कर्वे, चिंतामण गणेश: (जल्म: ४ फेब्रुवारी १८९३,बदोडा; मरण: १६ डिसेंबर १९६०, पुणे). मराठी कोशकार आनी लेखक. शिकप बडोदा आनी पुणे हांगा. तो गणिताचो पदविधर (१९९७). आसून लेगीत डॉ.श्रीधर व्यंकटेश कटतकर हाच्या महाराष्ट्रीय ज्ञानकोशाचे येवजणेकडेन आकर्शित जावन केतकराचो सहाय्यक जालो(१९१९). ज्ञानकोशाची निर्मिती जातकच यशवंत रामकृष्ण दाते हाच्या पालवान ताणें ‘महाराष्ट्र वाकसंप्रदाय कोश’ (२ खंड:१९४२,१९४७), ‘शास्त्रीय परिभाषा कोश’ (१९४८)ह्या कोशांचे रचणुकेंत एक संपादक म्हूण म्हत्वाचो वावर केलो. तेभायर डॉ. केतकराच्या ‘महाराष्ट्रीय ज्ञानकोशा’ ची सुदारीत आवृत्ती काडपाच्या हेतान य. रा. दाते हाचेवांगडा ‘सुलभ विश्वकोशा’ची (६ खंड,१९४९-५१) रचना केली. कोशकार्याखेरीज ताणें कांय पुस्तकांय बरयलीं, तीं अशीं: ‘मानवी संस्कृतीचा इतिहास’ (१९३१), ‘प्राच्य आणि पाश्चात्य नीतिध्येये’(१९३७),‘आनंदबाईपेशवे’ (१९४०), ‘मराठी साहित्यातील उपेक्षित मानकरी’(१९५७), ‘कोशकार केतकर’(य.रा.दाते हाच्या पालवान,१९५१). वेगवेगळ्या नेमाळ्यांतल्यान भाशा, साहित्य, इतिहास, संस्कृताय ह्या विशयांचेर ताणें ४०० वयर लेख पूर्विल्ल्या अवशेशांवयलीं टिपणां, ल्हान-ल्हान सोद नोंदी, व्यक्तीनोंदी आनी व्यत्पति नोंदी लक्षणीय आसात. अचूक माहिती, सुटसुटीत मांडावळ आनी संक्षेप, सूक्ष्म संशोधक बुध्दी आनी स्पश्ट फोडणिशी हें ताचे बरपावळीचें खाशेलपण. महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचो चिटणीस(१९३६) आनी खजिनदार (१९५१) म्हूण ताणें काम केलें. १९४२ ते १९५२ ह्या काळांत ‘भारत इतिहास संशोधक मंडळा’ चो तो चिटणीस आशिल्लो. तो १९४८ सावन पुणे विध्यापीठाचो सभासद, १९५५ सावन महाराष्ट्र सरकारच्या ‘हिंदी शास्त्रीय परिभाषा कोशा’चो सल्लागार आशिल्लो.- कों.वि.सं.मं कर्वे,धोंडो केशव: (जल्म:१८ एप्रिल १८५८, मुरूड;मरण:९ नोव्हेंबर १९६२ ). आर्विल्ल्या भारतांतलो एक नामनेचो समाजसुधारक. ताका महर्षी अण्णासाहेब कर्वे ह्या नांवानूच सगळे वळखतात. ताचें शाळेंतलें शिकप मुरड आनी रत्नागिरी हांगा जालें. १८९१ त मुंबयच्या विल्सन कॉलेजांत ताणें बी.ए.चें शिकप पुराय केलें. त्याच वर्सा लोकमान्य टिळकान फर्ग्युसन कॉलेजांतल्या आपल्या जाग्याचो राजीनामो दितकच नामदार गोखलेन गणिताचो प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक केली. तेउपरांत ताणे आपलें समाजकार्य सुरू केलें. पयली बायल भायर पडटकच (१८९१) ताणें पंडित रमाबाईचे ‘शारदा सदन हे संस्थेंतले आनंदीबाई उर्फ बाया कर्वे हे विधवेकडेन पुनर्विवाह केलो. आनंदीबाईन ताका ताच्या समाजकार्याच्या वावरांत तशेंच बायलांच्या शिक्षणाच्या कार्यांत जिवितभर सांगात दिलो. कर्वे हाणें परत लग्न केल्ल्यान ताका तेन्नाच्या ब्राह्मण समाजान खर विरोध केलो. पूण ताची पर्वा करीनासतना ताणें विधवांच्या उध्दाराचें कार्य चालूच दवरलें. १८९३ त ताणें ‘विधवाविवाह प्रतिबंध निवारक मंडळ’ काडलें आनी दुसरे खेपे लग्न जाल्ल्यांचें कुटुंब-मेळावेय घडोवन हाडले. विधवांच्या शिक्षणाखातीर