कोंकणी विश्वकोश : १ अयोध्येक राज्य करताले, तांतलो नेिमाणो वेिजयादित्य दक्षिणेक मरणाउपरांत विष्णूवर्धन नांवाच्या ताच्या पुतान चालुक्य पर्वताचेर भगवती, नंदागैरी, कार्तिकेय, नारायण, सप्तमातृका ह्या देवतांची भक्ती करून, कदंब आनी गंग राजवंशाचेर जैत मेळोवन आपल्या राज्याची थापणूक केली, अशी काल्पनिक कथा उत्तर काळांतल्या लेखांत बरोवन दवरल्या. ब्रह्मदेवाच्या वा हारिति पंचशिख ऋषीच्या ‘चुलुकांतल्यान' (पोशांतल्या उदकांतल्यान) हो राजवंश निर्माण जालो, अशीय एक कथा अासा. बादामीचे चालुक्यः एका काळांत हांची सत्ता दख्खनच्या चडशा वाठाराचेर आशिल्ली. कोरीव लेखांप्रमाण ह्या घराण्याची मूळ पुरुश जयसिंह. तो आनी ताचो पूत रणराग हांचेविशीं चडशी म्हायती मेळना. रणरागाचो पूत पयलो पुलकेशी हाचो ५४३-४४ तलो लेख बादामीच्या किल्ल्यांत सांपडला. ताणे वातापिपूर (बादामी) हांगा आपले ताणें अश्वमेध, अग्निष्टोम, वाजपेय, बहुसुवर्ण, पौडरिक ह्या सारके यज्ञ केल्ले. पयल्या पुलकेशीक कीर्तिवर्मा आनी मंगलेश अशे दोन पूत कोंकणांतल्या मौर्य अानी मध्य प्रदेश- ओरेिसांतल्या नल राजांचेर जैत पुलकेशी सान आशिल्ल्यान मंगलेश ५९७-९८ त राजा जाली. उत्तर भारताचेर घुरी घालून गंगेचे देगेर आपलो धर्मस्तंभ उबारपाची ताची इत्सा आशिल्ली. ते नदरेन तांणे आपल्या राज्याचे उत्तरेवटेन महाराष्ट्राचेर राज्य करपी कलचुरी राजा बुध्दरस हाचेर घुरी घालून ताचो पराभव केलो. त्याच वेळार रेवतीद्वीप (वेंगुल्र्यालागचो रेडी जुवो) हांगा राज्य करपी स्वामिराज नांवाच्या मांडलिकान बंड केल्ल्यान ताका थंय जावंक पावलें ना. राजांचो पालव घेवन मंगलेशाचेर जैत मेळयलें. दुसरो पुलकेशी सुमार इ. स. ६१०-११ त राजा जालो. तो चालुक्य घराण्यांतलो सगळ्यांत चड पराक्रमी राजा जावन गेलो. ब्राणे लाट (गुजरात), नालव आनी उत्तर देगेर पुलकेशी आनी हर्षवर्धन हांचें झूज जालें. ह्या झुजांत पुलकेशोन हर्षवर्धनाचेर जैत मेळयले. ह्या जैताउपरांत ताणें स्वताच्या पुलकेशीन कांची (कांजीवरम्) च्या पल्लव राजांचेर घुरी घाली. तेन्ना पल्लव राजा नृसिंहवर्म हाणे ताची पराभव करून पुलकेशीची राजधानी वातापी भूयभरवण करून उडयली. ह्या झूजांत घडये पुलकेशीक मरण आयलें (इ.स. सुमार ६४२) अशे बरेच इतिहासकार मानतात. पुलकेशीफाटल्यान ताचो पूत (पयलो) विक्रमादित्य राजा जालो. ताणें इ.स. ६५५ त पल्लवांचेर धुरी घालून तांची राजधानी जिखून घेतली. मात ताका पुरायपणान पल्लवांची पराभव करप जमलेंना. सुमार इ.स. ६८१ त मरण आयलें. ताच्या फाटल्यान पयली ताचो पूत भारताचेर आपली शेक गाजयलो. इ. स. ७३३ त विक्रमादित्य (दुसरो) जैताची खांबो उबारली. ह्या वंशाचो विक्रमादित्या फाटल्यान सत्तेर ওই ? चालुक्य राजवंश अायेिल्लो कीर्तिवर्मा हो राजा कर्तबगार नाशिल्ल्यान इ.स. ७५३ त राष्ट्रकुट वंशातल्या दंतिदुर्ग नांवाच्या राजानताचो पराभव केली. कीर्तिवम्यांच्या ह्या पराभवावांगडा चालुक्यांचो दक्षिणेतलो शेक सॉपलो. बादामीच्या चालुक्यांची वंशावळ जयसिंह l रणराग | पयलो पुलकेशी (सुमार५३५ ते ५६३) पयलो किर्तीवर्मा (༥༣བརྡ༦ ते ५९७-९८) (५९७ ते ६१०-११) दुसरो पुलकेशी ੋਜ (༣༣། ༣༣ ཀཻ་ ६४२) पयली विक्रमादित्य धराश्रय जयसिंह (६५५ ते ६८५) (༣༦། ते ६९६) विजयादित्य (६९६ ते ७३३) दुसरो विक्रमादित्य (༦༢༈ ༦༣༦ ते ७४४-४५) दुसरो किर्तीवर्मा (७४४-४५ ते ७५७) मंर्गलेश कल्याणीचे चालुक्यः हे स्वताक बादामीच्या चालुक्यांचे वंशज चालुक्य घराण्याविशीं व्हडलीशी म्हायती मेळना. कल्याणीच्या चालुक्य घराण्याचो मूळ पुरुस तैलप हाचो सुर्वेचो लेख इ.स. ९५७ तलो आसा. ह्या दोनशीं वसांच्या काळांत चालुक्यांच्यो स पिळग्यो जाल्यो अशें मिरज बादामीच्या चालुक्यांचो वंशज आशिल्लो काय ना, हाचेविशीं दुभाव अTसा, दुसरो तैल वा तैलप हाणे आपल्या बळग्याच्या नेटार राष्ट्रकूट राजा दुसरो कर्क हाचेर ९७३ त जैत मेळोवन चालुक्य घराण्याची राजवट सुरू केली. ताचेपयली राष्ट्रकूटांच्या काळार ह्या घराण्यांत तिसरो कीर्तिवर्मा, तैल, तिसरो विक्रमादित्य, दुसरो भीम, अय्यण आनी चवथो विक्रमादित्य हे राजा जाल्ले. पूण ते फकत नांवापुरतेच राजा आशिल्ले. तैलपान गंगराजा पांचालदेवाचो पराभव केली. कोंकणांतले शिलाहार आनी ताचे स-सात फावट झूज जालें. निमाणे ताणे परमार राजा मुंज हाक मारून उडीवन आपली सत्ता घट केली. तैलपाउपरांत ताचो पूत सत्याश्रय ९९७ त सत्तेर आयलो. परमार
