शकतालो. अशे तरेन कोमुनिदादीचें वांगडीपण एका नांवावेल्यान दुसऱ्या नांवाचेर बदलप शक्य जालें.
सैमीक संकश्टाक लागून आनी थळाव्यो गरजो भागोवपाक जेन्ना कोमुनिदादीक दुडवांची गरज लागताली, तेन्ना ह्यो संस्था सावकाराकडेन रीण काडटाल्यो. अशा सावकाराक कोमुनिदादी आक्सांवां (accoes) वा शेअर दिताल्यो. हीं आस्कांवां वा शेअर दुसऱ्याच्या नांवान बदलपाक मेळटाले. कोमुनिदादीच्या मूळ वांगड्यांक (Joneiros) आसपी हक्क आनी अधिकार तांका फाव जाताले. कोमुनिदादीचे वयले कार्यपद्धतीक लागून दोन तरेच्या वांगड्यांचो वर्ग ह्या संस्थांनी तयार जालो. पयलो वर्ग जणकारांचो (Joneiros) आसलो. मूळ गांवचो गांवकार जेन्ना कोमुनिदादीन घाल्ली थारावीक वर्सांची पात्रताय पुराय करतालो, तेन्ना ताका कोमुनिदादीचें वांगडीपण मेळटालें. वांगडीपण फकत दादल्यांक फाव जातालें आनी वांगडीपणाखातीर आशिल्ली वर्साची पात्रताय दर कोमुनिदादींत वेगळी आसताली. अश्या ह्या जाणकाराक कोमुनिदादीच्या वर्सुकी येणावळींतलो कांय वांटो फाव जातालो. हाका ‘जण’ म्हण्टाले. जणकाराचे हक्क आनी अधिकार व्यक्तीगत आसले. ते दुसऱ्याच्या नांवार बदलपाक मेळनासले. कोमुनिदादीच्या दुसऱ्या वर्साच्या वांगड्याक आक्सांवकार वा शेअरदारक म्हण्टाले. तांचे शेअर कायदेशीरपणान नोंद केल्ले आसताले. हे शेअर दुसऱ्याच्या नांवार बदलपाक मेळटाले. कोमुनिदादीच्या वर्सुकी निव्वळ येणावळींतलो वांटो लाभांश (dividend) तांका फाव जातालो. तेभायर १७७५ वर्सा पोर्तुगेज सरकारान, गोंयांत कोमुनिदादीचे पध्दतीन प्रभावीत जावन ही संस्था समाजाच्या तळा-गाळांत पावची म्हूण यत्न केल्ले, हें ‘गोंय, दमण, दीव सरकाराच्या टेक्नो इकोनोमिक सर्व्हे ऑफ गोवा, दमण, दीव’- (१९६४) वेल्यान कळटा.
गोंयच्यो कोमुनिदादी: गोंयांत सगळ्यो मेळून २२४ कोमुनिदादी आसात. गोंयची ५०,७५० हेक्टर जमीन वा १४% जमीन कोमुनिदादीकडेन आसा. ही जमीन चडांत चड भातपीक घेवपाखातीर वापरतात. गोंयांत म्हालवार कोमुनिदादीचो आंकडो फुडलेतरेन आसा. तिसवाडी (गोंय) ३१, साश्ट-४०, बारदेस-४०, मुरगांव-१४, फोंडें-२८, दिवचल-२१, पेडणें-१२, केपें-२४, सांगे-६, काणकोण-६ सत्तरी-२.
