नामनेक पावलो.
ॠ) नाट्यकला: ह्या मळारय व्हडलीशी बरपावळ जावंक पावली ना. कांय म्हत्वाचे लेखक म्हळ्यार अनंतराव सरदेसाय- ‘पार्वो र मेयु’, ‘आ फॉर्स दु सेक्ष फ्राक’ आनी हेर. फेर्नाद द काश्त्रु (गोंयकार पोर्तुगालांत रावपी)- ‘इश्कॉल द मारीदुश’ ‘सोल्तेरा औ काजादा’. लुईज नापोलियांव दा आताईद ‘आ विउवा दु कॉमांदांत’.
- - प्रो. लु. आ. रोद्रीगीश
हेर बरपावळ: टीका हो साहित्यप्रकार गोंयांत चडसो फुलुंक पावलोना. तरीपूण गिल्यॅर्मि मुनीझ बार्रेतु ह्या गोंयकार लेखकान पोर्तुगालांत टीकाकार म्हूण बरीच नामना मेळयली. चरित्र बरपावळीच्या मळार मिगॅल व्हिसॅन्ति द आब्रेव, फिलोतेय्यु पेरैर द आन्द्रादि, एफ्. शीज. इश्पॅतासांव बार्रेतु, इस्मायल ग्रासीयश्, आमांसियु ग्रासीयश्, रॅनातु द सा हांणी वावर केला. संशोधनात्मक बरपावळ फिलीप नॅरि शाव्हिएर, झॅरॉनिमु क्वाद्रुश, रिकार्दु तेलिश, दोतोर ब्रागांझ पेरैर, क्रिश्तोव्हंव पीन्तु, आंतोनिउ फ्लो. द. नोरोन्य, रॉकी कुरैय्य आफोन्सु हांणी वैचारीक स्वरुपाची बरपावळ केल्या. दॉना एर्मेलिन्दा दुश स्तुअर्द्श गॉमिश आनी प्रॉपर्सिय कुर्रैय्य आफोंसु इ फिगरैदु ह्या दोगां बायलमनशांनीय वैचारिक स्वरुपाची बरपावळ करुन नामना मेळयली.
संदर्भ:
१. कॉश्त, आलैश मानुएल दा: ‘लितेरासुर गोयेसा’, आजेंसिय जेराल दु उल्त्रामार, एंप्रेज तिपोग्राफीक, लिश्बोअ १९६७;
२. देवी विमाला इ मानुएल सियाब्र: ‘आ लितरातुर इंदो-पुर्तुगेज’ जुंत दे इंवेश्तिगासोंतिश द उलत्रामार, इप्रेस पुर्तुगेज, लिश्बोअ १९७१;
३. दियश, पाद्री फिलींत क्रिश्त: ‘इश्बोसो दा इश्तोरिय दा लितरातुर इंदो पुर्तुगेज’ तिपोग्राफीया रांजेल, बाश्तोरा गोवा, १९६३;
४. रोद्रीगीश प्रो. लु. आ. ‘गोअन लिटरेचर इन पोर्तुगेज लॅंग्वेज’, बोलेंती द इंश्तितुत मिनेझीस ब्रागांझ. १९७६, अंक ११२, तिपोग्राफीय रांजेल, बाश्तोरा गोवा.
गोंयचें फ्रेंच साहित्य:
गोंयकारांचे फ्रेंच साहित्य: जुझे कुश्तोदियु द फारिय (आबे फारिय) (१७५६-१९१८) हो फ्रेंच भाशेंत पुस्तक उजवाडा हाडपी पयलो गोंयकार. ताचें संमोहन विध्येचेर (hypnotism) बरयल्लें ‘द् ला कोझ ध्यु सोमॅय ल्युसीद ऊ एव्युद स्युर लआ नाट्युर द् लॉम’ (De la Cause du Sommeil lucide ou Etude sur la nature de L’Homme) (घणघणीत उजवाडाचे न्हिदेची कारणां) १८१९ त पारीसांत आयलें.
