काळंगाचे वालीक धवशीं फुलां येतात. सगळ्याच फुलांक काळींग जाता अशें ना. फुलांबरोबर जर ‘तोरो’ आसल्यार तो वाडटा आनी मागीर ताचें काळींग जाता. काळींग जून जावपाक सादारणपणान तीन म्ह्यने लागतात. काळींग जून जालां म्हणपाची खास अशीं लक्षणां नात. तरी आसतना काळींग जून जातकच, जर ताचेर चिरपूट मारल्यार पोको कसो आवाज येता. देंठ कांळगांत मुंगरता आनी फूल आसता तें फळाचें सकयलें पोंतय भितर वता.
काळगांचे एके वालीक २, ३ ते १५ मेरेन काळंगा लागतात. काळंगां आकारान वांटकुळीं वा लांबटा वाटकुळीं आसतात. तांचो व्यास ५० सेंमी. मेरेन काळंगा लागतात. काळंगां आकारान वांटकुळीं आसतात. तांचो व्यास ५० सेंमी. मेरेन आसता. काळींग वयल्यान गाड पाचवें जाल्यार पोंदाच्यान धवसार आसता. कांय वेळार पाचव्या रंगाचेर धव्यो वळी दिसतात. एक हेक्टर जमनींत सुमार ५००० ते ६००० किग्रें. इतली काळंगां मेळूंक शकतात.
काळंगांभितर तांबडो गरप आसता. हो गरप जर गाड तांबडो आसत जाल्यार काळींग रुचीक बरें नासता. काळंगांक चड बियो आसप, हें एक रूचीक काळंगाचें लक्षण. ह्यो बियो आकारान ल्हान, रंगान काळ्यो आनी चेपट्यो आसतात. एकाद्रया काळंगांत धवसर बियो आसत जाल्यार तें काळींग तन्नसार आसून रुचीक बरें नासतलें अशें समजुचें. काळंगांचो गरप गोड, थंड, तानेक बरो आनी उत्तेजक आसता. काळंगां खाल्यार मुतूंक साफ जाता. ताच्या बियां पसून काडिल्लें तेल खावपाक वा दिव्या खातीर वापरतात. गोयांत ही पध्दत ना. काळंगांच्यो बियो पुश्टीक आसतात.
गोयांत काळंगां जानेवारींत रोयतात. पावसाळ्या मेरेन हें पीक घेतात. कारण फुलांचेर पावस पडत जाल्यार फुलां झडटात आनी वालीक फळ धरना. कांय वाठारांनी जून-जुलय म्हयन्यांतय काळंगां रोयतात. ताची वाल जमनीरच पातळावन धाडयतात.
काळंगाच्या १०० ग्रें., गरपाचें पृथक्करण अशें: उदक ९२ ग्रे., कार्बोहायड्रेट्स – ७ ग्रें., फॉस्फरस – ७ मिग्रें., थायमीन – ०.०५ मिग्रें., प्रथिन – १ ग्रें., कॅल्शियम – ७ मिग्रें., रिबोफ्लाविन – ०.०५ मिग्रें., ‘क’ जीवनसत्व – ५९९ आंतरराष्ट्रीय एकक.
काळंगांच्यो कांय जाती अश्यो – साहेबी, काळें, सुरई, कलमी, कबरा, चित्रा. सालीचो रंग, गरपाची रूच आनी फळांचो आकार हांचेवेल्यान ह्यो जाती वळखूंक येतात. तिंडा (दिलपसंद) ही काळंगांची एक जात वायव्य आनी उत्तर भारता, गुजरात, पंजाब आनी सिंध ह्या प्रदेशांनी मेळटा. फळां पाचवीं आनी संत्रायेदीं आसतात. हांचो भाजी आनी लोणच्याखातीर वापर करतात.