तिसवाडींतल्यो कोमुनिदादी: तिसवाडी म्हालाचो पुराय आवांठ १६,६१२ हेक्टर. तातूंतले १२,६६३ हेक्टर क्षेत्र पिकावळीखाल आसा. पिकावळीखाल आशिल्ल्या पुराय वाठारांतली ४४.९% कोमुनिदादीकडेन आसा. हातूंतल्या ३,५५५ हेक्टर वाठारांत भाताचें पीक, १२२३ हेक्टर वाठारांत काजूझाडां, २४ हेक्टर वाठारांत माड आसात. ९८९ हेक्टर वाठार पडंग आसा. पुराय म्हालाच्या वट्ट भात पिकांतलें ५५.५% उत्पादन कोमुनिदादीचे जमनींत जाता. काजू आनी नाल्लांविशीं हें प्रमाण ७१% आसा. बांबोळेची कोमुनिदाद, आवांठान सगळ्यांत व्हड आसून, तातूंत काजूचें पीक व्हड प्रमाणांत येता. कोमुनिदादींत भाताचें पीक व्हड प्रमाणांत जाता, तशेंच ही कोमुनिदाद ह्या म्हालांत सगळ्यांत गिरेस्त आसा. म्हालांतले कोमुनिदादींचे वट्ट येणावळांतली ५५% येणावळ नेवरा उ ग्रांदि, चोडण, कालापूर आनी करमळेचे येणावळींतल्यान जमता.
साश्ट म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: साश्ट म्हालाचो पुराय आवांठ २७,७१९ हेक्टर आसा. तातूंतली २३,०२५ हेक्टर जमीन पिकावळीखाल आसा. पुराय म्हालांत ४० कोमुनिदादी आसात. कोमुनिदादीचे वट्ट जमनींतली, ५,३३७ हेक्टर जमीन भाताचें पीक घेवपाखातीर वापरतात. हें पीक दोन हंगामांत घेतात, पावसाच्या हंगामांत ३,७३३ हेक्टर जमनीचो तर गिमांत २,७०० हेक्टर जमनीचो भाताचें पीक घेवपाखातीर उपेग जाता. भाताच्या पिकाचें सरासरी उत्पादन दर हेक्टराक १८ खांडी इतलें आसा. कोमुनिदादीचे सगळे मेळून १०,३०२ प्लॉट आसात, आनी दरेक प्लॉटान ४,००० चौ. मी. जागो आडायला. मडगांव आनी कुडतरेच्यो कोमुनिदादी साश्ट म्हालांत येणावळ तशेंच भाताच्या पिकाच्या उत्पादनाचे नदरेन सगळ्यांत व्हड आसात.
बारदेस म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: बारदेस म्हालाचो पुराय आवांठ २६,८४० हेक्टर आसा. तातूंतलो २१,०३७ हेक्टर वाठार पिकावळीखाल येता. म्हालांतल्या ४० कोमुनिदादींच्या ताब्यांत ८,३२३ हेक्टर वाठार आसा. तातूंतल्या ३,७१४ हेक्टर वाठारांत भाताचें पीक घेतात. २,०९१ हेक्टर वाठारांत पावसाळ्यांत, खाजन पध्दतीन पीक घेतात तर गिमाळ्यांत ३,०७१ हेक्टर वाठारांत भाताचें पीक जाता. दर हेक्टराचें सरासरी उत्पादन २० खांडी इतलें आसा. म्हालांतल्या वट्ट भाताच्या पिकांतलें ५५.७% उत्पादन कोमुनिदादीच्या वाठारांत जाता. भाताच्या पिकाखाल आशिल्लो वाठार ९८.७० प्लॉटांत वांटिल्लो आसून, तातूंतल्या ३,४५९ प्लॉटाचो वाठार दरेकाक ४,००० चौ. मी. इतलो आसा. काजूचें पीक ३,२३२ हेक्टर वाठारांत घेतात. म्हालाच्या वट्ट काजू उत्पादनांतले ५५% टक्के उत्पादन कोमुनिदादीच्या वाठारांत जाता. येणावळीविशीं सेरूलाची कोमुनिदाद सगळ्यांत गिरेस्त आसा.
