कोंकणी विश्वकोश : १ चामुंडा देवतेच्यो भारतांत विंगड विंगड जाग्यांर व्दिभूज, चतुर्भूज देवग्राम हांगाची चामुंडेची मूर्त द्विभूज आसून तिचे लांब कान, वयर ती हिडीस आनी बुरशी दिसता. जयपूर (ओडिसा)ची चामुंडा, तांत्रिक पंथाची आराध्य देवता आसली. हे मुर्तीक चार हात आसात. तिची कूड, पोट आनी दोळे भितर गेल्यात. तिच्या गळ्यांत तकल्यांची माळ आसून ती प्रेताचेर बसल्या. (तकली) आसात. नालंदाक हेच तरची एक मूर्त सांपडल्या. ती र्विगड विंगड आयुधां आसात. कमरेक एक कनरपटो आसा. तिणे एक पांय प्रेताचेर दवंल्ला अानी तिचे तोंड रागीट दिसता. देवूळ आसा. ह्या देवस्थानाचे म्हाजन सद्याक वैश्य आसात. ते मुळचे व्हडले गोंयचे आसात. हांचे आदी 'सारस्वत' ह्या देवस्थानाचे म्हाजन अTसले. चामुंडेचे वरगांव वाडधावेले देवस्थान तिसवाडी जुव्यावेल्या व्हडले-गॉय गांवचे ग्रामदैवत आसून, १५६० त पोर्तुगेज धर्मछळांतल्यान देवतेक वाटावपाखातीर थंयची मूर्त आनी प्रतिकां हांची स्थापना म्हाजनांनी वरगांव वाडयार केली. ह्या देवस्थानांत मुखेल देवतेच्या देवळा ताच्या मुखार उक्तें आंगण, माची, उजवे कुशीक श्रीक्षेत्रपाळाची देवळी आसा. दावे कुशीक दीपमाळ आनी तुळशींवृंदावन आसा. दीपनाळेमुखार संगमरवरी शिलालेख आसा. त्यावेल्यान ह्यो लादयो १९३५ क मडगांवच्या पांडुरंग वामन शेट आमोणकार हाणे बसल्यात हें कळटा. ह्या देवळाचे पुराय बांदकान गोपाळ शेट गोवेकराची पूत भैरशेट हाणे शके १५४७ त केलें हें ह्या देवळाच्या कोरीव शिलालेखावेरुयान कळटा, देवळाच्या मुखेल दाराचेर आशिल्ल्या कोरीव शिलालेखावेल्यान शके १७२४ म्हळ्यार इ.स. १८०१ त देवळांची जीर्णोध्दार जाल्ल्याचे समजता. श्री चामुंडा देवालयाचे दावे कुशीक श्री काळभैरवाची देवळी आसा. ताच्या फाटल्यान देवीची तळी आसा. ते तळयेच्या मध्यभागाक आसून ह्यो पूर्विल्ल्या काळांतल्यो आसात. सद्या देवळांत प्रतिश्ठोत आशिल्ल्यो नव्यो तिनूय मुर्ती १८०१ त, देवळाच्या जीर्णोध्दारावेळार दवरल्या आसुंये अशें मानतात. वरगांव- दिवचलचे देव-देवता आनी तांचीं वर्णनां अर्शों: श्रीचामुंडा- अष्टभुजा आशिल्ली ही कृष्ण शिळेची मूर्त जावन आसा. श्रीकाळभैरव-शिलामूर्त श्रीगोवेश्वर- हे नवे देवळेत शिवलिंग आनी मुखार नंदी आसा. श्रीक्षेत्रपाळ- एक शिलामूर्त, ही मूर्त बरीच पोरनी आसा. व्हडल्या गॉयांत रावपी सारस्वत, दैवज्ञ, भंडारी, नाईक, गोवेकार आनी खोरजुवें हांगासल्ले पोवळे हांकां 'भजक' हें नांव आसून ते चामुंडेचे ग्रामस्थ आसात. ह्या देवस्थानांत प्रसाद