सुमार चार म्हयने हें पीक उरता. कांय वाठारांनी ही वाल सैमीक रितीन निर्माण जाता. अशे वालीक आयिल्लीं घोसाळीं हीं चडशीं रूचीन कोडू आसतात. अशा घोसाळ्यांक रान- घोसाळीं म्हण्टात. - कों. वि. सं. मं.
माट्टी घोसाळेः(मराठी – घोसाळे, हिंदी- धिया तोरी, गुजराती- तुरिया, गिलका, कन्नड –तुप्पहिरेकाई, संस्कृत- राज कोष्टकी, इंग्लीश- स्पंज गोर्ड, बाथ स्पंज, लॅटीन- लुफा इजिप्टिका, कूळ- कुळर्बिटेसी).
ही व्दिदल वनस्पत एक वर्स भर उरता. माट्टी घोसाळें आनी घोसाळें हीं एकाच वंशातलीं आसतात. पूण तांची कात मात वेगळी आसता. माट्टी घोसाळें मुळचें दक्षिण आशिया वाठारांतलें आसून भारत, बर्मा, चीन आनी श्रीलंका ह्या देशांतल्या रानांनी दिश्टी पडटा. तोचें शास्त्रीय नांव अरबी शब्द वा ईजिप्त वाठारांतली न्हय. खाशेलपणः हे वनस्पतीची वाल वाचटकच माटवार वा रूखार चचडयतात. ताचें कांड पंचकोनी आसता आनी ताका पांच ते सात खंडांनी विभागिल्लीं पानां आसतात. पान आनी कांड हांचे खांचीतल्यान ज्यो कोंब-यो प्रतानां (tendrils) येतात ती कांडाक वाडपाक घटसाण दितात.
माट्टी घोसाळें ही एकलिंगी वनस्पत. पु. पुश्पा आनी स्त्री पुश्पां एकाच झाडार जातात. पानांचे खाचींत आयिल्ल्या तु-याचेर व्हड आनी हळडुवीं ४- २० पु पुश्पां येतात. पु. पुश्पाच्या तु-यापोंदा स्वतंत्र देंठार एकटुकें स्त्री पुश्प येता. फळ लांबशें तशेंच वाडकुळें ३० ते ६० सेंमी., लेव पांचवें आनी नाजूक कातूचें आसता. तेचपरी ताचेर उब्यो रेगो आसतात. फळाभितरलो गर जून जातकच धागेदार जाता. बियो थपकटयो १ ते १.५ सेंमी. लांब आनी काळ्यो आसतात. प्रकारः आशिया, उत्तर आफ्रिका आऩी मध्य अमेरिका ह्या वाठारांनी जरी ह्या घोसाळ्यांची लागवड करतात तरी तातूंत जायतशी उदरगत जाल्ली ना. भारतांत दिल्ली वाठारांत आशिल्ल्या भारतीय कृषी संशोधन संस्था हे संस्थेन पुसा चिकणी ही नवी पध्दत सोदून काडल्या. लागवडः हे वनसुपतीची लागवड बियांपसून जाता. १.४ x १ मी. अशी चार कुडणां तयार करून तातूंत ३ -४ बियो किल्ललूंक घालतात. उपरांत रोंपी किल्लून व्हड जातकच तांकां दार दिवपाक माटोव घालतात. बियो किल्लुंक घालचेपयलीं भूंय खणून तातूंत दर हेक्टर प्रमाण २४ टन शेण गोबोर, सोरें(compost), ४० किग्रॅ. नायट्रोजन, ६० किग्रॅ फॉस्फरस आनी ६० किग्रॅ पॉटेश वापरतात. रोंप लायतकच चार सप्तकां उपरांत ४० किग्रॅ नायट्रोजन दर हेक्टर जमनीखातीर वापरतात. दोंगराळ वाठांरानी जंय हे वनस्पतीची लारवड करतात थंय सुपीक भूंय आशिल्ल्यान रोंपांक फकत नायट्रोजन सारें घालचें पडटा. हें पावयाळी पीक आशिल्ल्यान ताका उदक दिवचें पडना.