पोर्तुगालचे लोकसभेचो वांगडी नावेलीचो फ्रांसिश्कु लुईश गॉमिश (१८२९-१९६९) हाणें फ्रेंच भाशेंत तीन पुस्तकां बरयलीं. ‘लमार्की द् पॉंबाल एस्कीस द् सा व्ही प्युब्लीक’ (Le Marquis de Pombal Esquisse de a vie Publique) (१८६९). (मार्की द् पॉंबाल भौशीक जिविताचें चित्र). एसॅ स्यु ला तेओरी द् लेकोनोमी पॉलितीक ए द् से रापॉर आव्हॅक ला मॉराल ए ल् द्रुआ’ (अर्थीक राजशास्त्रांचेर निबंद. ताचे नीतीशास्त्र आनी न्यायशास्त्र हांचे लागीं संबंद).
५ जानेवारी १९६१ दिसा फ्रा. लु. गोमीश हाणें फ्रेंच कवी आल्फोंस द् लामार्तीन हअका पत्र बरयल्लें. तातूंत तो म्हण्टा:
उदेंतेकडल्या हिंद देशांत म्हजो जल्म जाला. हो देश म्हळ्यार काव्याचो, तत्वगिन्यानाचो आनी इतिहासाचो पाळणो. पूण आज तो तांचें थडें जावन आसा.
जांणी महाभारत महाकाव्य रचलें आनी बुध्दिबळाचो सोद लायलो त्या मनशाम्च्या वंशाचो हांव- ह्या दीनुय वस्तूंत अनंत आनी अगाध अशें किदेंयतरी आसा. पूण जो देश आपले न्याय-नेम काव्यांत गुंथतालो आनी खेळाम्त राजकारण आस्पायतालो तो देश आतां जियेना. आपलेच भुंयेंत तो देश बंदी जाला. आपलेच गिरेस्तकायेक लागून तो दुबळो जाला आनी आपल्या वैभावाच्या उजवाडांत तो दिपून गेला. आपल्या पांदर्याच्या सरयांआड झुंजतानाअ, ह्या पक्ष्याची पाखा गळुउन पडल्यात. ह्या पाखांच्या आदारानूच तो हिमालयावयर उडणां मारतालो. आपल्याकडल्यान काडून घेतिल्ल्य स्वतंत्रतायेचेर आनी वगडायिल्ल्या उजवाडाचेर हो बुलबुल पक्षी दुकां गाळटां. आदीं ताचें गीत सगळ्या मळबांत गाजतालें.
हांव हिंद देशापासत मागतां: स्वतंत्रताय आनी उजवाड!
हें पत्र म्हळ्यार भारतीय स्वातंत्याचो पयलो वयलो जाहिरनामो अशें म्हणू येता.
फेर्नादु लेयाद हो गोंया जल्मल्लो, पूण मागीर पोर्तुगालांत रावलो. हाणें दिय गार्द ल्त्सार (Dieu garde LeTsar) (देवा झाराक पाव) आनी लेत्र आ मादम्वाझॅल मारीदनी स्यूर लिम्मॉर्तालिते पारिझीॲन्न (letter a Mademoisello Marie Deni sur l’immortalite Parisienne) हे पुस्तक ताणें ‘रुजे द् ला प्रेस्कील’ ह्या टोपण नांवांखाल बरयलां.
पाउलीन दियश हानें ‘प्रीती-दास’ ह्या टोपण नांवाखाल ‘विष्णुलाल’ ही कविता बरयली (१९१९). एक ब्राह्मण एके कुणबी चलयेचेर बलात्कार करता आनी मागीर ताका पश्र्चाताप जाता अशी हे कवितेची काणी. पाउलीन दियश आपल्या काव्यांत भारतीय प्रतिमांचो आनी उतरांचो उपेग करता.