लावपाखातीर स्वतंत्र प्रसादमूर्त ना. मुखेल मूर्तिकच प्रसाद लायतात. मुखेल मुर्तीच्या पाशाणाक प्रसाद लावपाखातीर करमलीच्या पानाचे कुडके वापरतात. प्रसाद मूर्तीच्या ६४ ७२९ चार-चार्वाक जTग्यांर लायतात. - कीं. वि. सं. मं. चारः (मराठी-चार चारोळी, प्यालचार, हिंदी- चिरॉजी, पियाल; गुजराती- चायेली; कन्नड-मुरुकळ्ळीः संस्कृत-राजादतू, स्नेहबीज; लेंटीन-बूखनॅनिया लँझान; कूळ- अॅनाकार्डिएसी). उंचाय सुमार १२ ते १५ मी. आनी घेर सुमार १.२ मी.; कॉय काळ पानां आसपी हो रुख भारतांतल्या सुक्या आनी विरळ रानांनी (वायव्य भारतांत सतलज ते नेपाळ मेरेन सुमार ९०० मी. उंचायेमेरेन) दिश्टी पडटा. ब्रह्मदेश, कंबोडिया, इंडोचायना आनी सयाम ह्या वाठारांनीय हो। रुख़ दिशटी पडटा. ह्या रुखाची साल दाट, गडद गोबरी आनी खडबडीत. पानां सादों, जानेवारी- मार्च ह्या म्हयन्यांत पानांचे खांचोंत वा खांदयेच्या तोंकार लेव पाचवीं, ल्हान आनी खूब फुलां येतात. मार्च-मे ह्या म्हयन्यांत सुमार ०.८- १.२ सेंमी. गुळगुळीत, काळे, ल्हान आनी पालशे फळ येता. फळांतल्या बियेंतल्या म्हीवल्याक चारोळी म्हण्टात. हें तेल उपेगी पडटा. ह्या रुखाचे लांकूड ल्हव आनी मध्यम घट्ट आसून तें पडटा. सालोंत १३% टेंनीन आशिल्ल्यान तिची चामडें कमोवपाक उपेग करतात. बियांत ६१.८% तेल, १२.१% स्टार्च, ३१.६ % प्रथिन आनी ५% साकर आदी द्रव्यां आसतात. बियांचे तेल लेव हळडुवें, मंद वास अाशिल्लें अानी गोड आसता. बदामाचे तेल वा आॉलीव्ह तेला बदलाक ह्या तेलाचो वापर करतात. - कों. वि. सं. मं. चार्वाकः लोकायत दर्शनाचो आचार्य हो। आचार्य केन्ना जल्मल्लो प्रा. आठवले हाच्या मतान चार्वाक हो इ.स. च्या दुसन्या शतमानासावन सातव्या शतमानामेरन केन्ना तरी जावन गेल्लो आसूये. (१८८१) ह्या ग्रंथांत चार्वाकाविशीं कांय म्हायती आयल्या. तातूंत संगमाचेर आशिल्ल्या शंखोध्दार क्षेत्रार इ.स.प. २४४१ वसा (युधिष्ठोर शक ६६१) वैशाख पुनवेक दनपर जालो, अशें म्हळां. ताका इ.स.प. २३७५ वर्साआदी (युधिष्ठोर शक ७२७) मरण आयले, अशेय तातूंत साराला. महाभारताच्या शांतिपर्वात (३७,३८) आनी शल्यपर्वात (६५) एका संन्याशी चार्वाकाचो उल्लेख येता. महाभारतांतलें म्हा-झूज सोंपतकच युधिष्ठर (धर्म) अश्वमेध यज्ञाची तयारी करपाक लागलो. तेना स्वताच्या भावांक मारून तुवें जें जैत जोडलां, तें तुजें खरें जैत जावंक शकता?' ह्या प्रस्नाक थंय जमिल्ले ब्राह्मण भिले आनी हो दुर्योधनाचो इश्ट चार्वाक नासून यतीच्या भेसांत आशिल्लो राकेस आसा, अशें
