बायलांनी आत्मसमर्पण केलें,अशें कर्नल टॉड हाणें म्हळां.ह्या उपरांत फुडल्या धा बारा वर्सांनी जैसलमेरचो दुसरो जोहार घडून आयलो. इ.स.१३०३ त चितोडचो पयलो जोहार जालो.चितोडची राणी पद्मिनी हिची इत्सा धरून अलाउद्दीनान चितोडचेर घुरी घाली;तेन्ना चितोडची राखण करप अशक्य आसा,अशें दिसून येतकच गडावयल्या राजस्त्रियांनी आनी हेर पंदरा हजार बायलांनी केसरी वस्त्रां न्हेसून जोहार केलो.जे सुवातेर ह्या राजपूत सतीसाध्वींनी आत्मार्पण केलें,ते सुवातेर तांचे पवित्र रक्षेक कोणाचोच स्पर्श जावंचो न्हय,म्हूण एक मोटो नाग थंय सदांच राखण करीत आसता,अशी आख्यायिका आसा.पद्मिनीचो जोहार इतिहासांत नामनेक पावला. हाचे उपरांत दुसरो जोहार राणा संग हाची विधवा बायल कर्मवती हिचे मुस्तींत बहादुरशहान चितोडचेर घुरी घाली,तेन्ना घडून आयलो.ह्या जोहारांत तेरा हजार राजपूत बायलांनी आत्मसमर्पण केलें.चितोडचो तिसरो जोहार अकबराचे मुस्तींत घडून आयलो. महाराष्ट्रांत म्हार आनी दलित लोकांनी उच्चवर्णियांक अभिवादन करतना 'जोहार'अशें म्हणपाची पध्दत आशिल्ली.ही पध्दत बरीच पोरनू आसा.यादवकालीन मराठी वाड्मयात जुहारणे म्हळ्यार नमस्कार करप ह्या क्रियापदाचीं कांय रुपां मेळटात.राजाक वंदन करप ह्या अर्थानूय 'जोहार'हो शब्द संत-साहित्यांत आयला.संत एकनाथान एक भारुडांत म्हळां (गा.पं.३,अभंग ३८६७). जोहार मायबाप जोहार मी सकळ संतांचा महार जोहार हो शब्द 'जयहरी'ह्या शब्दापसून जाला अशें मत कआंय भाशातज्ञांनी परगटायलां.आयच्या काळांत जमनीक हात लावन जोहार करपाची पध्दत कांय जातिंपुरतीच मर्यादीत आसा. ज्यू समाज:पॅलेस्टाइनांत उदयाक आयिल्ली हिब्रू वा ज्यू लोकांची संस्कृती.'यहुदी'ह्या नांवानूय ज्यू लोकांक वळखतात.इ.स.प.आठव्या शेकडयांत बेंजामिन आनी ज्युडा ह्या दोन जमातींनी 'ज्युडा'राज्याची थापणूक केली.थंयच्या नागरिकांक 'ज्यूडियन'म्हणटाले.ताचेवयल्यानूच फुडें 'ज्यू'ही संज्ञा तयार जाली.इ.स.१३२ त रोमन सम्राट हेड्रिएनस हाणें ज्यू धर्माचेर बंदी घाली.तेन्नासावन सुमार अठराशें वर्सां मेरेन म्हळ्यार दुसऱ्या म्हाझुजाचे अखेरमेरेन ज्यू समाजाक आपली अशी आवयभूंय नाशिल्ली. ज्यू संस्कृताय ही ईजिप्त,अॅसिरिया,सुमेरिया,चीन,भारत ह्या प्रदेशांतल्या समाजांनी निर्मिल्ल्या,विश्वरुपी संस्कृतायेचे तोडाची आसा अशें मत युरोपीय इतिहासकारांच्या ग्रंथांनी मेळटा.ज्यू संस्कृतीची निश्र्चितपणान केन्ना सुरवात जाली,हाची म्हायती मेळना;पूण इ.