हे कुंडलेंत ८ हें पयलें घर, ९ दुसरें, १० तिसरें, ११ चवथें अशेतरेन मेजपाक सुरवात जाता. रास खंयचीय आसूं, एका एका स्थानाक वेगवेगळीं नांवां आसतात. हीं मुखेल नांवां अशीं:
कुंडली तयार करतना थळाचो जल्मवेळ अचूक आसचो पडटा. कारण एके राशी लग्नाचो वेळ सोंपून दुसरे राशीचो वेळ सुरू जावपाच्या संधीकाळाक वेळ, वरां सारकीं आसचीं पडटात. एक-दोन मिनटांचो फरक पडल्यार पुराय गणीत चुकता.
देखून, जल्मथळाचो अक्षांश, रेखांश हांचोय विचार करून कुंडली मांडची पडटा. टिपणांत दोन कुंडल्यो आसतात: राशी कुंडली वा ग्रहसंचार चक्र आनी दुसरी जल्मकुंडली वा जल्मलग्नचक्र. एकाद्र्या जल्माच्या वेळार चंद्र जे राशींत आसता. ती त्या मनशाची रास म्हण्टात. ते राशीचो अंक तनुस्थानांत बरयलो आनी तेप्रमाण फुडें राशीचे आंकडे बरयले, जाल्य्रार ती राशीकुंडली जाता. जल्मलग्न कुंडली म्हळ्यार जल्मावेळार त्या मनशाक मेळिल्ली उदेंत क्षितिजार उदेल्ली रास म्हळ्यारच लग्न हें मुखेल धरून ती लग्नरास पयल्या घरांत मांडून केल्ली कुंडली.
हांचेभायर संपात (भ्रमण) चलन मतींत घेवन तयार केल्ले कुंडलेक ‘सायन कुंडली’ म्हण्टात. तशेंच संपात लक्षांत घेनासतना केल्ले कुंडलेक ‘निरयन कुंडली’ म्हण्टात. पंचांग खंयचे पध्दतीचेर आदारिल्लें आसा ताचेवेल्यान कुंडलींत कांय प्रमाणात फरक पडटा. निरयन वा सायन पंचांग कुंडली करपाक वापरलें जाल्यार तसो स्पश्ट उल्लेख करचो पडटा. मांडणेचे पध्दतीवेल्यान ‘होर कुंडली’, ’नवमांश कुंडली’ अशेय कांय प्रकार आसात.
प्रस्नकर्त्यान खंयचोय प्रस्न विचारतकच ज्योतिषी त्या वेळार कुंडली मांडून गिर्यां चे स्थितीचो अभ्यास करून जाप दिता. सादारणपणान कुंडली म्हळ्यार मळबाचो नकासो अशें मानतात. पूण ही कल्पना वराहमिहिराक मान्य ना. ताचे आनी कांय अस्तंत्या ज्योतिशशास्त्राज्ञांचें अशें मत आसा की भविश्य सांगतना, कुंडलीचोच विचार करीनासतना, त्या मनशाचो दोश, जल्मथळ, जात, समाजीक प्रथा ह्या गजालींचोय विचार करचो पडटा. ज्योतिशशास्त्राज्ञांनी कर्म आनी पुनर्जल्म ह्या सिध्दांतांकडेन कुंडलीचो संबंद जोडला.
वाल्मीकि रामायणांत प्रभु रामचंद्राची कुंडली दिल्ली आसा. सगळ्यांत पूर्विल्ली कुंडली मेसोपोटेमियांत सांपडल्या, अशें डॉ. काणे हाणें सांगलां.
- - वा. ल. वझे
कुंडू, बी. सी, :
(जल्म: एप्रिल १९०५; मरण: ? )
नामनेचो भारतीय वनस्पतिशास्त्रज्ञ. हाचें शिकप कलकत्ता आनी लीडस (इंग्लंड) हांगाच्या विद्यापीठांत जालें.