ताणें १८९९ त ‘अनाथ बालिकाश्रम’ हे संस्थेची थापणूक केली. हो आश्रम हिंगणे (पुणे) हांगा १९०० वर्सासावन सुरू जालो. बरी घरकान्न करपाचे नदरेन बायलांक फाव अशें शिकप दिवंक जाय म्हूण स्वतंत्र बायलांच्या विश्वविध्यालयाचे स्थापनेखातीर ताणें खूब खटपट केली. हातूंतल्यानूच ठाकरची कुटुंबाच्या पालवान १९१६ त श्रीमती नाथीबाई दामोदर ठाकरसी बायलांचें विध्यापीठ उबें जालें. ह्या विध्यापीठाच्या अभ्यासक्रमांत बायलांचे जिणेकडेन संबंदीत अशा वेगवेगळ्या विशयांचो आस्पाव आसून शिक्षणाचें माध्यम मराठी आसा. अनाथ बालिकाश्रम आनी बायलांचें विध्यापीठ ह्या संस्थांतल्यान महाराष्ट्रांतल्या हजारांनी बायलांनी आपलें शिकप पुराय केलां. ह्यो दोन संस्था उब्यो करपाखातीर आनी तांची अर्थीक बाजू घट करपाखातीर अण्णासाहेब कर्वेन जिवितभर भारतांत आनी परदेशांत १९२१-३२ ह्या काळांत मिशनरी बाण्यान खूब कश्ट घेतले. महर्षी कर्वे हाचें जिवीत संस्थामय आशिल्लें. वयल्या संस्थांखेरीज ‘मुरूड फंड’ (१८८६) आनी बायलांच्या उध्दाराखातीर आमरण कार्य करपी कार्यकर्ते निर्माण जांवचे म्हूण काडिल्लो ‘निष्काम मठ’ (१९१०), गांवगि-या शिक्षणाखातीर ‘महाराष्ट्र ग्राम प्राथमिक शिक्षण मंडळ’ (१९३६),जातिभेद-अस्पृश्यताय हांच्या निर्मूलनाच्या हेतान काडिल्लो ‘समता-संघ’ (१९४४) ह्या संस्थांची ताणें थापणूक केल्ली. ताची आपजीण ‘आत्मवृत’ १९१४ त उजवाडाक आयली. आर्विल्ल्या भारताच्या समाज सुदारणेच्या इतिहासांत आनी खास करून बायलांचें शिकप, विधवाविवाह हांचेविशी ताणें आपल्या वावरान, चिकाटीन आनी ध्येयवादान एक वेगळोच आदर्श निर्माण केलो. भारत सरकारान ‘पझविभूषण’ (१९५५), ‘भारतरत्न (१९५८) ह्यो पदव्यो दिवन ताचो भोवमान केलो. ताच्या वावराचें दर्शन करपी एक अनुबोधपट सरकारान काडला.- कों.वि.सं.मं कर्वेमरघुनाथ धोंडो: (जल्म:१४ जानेवारी १८८२, मुरूड; मरण:१४ ऑक्टोबर १९५३, मुंबय.) समाजीक भलायकेखातीर संततिनियमन आनी लैंगीक शिकप हांचेविशीं बुध्दिवादी विचार प्रवर्तन आनी प्रत्यक्ष वावर करपी भारतांतलो एक आध्य विचारवंत. महर्षी धोंडो केशव कर्वे हाचो व्हडलो चलो. मॅट्रिकेचे परिक्षेंत मुंबय राज्यांत पयलो आयलो(१८९७). फर्ग्युसन महाविध्यालयांतल्यान बी.ए. (१९०३) पदवी घेतली. १९०६ त अध्यापनाची पदविका घेतली. गणित विशयांत एम्.ए.केली. एल्फिन्स्टन कॉलेज, मुंबय (१९०८-१७); कर्नाटक कॉलेज, धारवाड (१९९७-१९); डेक्कन कॉलेज, पुणे (१९२१); गुजरात कॉलेज, अहमदाबाद (१९२१-२२) आनी विल्सन कॉलेज, मुंबय (१९२२) ह्या महाविध्यालयांनी गणिताचो प्राध्यापक. ताचे क्रांतिकारक विचार आनी बाणेदार स्वभाव हाका लागून ताचे नोकरेंत सदांच अस्थिरताय उरली. ताणें कांय वेवसायूय केले. संततिनियमनाचें केंद्र (राइट एजन्सी) ताणें १९२१ सावन आपली घरकान्न मालतीबाईच्या पालवान चलयलें. लैंगीक शिकप, संततिनियमन ह्या म्हत्वाच्या विशयांवांगडाच हेर समाजीक आनी संस्कृतीक विशयांकडेन वैज्ञानीक आनी चिकित्सक नदरेन पळोवपाची तांक समाजाक प्राप्त जावंची, हाचेखातीर ताणें उपाट यत्न केले. ताच्या
