक देड हजार वर्सांची व्हड परंपरा आसा, कन्नड साहित्य काळखंडाचे सादारणपणान ५ वांटे जातात.
१.पंपपूर्वकाळ-(आरंभासावन इ.स-९४० मेरेन) २ (९४०-११५० इ.स.) ३. बसवकाळ (११५०-१४००) ४ कुमार व्यासकाळ (१४०० ते १९००) ५. आर्विल्लो काळखंड (१९००-उपरांत) पंपपूर्वकाळ:इ.स.च्या ३ –या शतमानासावनचे जे शिलालेख कर्नाटकांत मेळ्ळ्यात ते संस्कृत आनी प्राकृतांत बरयल्ले आसात. इ.स. ४५० त मेळिल्लो ‘हल्मिडी शासन’ हो शिलालेख पयल्या कन्नड
