श्र्वेतकुष्ठनाशक, चर्मरोगहारक आसतात. धावे आनी खोरोज हांचेरूय मुळां, पानां आनी बियो उपेगी पडटात. जोर, तकली असळप, दमो, तोंडांतलीं दुखणीं, दांत किडप हांचेर मुळाचो रोस घेतात. ताळो बसतकच ताचीं पानां चाबून खाल्यार ताळो सुट्टा. बियो कांय प्रमाणांत सारक, वांतिकारक आनी चड प्रमाणात विखारी आसतात. सांधे धरप, पांयांचे तळवे हुलपप हांचेर बियांचो लेप लायतात. चड तकली उसळल्यार बियांचो पिठो पुडीभशेन ओडल्यार उपायकारक थारता. बियांतल्या विखारी द्रव्यांत ॲब्रीन हें ग्लुकोसाइड आसता. आदल्या काळांत भांगर जोखपाक गुंजीचो वजनमाप म्हूण उपेग करताले.
- - कों. वि. सं. मं.
गुंतूर:
आंध्र प्रदेश राज्याचे उदेंत देगेवेल्या गुंतूर जिल्ह्यांचें मुखेल थळ. लोकसंख्या: ३,६७,२०० (१९८१). आवांठ: ३०.१ चौ. किमी.; हैदराबाद शाराच्या ४०० किमी. आग्नेय दिकेक मद्रास, कलकत्ता महामार्गाचेर, विजयवाड्याच्या नैर्ॠत्येक २० किमी. अंतराचेर हें शार वसलां. हे शाराचें गुंतूर हें नांव तेलगु शब्द गुंटा हाचेवेल्यान आयलां. गुटा म्हळ्यार तळें.
सगळ्यांत आदीं हें शार फ्रेंचांनी कोंडाविड दोंगुल्ल्यापसून उदेंतेक ६ किमी. पयस वसयल्लें. उत्तर सरकार विभागाचे राजधानीचें हें शार मुर्तझानगर नांवान वळखताले. फुडें १७८८ वर्सा गुंतूर शार निजामाकडल्यान ब्रिटिशांचे सत्तेखाला गेलें.
आदल्या काळासावन गुंतूर एक वेपारी केंद्र म्हूण वळखतात. हांगा तंबाखू, धान्य, कापूस, भिकणां हांचो व्हड वेपार चलता. तंबाखूच्या वेपाराखातीर गुंतूर शाराक खूब खाशेलेपण आसा. तेचपरी तांदूळ सडप, भिकणांपसून तेल काडप, चामडें कमोवप, धातुच्यो तरेकवार वस्तू करप आदींचो कारखाने हांगा आसात.
ह्या शारांत महाविद्यालयां आनी खूबश्यो शिक्षणीक संस्था आसात.
- - कों. वि. सं. मं.
गुजरात:
भारतीय संघराज्यांतलें एक घटक-राज्य. ह्या राज्याचे उत्तरेक राजस्थान, दक्षिणेक महाराष्ट्र, उदेंतेक महाराष्ट्र आनी मध्यप्रदेश, अस्तंतेक अरबी दर्या तर इशान्येक पाकिस्तान आसा. अक्षांश आनी रेखांश विस्तार २०० ६’ उत्तर ते २४० ४२’ उत्तर; ६८० ४’ उदेत तें ७४० २४’ उदेंत. आवांठ: १,९६,०२४ चौ. किमी.; लोकसंख्या: ४,११,७४,०६० (१९९१).
भूंयवर्णन:
१. दर्यादेगेकडली जमीन: कच्छच्या आखातासावन दमणगंगेमेरेनचो हो वाठार. हो वाठार रेंवेन आनी मीठान भारला. उदक खारें आशिल्ल्यान हांगाचे जमनीचेर मीठाचे थर आसतात. वार्याहन हें मीठ मातयेंत एकठांय जाता. हें मीठ हेर वाठारांनी फाफसल्ल्यान पिकांक रोग जातात. तण हांगा बरें वाडटा.
२. सपाट वाठार: ह्या वाठाराक सुकते-भरतेचो त्रास जायना. माती चिकट आसा. जमीन सपाट आसा. नर्मदा आनी घघर ह्यो दोन न्हंयो हांगा काळो गाळ हाडून उडयतात. तेखातीर पिकावळ हांगा बरी जाता.
३. दोंगराळ वाठार: ह्या वाठारांत अरवली, विध्य, सातपुडा आनी सह्याद्री ह्या दोंगरांचे फांटे आसात. दोंगराचे कुशींतल्यान जायत्यो न्हंयो सुरू जातात. हांगा झाडां-पेडांचीं रानां आसात. नर्मदा आनी तापी ह्या मुखेल न्हंयांसावन ह्या वाठाराक उदक मेळटा.
कच्छेचें रण होय गुजरातचो वाठार. ह्या वाठाराचे दोन भाग जातात. व्हडलें रण आनी धाकटें रण. हाचें क्षेत्रफळ २१,००० चौ. किमी. इतलें आसा. व्हडल्या रणाची उदेंत-अस्तंत लांबाय २५६ किमी. आनी दक्षिण-उत्तर लांबाय १२८ किमी. आसा. हो वाठार रेंवट आसून फातरांनी भरिल्लो आसा. भुंयकांपांचें प्रमाणूय खूब आसा. पावसांत हें रण उदकान भरता, तर गिमांत सुकें सडसडीत जाता. गिमांत ह्या भागांत मृगजळांची तळीं दिसतात.