म्हापशेंच्या सेंट झेव्हियर कॉलेजातलो फ्रेंच आनी पोर्तुगेज भाशांचो अध्यापक लीनु आब्रेव (Linu Abreu) हाणे ‘लेत्र आ मादाम पॉम्मरॅ’ (मादाम पॉमरॅक पत्रां) (Lettres a Madame Pommeret) हें पुस्तक १९४७ वर्सा उजवडायले. पुण्याच्या वाडिया कॉलेजांतली अध्यापिका मादाम पॉम्मरॅ हिका बरयल्लीं हीं पत्रां. ह्या पत्रात कवी गोंयच्या सैमाचें वर्णनां करता, गोंयच्या गीतांविशीं उलयता. आपलो जल्मगांव दिवाडे आनी कळंगुटची वेळ हांचो ताका चड मोग. तेभायर तो गोंयच्या म्हान मनशांचोय उगडास करता. पाउलीनु दियश, नाश्सीमेन्तु मेन्दोन्स, फ्लोरियानु बार्रेतु, फ्रांसिश्कु लुईह गोमिश, जुजे कुश्तोदियु फारिय, गामापिन्तु आदी.
कार्लश येउजेनियु फेर्रेर हाणें ‘मे बाले धु कॉंकां’ (Les Ballets du concau) हें हिंदू लग्न सुवाळ्याची सोबाय दाखोवपी गीत कोंकणी आनी फ्रेंच भाशेंत रचलें. दोतोर आल्बेर्तु कार्लुश जेर्मानु सिव्ह कुर्रेय हाणें वैजकी मानवशास्त्र, इतिहास आनी अर्थशास्त्र ह्या विशयांचेर फ्रेंच भाशेंत सुमार तेरां पुस्तकां बरयल्यात. १९३१ त उजवाडायिल्ल्या ‘ला बिएय्य गोआ’ (La Vieille Goa) (पोरनें गोंय) ह्या पुस्तकांनी बरोवपी गोंयचो पोरनो इतिहास सांगता. ताचो प्रबंध ‘लेझांफां, लेझादोलेस्सां ल्युझो-देसांदां द लॅंद पोर्तुगेज’. पांडुरंग पिसुर्लेकर आपल्या ‘रशॅश स्यूर ला दे कुव्हॅर्त द् लामेरीक पार लेझांसिया ऑम द् लॅंद (Recherches sur la De’Couver to de I’Amerique Par les Ancieus Hommes de I’Inde) (पोरन्या भारतीयांचो अमेरिकेचो सोद-एक संशोधन) हातूंत बरोवपी दक्षिण अमेरिका आनी भारत हांचे भितरल्या पोरन्या काळांतल्या संबंदांविशीं मत मांडटा. त्रिश्तांव द् ब्रागांझ कुन्य हाणें फ्रेंच भाशेंत जायतें बरप केलां. तातूंत ताचें हे पुस्तक म्हत्वाचें ‘ला व्हेरिते स्यूर ले पोर्त्युग आ गोआ’ (La Verite sur Les Portugais a Goa) (गोंयच्या पोर्तुगेजांची सत गजाल). ह्या पुस्तकांत बरोबपी गोम्यांतल्या पोर्तुगेजाम्च्या जुलमी आनी अन्यायी कारभाराचेर उजवाड घालता.
कॉन्शासियु रॉक द कॉश्त हाणें पारीसांत भरिल्ले प्राचीविध्या पंडितांचे आंतरराश्ट्रिय परिशदेचे धावे बसकेक ‘ले कोम्म्युनोते दे व्हिलाज आ गोआ’ (les Communante’s des villages a Goa) (गोंयचो कोमुनिदादी) ह्या विशयाचेर निबंद वाचलो.
डॉ. काशिनाथ महाले हाणें ‘भारात आनी रोमॉं रोलां’ ह्या विशयाचेर प्रबंध बरयला तर डॉ. मनोहरराय सरदेसाय हाणें ‘फ्रांस देशांतली भारताची प्रतिमा’ हाचे प्रबंध बरयला. तेभायर ‘पोयॅम फ्रांसॅ (Poe’mes Franciais) हो कवितांझेलो आनी जायत्यो कथा बरयल्यात.
गोंयचें मराठी साहित्य:
आदल्या काळांसवन गोंयात मराठी साहित्याची निर्मणी जायत आसा. सोळाव्या शतमानांत पोर्तुगेजांनी गोंयचें बरेचशें साहित्य नश्ट केलें, जातूंत मराठी साहित्याचोय आस्पाव आशिल्लो. सतराव्या शतमानासावन फुडें रचिल्लें साहित्य आयज