कलकत्ता विद्यापीठांत कांय काळ शिकयतकच ताणें ज्यूट ॲग्रिकल्चरल रिसर्च इंस्टिट्यूटांत संस्थेचो मुखेल म्हूण १९४६ ते १९६० मेरेन काम केलें. बेंगॉल बोटॅनिकल सोसायटी, नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ सायसेन्स ऑफ इंडिया ह्या साक्या साबार संस्थांचो तो वांगडी आसलो. लखनौच्या सेंट्रल ड्रग रिसर्च इंस्टिट्यूट्च्या वनस्पतिशास्त्र विभागाचो तो १९६० सावन मुखेल आसा. वनस्पतिशास्त्रावेलें ताचें लेखन आनी संशोधन खूब म्हत्वाचें आसा. ‘प्लँट ॲनाटॉमी’, ’प्लँट ब्रिडींग’, मेडिकल प्लँट्स’ हे ताच्या अभ्यासाचे खास विशय आसात.
- - कों. वि. सं. मं.
कुंडो:
धान्याच्या आवरणाक ‘कुंडो’ अशें म्हण्टात. हातूंत सादारणपणान ३५ % भितरल्या गराची कात आनी कोंब जाल्यार ६५% वयली धान्याची कात हांचो आस्पाव जाता. हातूंत कणीय आसता. ह्या सगळ्या घटकांक एकामेकासावन पयस काडप सोपें नासता. भाताचें वयलें कल्ल काडटकच तांदूळ मेळटा. ह्या काडिल्ल्या कल्लाक कुंडो म्हण्टात. गंवासारकिल्या धान्यांतय कुंडो मेळटा.
संयोजन: कुंड्यांत ५% चरबी, ६% प्रथिन, १६% गोबोर आनी ३०% तंतू हांच्यावांगडा व्हिटामिन बी कॉम्प्लॅक्स जीवनसत्व आसता.
उद्येगीक आनी शेतवडीच्या कामाक उपेगी पडपी कुंड्याच्या गोबरांत सिलीका (८७ - ९७%), पोटॅश (०.५ – २.५%), सोडियम (० - २%), कॅल्शियम (०.२ – १.५%), मॅग्नेशियम (०.१ – २%) आनी फॉस्फरस (०.२ – ३%) आसता.
प्रकार: गोंयांत मेळपी कुंड्यांत वयल्या धान्याची कात, भितरल्या गराची कात आनी कोंब हांचो आस्पाव जाता. नव्या प्रकारच्या तांदळांचे गिरणींत उकड्या भातांतल्यान आनी सुरय तांदळांच्या कुंड्यांतल्यान ह्यो तीनय गजाली वेगळ्यो काडूंक येतात.
गुणधर्म: कुंड्याची वट्ट घनताय ०.१ (१०० कि./क्युबिक मी.) इतली आस्ता आनी ताका पर्थून दळल्याउपरांत चारपटीन ती उणी करूंक येता. ताका ५.५ ते ६.५ (Mohs) निबरसाण आसता. ताची उश्मीय संवाहकत उणी आसता. तो ऊंच तापमानांत जळटा. एक किग्रॅ. कुंडो २.५ किग्रॅ. वाफा वा ३,२०० किग्रॅ. कॅलरी इतली शक्त दिवंक शकता. (८२.८ किग्रॅ. कुंडो जी वाफ तयार करता तिचेर १ हॉर्सपावरचें इंजिन एक वर चलूंक शकता).
उत्पादन प्रक्रिया: धान्य काडूंन कुंडो काडपाची पध्दत सर्रासपणान प्रचलित आसा. (भारतांत १९५० मेरेन ६५% कुंडो कांडून काडटाले; १९७२ त हें प्रमाण १० % चेर पावलें.) भात वायणांत घालून मुसळान तें कांडलेउपरांत कुंडो मेळटा. कांयकडेन पांयांनी कांडपाची पध्दत आसा. गोयांत ’वायण’ हो प्रकार पयलीं घराघरांनी दिसतालो.
सद्याक गिरणींच्या प्रसाराक आनी वाडिक लागून हातान कुंडो तयार