ब-या प्रकाराची आनी प्रतीचीं फळां येवचे पासत हातान परागीकरण (pollination) करतात. (पु.-पुश्पाचो पराग स्त्री- पुश्पाच्या किड्ल्काचेर घस्टवप). रोप रोयल्या उपरांत दोन म्हयन्यां उपरांत दोन म्हयन्यांनी तरनीं फळां काडटात. पूण ४ ते ५ म्हयन्यां उपरांत फळ जून जाता आनी तातूंत धारे तयार जातात. उपेगःतरनें माट्टी घोसाळें जेवणांत वापरतात. तातूंत ४५ आय. यू. (internal unit) विटामीन अ आनी दर शंबर ग्रामाक ७ मिग्रॅ. विटामीन सी आसता. पोर्तुगेज संशोधकाक माट्टी घोसाळ्याचो भितल्लो काथो आंग घासपाच्या काथ्याभशेंन वापरूं येता हें दिसून आयलें. ह्या काथ्याचो उपेग उश्ण प्रदेशांत आयदनां घासूंक करतात. जून माट्टी घोसाळें ७ ते १० दीस उदकांत घालून दवरतात. जाचेवरवीं ताची कात आनी भितल्लो गर मेकळो जाता. आनी ताचेपसून धागे मेळटात. हे धागे हायड्रोजन पेरोक्साईड हातूंत प्रक्रिया करून ते वतांत सुकत घालतात. ह्या धाग्यापसून हाताक घालपाचीं लुवां, मेजाचेर आनी दारांत लावपाचे तुवाले, जोतीं आदी जायत्यो वस्तू करतात. दुस-या म्हाझुजाच्या वेळार हे धागे आवाज आनी धक्के हांचे प्रतिरोधक आशिल्ल्यान अमेरिकेचें लश्कर आपल्या संरक्षक कचवर(helmets) आनी दारूगुळो व्हरपाचे मोटारीचेर हे धागे लायचाले. चडशा देशांनी ताचो मरीन स्टीम इंजीन (marine steam engine) आनी डिजल इंजीन (diesel engine) हाचेखातीर गाळणी म्हण उपेग करतात. बियांत सुमार ४३% खावपाचें तेल आनी ४०% प्रथिन आसता. अस्तंतेच्या देशांनी हें तेल कात तुकतुकीत करपाक वापरतात. माट्टी धोसाळ्यांत घोंस घोसाळें नांवाची एक जात आसता. हे वालीचीं फळां ल्हान, वाटकुळीं आनी घोंसानी येतात. हीं फळां भाजी करपाक वापरतात. रोग आनी उपायः हेर भाजयांवरी माट्टी घोसाळ्याक चितो लागता. अशा वेळार पानां सकयले भागाक जांबळे तिबे आनी पानावयर हळडुवे तिबे पडटात. हो रोग वतांत आनी पावसाळी हवामानांत पातळटा. १ लिटर उदकांत १ ग्राम कार्बोनडेझीम (bavistin) घालून ताचो फवारो हे वनस्पतीचेर मारल्यार हो रोग टाळूं येता. फ्युझेरीयम वील्ट(fusarium wilt) हो हे वनस्पतीचेर जावपी आनी एक रोग, बीयेचेर कार्बोनडेझीम ह्या द्रव्याची प्रकिया करून नश्ट करूं येता. पानांक लागपी किडयांखातीर एक लिटर उदकांत २ मिलीलीटर मालाथीयॉन (malathion) वा एन्डोसल्फन घालून ताचो फवारो मारतात. -मिंगेल ब्रागा डः देवनागरी वर्णमालेंतलें ‘क’ वर्गातलें व्यंजन. ह्या वर्णाक आयचें स्वरप प्राप्त जावंचेआदी तीन अवस्थांतल्यान वचचें पडलें.
ङ च्या रुपाचो विकासक्रम
बुध्दगया हांगाच्या एका खांब्याचेर पयले अवस्थेंत ङ दिसता. हातूंत ङ चौकोनी कंसासारको आसा. राजा यशोधर्माचे मुस्तींत मंदसोर हांगाच्या लेखांत (इ. स. ५३२) ङशो ह्या जोडाक्षरांत दुसरे अवस्थेंतलो ङ आसा. ङ वर्णाची दिसपी तिसरी अवस्था उदयादित्याचे मुस्तींत (इ. स. ११ वो शेंकडो) उज्जैनच्या लेखांत पळोवपाक मोळटा.
कामधेनुतंत्रांत हाचें स्वरूप सांगलां तें अशः
ङकारं परमेशानि। स्वंय परमकुण्डली। सर्वदेवमय वर्ण त्रिगुणं लोललोचने। पञ्चप्राणमंय वर्ण ङकारं प्रणमाम्यहम्।। अर्थः हे पार्वती, ङ हो स्वता कुडलाकार, सर्वदेवमय आनी त्रिगुण आसा. हे चंचललोचने, पंचप्राणमय अशा ह्या ङकाराक हांव नमस्कार करतां. – कों. वि. सं. मं.
चंडीगढः भारतांतल्या सद्दाच्या पंजाब राज्याची राजधानी. पंजाब आनी हरयाना ह्या संयुक्त राज्याचीय ती राजधानी आसली. १९४७ त जेन्ना भारताची फाळणी जाली, तेन्ना पंजाबचो अस्तंत भाग पाकिस्तानांत आस्पावलो. पंजाबाच्या अस्तंत वाठांरांत फाळणेच्या पयलींच्या पंजाबाची राजधानी लाहोर आशिल्ली. लाहोर पाकिस्तानांत गेल्लयान पंजाबाच्या नवे राजधानीचो प्रस्न उप्रासलो. सगळ्या वाताररणाचें नी परिस्थितीचें म्हत्व लक्षांत घेवन शिवालीक दोगुल्लेच्या मूळांक आशिल्लें चंडीगढ हें शार वेंचून काडलें. हें शार अंबालाचे उत्तरेक ४८ किमी. आनी शिमलाचे दक्षिणेक ११३ किमी. चेर आसा. ह्या शारालागींच चंडी देवाचें पोरनें