काळंगाक ‘मर’ हो रोग जाता. हो रोग सगळ्या जातीच्या काळंगांमदीं दिसून येता. तो फ्युजेरियम ऑक्सिस्पोरम (निव्हेयम) ह्या चित्याक लागून जाता. ह्या रोगाचो प्रसार बियांपसून जाता. ह्या रोगाक लागून काळंगांचें रोंप सुकून मरता. ‘डिंकया’ हो रोग मायकोस्फिरीला मेलॉनीस ह्या चित्याक लागून जाता. बीजदल आनी पानांचेर ह्या रोगान चितो पडटा. कांडाचे मदले कातींतल्यान दिकासारको पदार्थ भायर सरूंक लागता आनी अशेतरेन वाल मरता. ‘करपा’ हो रोग कोलेटॉट्रिकम लॅजेनिरियम ह्या चित्याक लागून जाता. ह्या रोगाची लागण जाल्यार पानांचेर आनी फळांचेर काळे दाग पडटात. हो रोग निवळावपाखातीर चितो मारपी वखद वापरतात. ‘मावा’ जातीच्यो किडी काळंगाक, म्हणजे फळांक तोपतात. देखून तांकां मारपाखातीर मॅलॅथिऑन वा फॉलिडॉलचे फवारे मारतात.
:- कों. वि. सं. मं.
काळीज:
काळीज हो कुडींतलो एक जैव (Vital) अवयव. ह्या अवयवावरवीं कुडींतल्या सगळ्या अवयवांक आनी भागांक रगताची पुरवण जाता. काळीज छातयेच्या वयल्या भागांत दावेवटेन आसता पूण कांय जाणांचे बाबतींत तें उजवे वटेन आसूंक शकता. ताचो आकार लांब आसता आनी ताचो आवांठ आमचे मुठीयेदो आसता. काळीज म्हळ्यार एक प्रकारचो स्नायू (muscle) आसून ताची धरण हेर स्नायूंपरस वेगळी आसता. ह्या स्नायूंच्यो पेशी (cells) एकामेकांक जोडिल्ल्यो आसतात. अशें दुसर्याी खंयच्याय स्नायूंचे बाबतींत घडना. इतलेंच न्हय, तर काळजाच्या स्नायूंचे पेशींचे खाशेलपण म्हळ्यार त्यो एकसारक्यो आपोआप आनी एकाच बरोबर आकुंचित जातात. हाका लयबध्द आकुंचन (ehythmic contraction) अशें म्हण्टात. फकत रगता-पुरवण जाय तशी चालू उरली ना जाल्यार काळीज ताबडतोब बंद पडटा.
काळजाची घडण भुरगें आवयच्या पोटांत आसतना म्हळ्यार सादारण ६ ते ८ सप्तकांचेर सुरू जाता. ताका लागून ह्या काळांत हुरहुर्याेसारकें दुयेंस जायत जाल्यार काळजाचे जल्मजात दोश भुरग्याक जाल्ले दिसून येतात. काळजाचे चार भाग आसतात. वयले वटेन दोन आनी सकयले वटेन दोन. वयल्या भागाक अलिंद (atrium) अशें म्हण्टात तर सकयल्या भागाक निलय (ventricles) अशें म्हण्टात. काळजाचे वयले उजवें वटेन उजवें अलिंद (right atrium) तर ताचे सकयले वटेन उजवें निलय (right ventricle) आसता आनी दावे वयले वटेन दावें अलिंद (left atrium) अशी ठेवण आसता. उजवें अलिंद आनी दावें अलिंद हांचेमदीं ‘पड्डो’ (septum) आसता. तशेंच उजवें आनी दावें निलय हांचेयमदीं एक प्रकारचो पड्डो आसता. ताका लागून अलिंदाचेभितर आनी निलयांचेभितर रगत घोळूंक पावना. उजवें अलिंद आनी उजवें निलय हांचेभितर एक झडप (valve) आसता. तिका त्रिदली झडप (tricuspid valve) अशें म्हण्टात. दावें निलय आनी दावें अलिंद हांचेभितरूय तसलोव झडप आसता आनी तिका द्धिदली झडप (mitral valve) अशें