मुरगांव म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: मुरगांव म्हालाचो पुराय आवांठ ७,८३१ हेक्टर आसा. तातूंतलो ५६% वाठार पिकावळीखाल आसा. पिकावळी खाल आशिल्ल्या वट्ट वाठारांती ५९% सुवात कोमुनिदादींकडेन आसा. ही सुवात १४ कोमुनिदादींभितर वांटल्या. भातपिकावळीखाल ९४२ हेक्टर वाठार येता. हेर पिकावळीखाल आशिल्लो वाठार आनी पडंग जमीन मेळून १,६१० हेक्टर वाठार कोमुनिदादींकडेन आसा. भाताच्या पिकाचे नदरेन कुठ्ठाळी, कुयेली आनी आरोसीची कोमुनिदाद म्हत्वाची आसून तांचेकडेन अनुक्रमान ४१९ हेक्टर, ११४ हेक्टर, १०२ हेक्टर वाठार आसात. केळशी, दाबोळी, सोर्सीम कोमुनिदादींतल्या वाठारांत भाताच्या पिकाचें सरासरी उत्पादन अनुक्रमान २९, २४ आनी २१ खांडी इतलें आसा. म्हालांत १,३२२ प्लॉट आसात. प्लॉटाचो आवांठ ४,००० चौ. मी. आसा.
फोंडें म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: फोंडें म्हालाचो पुराय आवांठ २५,२२९ हेक्टर आसा. तातूंतलो २२,८४४ हेक्टर वाठार पिकावळीखातीर फावशी आसा. पिकावळीखातीर फावसो आशिल्लो ३५% वाठार (७,९८५ हेक्टर) कोमुनिदादींकडेन आसा. हो वाठार २८ कोमुनिदादींभितर वांटला. वट्ट वाठारांतली ५,७८० हेक्टर सुवात पडंग, तर १.१७४ हेक्टर सुवात नापीक आसा. फकत ६८० हेक्टर वाठार भाताचे पिकावळीखाल आसा. पावसांत ३१२ हेक्टर वाठारांत, गिमांत १२ हेक्टर वाठारांत, वयल्या दोनूय हंगामांत ३५६ हेक्टर वाठारांत, तर खाजन पध्दतीन ६३ हेक्टर वाठारांत भाताचें पीक घेतात. कोमुनिदादींचें भातच्या पिकाचें सरासरी उत्पादन दर हेक्टराक २९ खांडी इतलें आसा. भाताच्या पिकाचे वट्ट १,७१८ प्लॉट आसात. तातूंतल्या ७६७ प्लॉटांचो वाठार दरेकी ४,००० चौ. मी. इतलो आसा. भात-पिकावळीचो वाठार आनी येणावळ हे नदरेन मडकयची कोमुनिदाद म्हालांत सगळ्यांत गिरेस्त आसा.
दिवचल म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: दिवचल म्हालाचो पुराय आवांठ २३,६३३ हेक्टर इतलो आसा. तातूंतलो १९,७३२ हेक्टर वाठार पिकावळीखातीर फावसो आसा. म्हालांत २१ कोमुनिदादी आसून तांचेकडेन २,९३० हेक्टर वाठार आसा. भाताच्या पिकाचे पिकावळीखाल ४०७ हेक्टर वाठार आसात. तातूंतलो २९० हेक्टर वाठार खाजन पध्दतीचो तर २७९ हेक्टर वाठार पावसाळी भाताचें पीक पिकोवपाखातीर वापरतात. भाताचें दर हेक्टरी उत्पादन १५ खांडी इतलें जाता. भाताच्या पिकाचो वाठार ८०० प्लॉटांनी वांटिल्लो आसा. तातूंतल्या ४१७ प्लॉटांचो आवांठ दरेकी ४,००० चौ. मी. आसा. ह्या कोमुनिदादींक शेअरधारक वांगडी नात. हे संस्थेचे वांगडी ‘जणकार’ आसून चडशे गांवांतूच रावतात. भातपीक आनी येणावळ हे नदरेंतल्यान आमोणे आनी नावेलीच्यो कोमुनिदादी सगळ्यांत व्हड आसात.
पेडणें म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: पेडणें म्हालाचो पुराय आवांठ २४,२०० हेक्टर आसा. तातूंतलो २२,२४८ हेक्टर वाठार पिकाळ आसा.