न्हंयो: तापी, मही, साबरमती, नर्मदा ह्यो राज्यांतल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो आसात. तापी न्हंयंत बाराय म्हयने उदक आशिल्ल्यान उदका येरादारी जाता. सौराष्ट्रांत भादर, मच्छू, ओझत, अजी ह्यो न्हंयो आसात. गीरच्या दोंगरांनी उगम पावन शत्रुंजय न्हंय व्हांवता. कच्छच्या रणांत सरस्वती, बनास आनी रुपेण ह्यो न्हंयो व्हांवतात.
पिरम, चांच आनी सियाळ हे जुंवे सौराष्ट्रांत आसात. दीव आनी शंखाव्दार अशे हेर कांय जुंवे आसात.
दोंगर: सौराष्ट्रांतले दोंगर एकामेकासामकार उबे आशिल्ले दिसतात. उत्तरेकडल्या दोंगर फांट्यांत कनडोल्याचो दोंगर, चोटिल्याचो दोंगर आनी गोपचो दोंगर आस्पावता. बडोद्याचे उदेंतेक २५ मैलांचेर पावागड म्हूण इल्लोसो दोंगर आसा. पालताणांत स हजार सपणां आनी दोन हजार फूट उंचायेचो शत्रुंजय दोंगर आसा. जुनागढसावन तीन मैलांचेर गिरनार दोंगर आसा. गोरखनाथ तेंगशेमेरेन ताची उंचाय ३,६६६ फूट आसा. गिरनार पर्वताक २१ तेंगश्यो आसून तातूंतल्या अंबा, गोरखनाथ, अवगड, गुरू आनी कालिका ह्यो चड म्हत्वाच्यो आसात.
दर्या: गुजराताक अरबी दर्याची १६०० किमी. लांबायेची दर्यादेग लाबल्या.
हवामान: गुजरात राज्याचो चडसो वाठार उश्ण कटीबंधांत येता. गुजरात राज्यांत सादारणपणान हवामान एकसारकें उरना. पावसाचें प्रमाण ७५ ते १५२ सेंमी. आसता. दाट रान नाशिल्ल्यान आनी ल्हान ल्हान दोंगुल्ल्यो आशिल्ल्यान पावस उणो पडटा, तशेंच दुश्काळाचें प्रमाणूय चड आसा.
डांग, वलसाड हांगा रानांच्या वाठारानी २०० सेंमी. पावस पडटा. गुजरातच्या मदल्या सपाट वाठारांतली हवा एकसारकी ना. दोंगराकडली हवा थंड आसता. दर्यादेगेवेली हवा थंडसाण आनी हूनसाण हे नदरेन सम आसता. उत्तर गुजरातांत शिंयाळ्यांत तापमान बरेंच उणें आसता. पावस ५० ते १०० सेंमी. आसता. उत्तर आनी अस्तंत सौराष्ट्रांत ६७ सेंमी. परस कमी पावस पडटा. थंयची हवा सुकी आसून खर थंडी पडटा. दक्षिण आनी उदेंत सौराष्ट्रांत पावस खूब थोडो पडटा. कच्छच्या सुक्या सडसडीत वाठारांनी तापमान १५.६० से ते २१.१० से. आसता. गुजरात राज्याच्या हेर वाठारांनी तापमान २१.१० से ते २३.९० से. आसता.
वनस्पत आनी मोनजात: राज्यांतली १९.६६ लाख हेक्टर जमीन रानाखाल आसा. हें प्रमाण राज्याच्या वट्ट आवांठाच्या १० टक्के आसा. तातूंतली ११ लाख हेक्टर जमीन डांग, जुनागढ, पंचमहाल, बडोदें, भडोच, सुरत, बनास, काठा आनी थोडीभोव जामनगर आनी कच्छ हांगा आसा. सरकार सद्या रानाची सुवात वाडोवंक सोदता. सायल, वेळू, चंदनम खैर, गुग्गुळ, मीमल, धुमडा, धुडीजा हीं झाडां गुजरातच्या रानांनी दिसतात.
गुजरात राज्यांतल्यो काठेवाड हांगाच्यो गायो तर मेहसाण आनी जाफराबादच्यो म्हशी दुदाखातीर नामना जोडून आसात. कच्छ वाठारांत मेढरां आनी जंगली गाढवां दिसून येतात. गिरच्या जंगलांत शिंव सांपडटात. सौराष्ट्रांत घोडे व्हड प्रमाणांत दिसतात.
आपली सुवात सोडून भोंवपी सुकणीं खास करून शिंयाळ्याच्या दिसांनी दिसतात. ओख बंदरालागीं हिमालय, तिबेट, सायबेरिया हांगाच्यान आयिल्लीं क्रौंच सुकणीं दिसतात. शहामृग कच्छ वाठारांत तांतयां घालपाक येतात. मोर, राजहंस, बदकां, बगळे, चक्रवाक पाणकोंबयो, बुलबूल, फ्लेमींग हीं सुकणींय राज्यांत दिसतात.
इतिहास: ‘गुर्जर’ नांवाची एक जमात उत्तरेकडल्यान पंजाबांतल्यान सकयल देंवली आनी ह्या वाठारांत पावली. ’गुजरात’ हे नांव ‘गुजरठ्ठ’ ह्या प्राकृत वा गुर्जर राष्ट्र ह्या संस्कृत नांवापसून आयलें.
गुजरातांत चार हजार पांचशें वर्सां आसले लोथल संस्कृतायेचे अवशेश मेळ्ळ्यात. हे अवशेश हरप्पा आनी मोहेंजोदडो संस्कृतायेच्या काळावेले आसून ताचेवेल्यान गुजराताक एक पूर्विल्लो इतिहास आशिल्ल्याचें सिध्द जालां. लोथल संस्कृताय आयज नासली तरी तिचो प्रभाव गुजरातच्या उद्येग, वेवसाय, सहसा, कलाकुसर, कारागिरीचेर पडील्लो दिसता.