स.प.२००० वर्सांसावन ज्यू लोकांची वसणूक पालेस्तीन आनी लागींच्या वाठारांत आशिल्ली. भुगोलीक स्थान:ज्यू लोकांचो पूर्विल्ल्यो इतिहास जंय घडलो,ती पॅलेस्टाइनची भूंय आकारान ल्हान आसा.शेत आनी उदका पुरवण जातली इतलो भरपूर पावस फाव त्या प्रमाणांत हांगा पडना.उबाळाच्या दिसांनी नेटान पडपी पावसाचें उदक सांठोवन दवरून ल्हानमोटया कालव्यांतसून सगळ्याक पावयताले,अशी नोंद इ.स.पयल्या शेंकडयांतलो बरोवपी जोसीफस हाणें केल्या.ही नंदनवनासारकी दिसपी भूंय दिर्घ कश्टांतल्यान उबी जाली,अशें ताणें फुडें म्हळां.झुजांक लागून ह्या यत्नांत खंड पडटकच जमीन पडिंग जाली आनी वाळवंटाचो विस्तार उदेंतेकडल्यान अस्तंतेक वाडालो. पालेसिनची भुगोलीक अवस्था शांतताय आनी सवस्तकाय हांकां व्हडलीशी अनुकूल नाशिल्ली.आशिया आनि आफ्रिका हातूंतल्या चड करून टायग्रिस-युफ्रेटीस न्हंयांच्या देगणांतलो समाज आनी नाइल देगेवयलो ईजिप्त हांकां जोडपी मार्ग पॅलेस्टाइनांतल्यान वतात.तशेंच अस्तंत आशियांतल्यान भूमध्य सम्रुद्रमार्गान युरोपाकडेन वचपी सरळ मार्ग पॅलेस्टाइनांतल्यानूच वता.हाकालागून थंयचो वेपारी मार्ग आनी शारां हांचेर ताबो मेळोवपाखातीर एकसारको संघर्श चलिल्लो दिसता.ईजिप्त,बॅबिलॉनिया,अॅसिरिया,हिटाइट ह्या पूर्विल्ल्या सत्तांनि ह्या भागाचेर आपलो शेक दवरपाचो यत्न केलो.पूर्विल्ल्या काळांत हें एक मुखेल झुजामळ आशिल्लें.आपल्या भुगोलीक स्थानाक लागून ही 'फुडाराची भूंय'(प्रॉमिसड लॅंड)वा 'पवित्र भूंय'(होली लॅंड)सदांच संघर्शांत सांपडत गेली. इतिहासीक साधनां:ज्यू लोकांची म्हायती ज्या साधनांवरवीं मेळटा,तातूंत बायबलांतलो 'पोरनो करार'सगळ्यांत म्हत्वाचो आसा.त्या ग्रंथाच्या वेगवेगळ्या भागांत ज्यू लोकांची भोंवडी,तांचे राजा आनी राजकारण हांचेविशीं बरीच म्हायती मेळ्टा.तेभायर कांय पूर्विल्ल्या शिलालेखांत आनी मातयेच्या मुद्रांनी ज्यूंविशीं म्हायती मेळटा.हामुराबीच्या काळांतल्या मातयेच्या मुद्रांनी अरबस्तानांतल्यान बॅबिलॉनावटेन हिब्रू लोक येताले,असो उल्लेख आसा.अमार्ना मातयेच्या मुद्रांनी पॅलेस्टाईनाचेर जाल्ले एके मोटे'हिब्रू'घुरयेचो उल्लेख आसा.हाचेफुडलो उल्लेख दुसरो रॅमसीझ हाच्या काळांतलो जावन आसा.हातूंत ईजिप्तांत कश्टकारी काम करपी हिब्रू लोकांचो उल्लेख आसा.ईजिप्तांत ज्यू लोक गुलामगिरींत आशिल्ले,आसा उल्लेख रॅमसीझच्या लेखांत आसा,अशें म्हण्टात.