कोंकणी विश्वकोश : १ चामखीळ {warts) (पळेयात कात-२): चामारः चामडयापसून विंगड विंगड वस्तू घडोवपी, जोती तयार म्हण्टात. ह्या लोकांक चांभार, मोची, चमार, चमगार आनी समगार पराशर पध्दतींत चामार ही निषाद दादलो आनी चांडाळ बायल हांची संतत मानल्या. मनू स्मृतिंत (१०.३६) चामार ही वैदेह बायल आनी (१३.२५८८) निषाद बायल आनी वैदेह दादलो, हांच्या संबंदांतल्यान निर्माण जाल्ली जात अशें म्हळां. अशे तरेन वैदिक साहित्यांत वामाराचे विंगड विंगड उल्लेख आयल्यात. तांकां चर्मम्न वा चर्मम्ल अशेय तरन पाचारल्यात. हाचेवेल्यान चामार ही जात वेदकाळाइतली पोरनी चामाराचे उत्पत्तीविशीं जी एक दंतकथा चलता, ती फुडले तरन 3Tলা: तिका उखलून रानांत व्हरून उडोवपाक कोणूच मेळना जालो तेन्ना तांणी न्हावन-छुवन यो. आमी तुका परते आमचेमदी घेतले.' धाकल्या भावान तीगूय भाव ताका पोसपाक तयार जाले. ह्या चवथ्या भावाच्या मानताले. पूण अस्पृशांभितर चामार जात श्रेष्ठ हें स्पृश्यांकय मान्य महळ्यार चर्मकार वा चामार फावसो बळी मानला. चामाराची जात आपले भितर आनीकूय पोट-भागांनी बांटल्या, कुरिल, कोरी वा कोली, अहिरबार, धुसिया वा झुसिया ह्यो मुखेल आसात. जैस्वार हे घोडयाची वेवस्था पळोवपाचे काम करतात आनी तकलेवेल्यान वजीं व्हरतात. हे लोक चामडें तयार करतात आनी भागांत रावपी चामारांची नदरन भर सारको उदरगत जाल्या. मध्य प्रदेशांतले सतनामी चामार चामडयाक स्पर्श लेगीत करीनात हे तांचे खाशेलपण जावन आसा. हे चामार फकत आपल्या शेत-कामावरवीं पोट-पाणी चलयतात. कांय वात्ररांत चामाराच्यो बायलो सुईणीचे काम अायजवयर अपेशी थारल्यात. नागपंचम, दिवाळी, होळी, ह्यो परबो चामार व्हड उमेदीन मनयतात. नागपंचमी दिसा ते नागाची पूजा करतात आनी घरामुखार एक अाडी मारतात. हे आडयेवेल्धान नाग वा सोरोप घरांत भितर येना अशी तांची समजूत आसा. होळयेच्या दिसांनी ले हळशोकावणी गीतां गायतात आनी मनांत येत तशे वागतात. दिवाळेच्या दिसा घरांतले सगळे पोरते दिवे भायर उडोवन नवे दिवे लायतात. ह्या दिसा रातचे चामार लोक ते राती जागोर करतात. दुसन्या दिसा सकाळीं घरची त्या दिसा ते शेणाची कृष्णप्रतिमा करून तिचे भोंवतणी शेणाच्यो ल्हान गुटलायिल्ल्यो तणाच्यो काडयो लायतात. गोरवां आनी राखणे म्हूण चामखीळ-चामार शेणाची आकृती स्थापन करतात. त्या दिसा गोपाळांक आपोवन पूजा करतात अानी जेवण घालतात. चामाराक देव-पूजा, भुतां-खेतांची पूजा चड प्रमाणांत लागता. आसता हे समजूतीन ते तांची पूजा करतात आनी देवकां म्हणूनय पूज्य मानतात. वेताळ, चुडेल, गयाल, मसान ह्या मुतांचीं तांकां चड भिरांत करून तांकां जायते पदार्थ अर्पण करतात. चोरदेव, जिलैया, मरेली, जवली देवी, भूमिया, भैरव, गणपती, हनुमान ह्या दैवतांकय चामार भजतात. ह्या देवाची ल्हान लहान देवळां गांवांत वा गांवचे शीमेर दिश्टी पडटात, रामनंद सागराची पट्टशिष्य रविदास उर्फ रैदास हाका चामार आपली आद्यपुरुष मानतात. जायते चामार ताचे अनुयायी आसून ते स्वताक रैदासी म्हणून घेतात. हेच तरेन कांय चामार दादू पंथीय तर पंथाचे, तर काय सतनामी पंथाचे अनुयायी जावन आसात. तेभायर ते जायत्या साधूंक आनी बैराग्यांक भजतात. कांय शीख चाभाराक रामदास अशे न्हण्टात. हेमराज, नट बाबा, पांच पीर, काळू वीर, गोरखनाथ, गूगा पीर, हदौल ह्या संतांक चानार जातींत चड मान आसा. तांच्यो समाधी आतां तीर्थक्षेत्रां जाल्यांत. हिंदू धर्मासारखेच शीख, मुसलमान, जैन आनी बौध्द धर्मातय चानार आसात. चामार हे दुसरे पोटजातीतल्या चामाराकडेन लग्न करीनात. सुरजवंशी, गहरवार, राठेड हे दुसरे पोटजातीकडेन लग्न संबंद दवरतात. देवकांत लग्नां जायनात. लग्नावेळार चलयेचे मोल म्हूणन वीस, तीस वा चली जेन्ना वयार येताली तेन्नाच तिका घोवागेर धाडटाले, तो मेरेन ती चलताः फकत दादले आसतात. ही वरात व्हंकलेच्या घरा मुखार, न्हवरो आनी विधी लग्नाच्या माटवांत जाता, जय एक खांब उबारिल्लो आसता, ताका करोनात. पयलों सतनामी चामाराचे लग्न जातकच, तीन वसाँ भितर वा पयल्या भुरण्याच्या जल्माउपरांत सतलोक नांवाचो सुवाळो करताले. हो। विधी करना जाल्यार चामाराच्या जोडप्याक सतनामी पंथाचे अनुयायीपण ՋՀ9 मेळनासले. ही विधी अासतालोः जेवणखाण जातकच सांजवेळ ते मध्यानरात मेरेन नाचगाणे चलताले. ही वेळ मेरेन लग्न जाल्ल्या मनशाची बायल आपले कुडींत वोगी रावताली. मध्यानरात जातकच तिचो घोव कुडींत वतालो आनी कोणाक गुरु घोव वचून त्या मनशाक नमस्कार करतालो. मागीर तो मनीस भितर तिचेवांगडा रात मनयताली. दुसन्या दिसा तो गुरु त्या जोडप्याच्या पंचायती विधवेच्या लग्नाक मान्यताय दितात.