हे उपरांतच्या काळांत अॅसिरियन-खाल्डियन (नव-बॅबिलॉनियन)आनी ईजिप्शियन ज्यूडा आनी इझ्राएल हांचेकडेन राजकीय संबंदाचे,तांकां जिकिल्ल्याचे,नश्ट केल्ल्याचे वा हद्दपार केल्ल्याचे जायते उल्लेख मेळटात.हीरॉडोटस,बेरॉसस हांच्या अहवालांत ह्या लोकांची थोडीभोव म्हायती आयल्या,पूण इतिवृत्तकारान पयल्या शेंकडयांत रचिल्ल्या आपल्या इतिहासवृत्तांत ज्यू राश्ट्राचो सामको सुरवातीचो इतिहास दिला.तेभायर उत्खननांत मेळिल्ल्या अवशेशांतल्यान पॅलेस्टाइनांत जळींमळीं ज्यू लोकांच्यो वसाहती कश्यो जायत गेल्यो,हाची तशेच तांचो उदय आनी अस्त हाचेविशींय थोडी म्हायती मेळटा. राजकी इतिहास:ज्यू लोक पोलीस्तिनांत परप्रांतांतसून आयले,हें जरीं सर्वमान्य आसलें तरी ते थंय केन्ना आनी कशे आयले हाचेविशीं मतभेद आसात.एक मत परंपरागत इतिहासाक प्रमाण मानपी आसा.बायबलाच्या मताप्रमाण हिब्रू राश्ट्राचो जनक अब्राहम हो उदेंतेकडल्यान आपल्या लोकांक घेवन पॅलेस्टाइनांत आयलो.तो उत्तर अरबस्तानांतल्या हेरांत हांगाच्यान आयलो अशें मत आसा, जाल्यार दुसऱ्या मताप्रमाण तो सुमेरियांतल्या अर हांगाच्यान आयलो आसूंक जाय.ताच्या म्हळ्यार सामक्या सुर्वेच्या हिब्रू पंगडांचो येवपाचो काळ इ.स.प.२००० वा इ.स.प.१७५० च्या लागसार आसतलो अशें म्हण्टात.अब्राहमचो पणतू जोसेफ ईजिप्तांत गेलो आनी थंयच्या राजदरबारांत उच्च पदाचेर पावलो.पूण कांय काळाउपरांत ताच्या सगळ्या वंशजांच्या नशिबांत गुलामगिरी आयली.फुडें मोझेस (इ.स.प.सुमार १२००) हाणें ज्यू लोकांक गुलामगिरींतसून मुक्त केले आनी तांकां पॅलेस्टाइनांत परत हाडले,अशी एक आख्यायिका आसा.ज्यू लोक हिक्सॉस लोकांच्या वेळार ईजिप्तांत आयले;दुसरो रॅमसीझ हाणें तांचेर गुलामगिरी लादली आनी ते उपरांत थोडयाच काळांत मोझेस हाणें तांकां मुक्त केले,अशें जोसीफसान बरयलां.हिक्सॉस लोकांची ईजिप्तावयली घुरी पॅलेस्टाइनांतल्यानूच फुडें गेली.तेन्ना ह्या पंगडांवांगडा कांय ज्यू लोकूय ईजिप्तांत गेले आसतले अशें म्हण्टात.तशेंच हिक्सॉस लोकांचो पडाव जातकच ज्यू लोकांक वायट दीस येवप स्वभावीक आशिल्लें.बरेच दीस हालांत,कश्टांत काडटकच हे ज्यू लोक मोझेसच्या फुडारपणाखाला परत पॅलेस्टाइनांत आयले. मोझेसच्या काळाविशीं निश्र्चित म्हायती मेळना.पोरन्या कराराप्रमाण इ.स.प.१३००-१२०० ह्या काळांत मोझेस हांणे ईजिप्ताच्या चपक्यांतल्यान ज्यूंक वाटायले आनी देवान तांच्या तोंडांतल्यान कायदो
