झाऊ, (athel tamarisk) हा वनस्पत आनी वांटकुळे अळूंब सगळेवटेन जातात. अरबस्तानांत भाज्यो चडशो जायनात, पूण डाळींब, जर्दाळू, लिंबू, काळंगां, केळीं, सफरचंद, बदाम ह्या सारकीं फळां जातात.
बिबटो वाग, चित्तो, तरस ही रानवटी मोनजात आनी सुणो, माजर, बोकड्यो, मेंढरां, गाडव, घोडो, उंट ही पोसपाची मोनजात हांगा आसा. गरूड, माळढोक, ससाणो, शिकरा, हुप्पी (मेस्तसुकण्यावरी दिसपी), चंडोल, नायटिंगेल, पारवे, तित्तीर हीं सुकणीं हांगा सगळे कडेन दिश्टी पडटात. तोळांचे चोमे अरबस्तानांत बरेच सांपडटात. गांचो खावपांतय उपेग जाता. घोडो आनी उंट हे प्राणी अरबांक खूब आवडटात. अरबी घोडे जगांत सगळ्यांत नांवाजिल्ले आसात. अरबांची जीण उंटाक लागून बरीच सोपी जाल्या. उंटांच्यो तरेकवार जाती आनी पिरायेप्रमाण जावपी अवस्था दाखोवपी सुमार एक हजार उतरां अरबी भाशेंत आसात. हाचे वेल्यान हांगाच्या लोकांक उंटाचें म्हत्व कितलें आसा तें समजून येता. पट्यापट्यांचे विखयाळे पाणसोरोप हांगा आसात. बांगडे, ट्युना, पोर्गी, ताल्ले, ह्या सारकें नुस्तें, खुबे, मानगीं आनी कांय प्रमाणांत देवमाशेय हांगा दिश्टी पडटात.
पुर्विल्ल्या काळांत अरबस्तानांत बांगरा-रुप्याच्यो खणी आशिल्ल्याचें सद्याच्या अवशेशांवेल्यान दिसता. हेजॅझांतल्या पोरन्या खणींतल्यान भांगर-रुपें हीं खनिजां हालींच वयर काडलीं. इराणचें आखात पयलीं मोतयांच्या उत्पादना खातीर नामनेचें आशिल्लें. पूण 1930 उपरांत जपानी कृत्रिम मोतयांच्या प्रसाराक लागून अरबस्तानांत मोतयांचें उत्पादन फाटीं पडलें. मात इराणी मोतयांच्या मोलाक लागून फुडाराक ताका बरेंच म्हत्व येवपाची शक्यताय आसा. विसाव्या शेंकड्यांत अरबस्तानाचें म्हत्व हांगाच्या तेला सांठवणीक लागून वाडलें. 1932 वर्सा बाहरीनच्या वाठारांत तेल मेळ्ळ्या उपरांत अरबस्तानांत तेल सोदपाच्या कामाक नेटान सुरवात जाली. फुडल्या कांय वर्सां भितरच कुवेत, कतार, साउदी अरेबिया सारक्या वाठारांनी तेल सांपडलें. जगांतल्या वट्ट तेलसांठवणींतलें सुमार 35% तेल अरबस्तानांत आशिल्ल्याचो अदमास आसा. हांगा तेला वांगडाच सैमीक वायूचीय व्हड सांठवण आसा. हालींच्या काळांत सामक्याच कमी प्रमाणांत ह्या वायूचो उपेग जाता. बऱ्याच व्हड प्रमाणांत भांडवल घाल्यार ह्या वायूचो पुरायपणान उपेग करूमक घेवंक मेळटलो. ह्या दोन सैमीक गजालीमंक लागून जगाच्या राजकारणांतय अरबस्तानाक बरेंच म्हत्व मेळ्ळां.
इतिहासः सामक्या पोरन्या अरबस्तानाची चडशी म्हायती मेळना. विंक्लर आनी चेटॅनी हांच्या मताप्रमाण सेमिटीक वंशाचे मूळ थळ हांगा आशिल्लें. पूण हें मात सगळ्यांक मानवना. पूर्विल्ल्या काळांत हो देश सामको पिकाळ आशिल्लो. ल्हव ल्हव मध्य अरबस्तानांतल्यो न्हंयो, झरी, सुकून गेल्या उपरांत थंय वाळवंट निर्माण जालें. उणें उत्पादन, लोकसंख्येची वाड ह्या गजालींक लागून हांगाचें लोक सिरिया, मॅसोपोटेमिया ह्या लागसुल्ल्या पिकाळ वाठारांनी रावंक गेले आनी सिरियन, कॅननायत, ऑरेमियन, फिनीशीयन, हिब्रु अशीं तांकां नांवां मेळ्ळीं. अरबस्तानांतल्या दंतकथांप्रमाण मुळाव्या अरबांचे उत्तर आनी दक्षिण अशे दोन पंगड आशिल्ले. बायबलांतल्या ‘जेनेसिस’ (Genesis) अध्यायांत ‘शेम’ नांवाच्या मूल पुरसासावन ह्या दोन पंगडॆचा रचणूक जाली अशें म्हणटात.
इ.स. पयलीं 10 शेंकड्यांतलें सबा (बायबलांतलें शीबा) हेंच दक्षिण अरबस्तानांतलें पूर्विल्लें राज्य आसूं येता. इ. स. पयलीं 750 च्या तेंपार सबाच्या राजान मारिब धरण बांदलें. ताका लागून शेतवड आनी वेपार हांची उदरगत जाली. फुडें सबाची सत्ता हिम्यरायट जमाती कडेन गेली. हांचो निमाणो राजा धुनुवास हाणें यहुदी धर्म आपणायलो आनी बायझांयटानांतल्या रोमन किरिस्तांव सम्राटान ज्यू लोकांचेर अत्याचार केल्ल्यान ताणें अरबस्तानांतल्या किरिस्तांवांआड झूज उबारलें. फुडें हिम्यरायट सत्ता सोंपून येमेनांत किरिस्तांव राज्याची थापणूक जाली. पूण कांय तेंपान हातूंतलो बरोच वाठार इराणचे सत्तेखाला गेलो.
सबा सोडून हालींच्या उत्तर येमेनांतलें मा-इन (मईन) म्हळ्यार पयलींचें कर्नाव हांगा मिनियन जमातीचें, तिम्ना हांगा कातावानियन जमातीचें, शाबवाह हांगा हथ्रामौत आनी झुफार हांगा हिम्यर जमातीचें राज्य चलतालें. हांचेर मुखेल शासक म्हळ्यार वंश परंपरे प्रमाण सत्तेर येवपी राजा आसतालो. ताका बुद्द दिवचे खातीर जाणकारांचें मंडळ आसतालें. पयलींचे अरब विंगड विंगड देव-देवतांक मानताले. देवळां म्हळ्यार समाजीक जिविताचीं म्हत्वाचीं केंद्रां आशिल्लीं आनी देवळांचें उत्पन्न बरेंच चड आशिल्ल्यान गिरेस्त पुरोयतांचो हांगा शेक चलतालो.
दक्षिण अरबस्तानाच्या मानान पूर्विल्ल्या मध्य आनी उत्तर अरबस्तानाविशींची म्हायती सामकीच उणी आनी अस्पश्ट आसा. इ. स. पयलींच्या आठव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दांत ‘आरिबा’ ह्या नांवांन नामनेक पाविल्लीं बेदूईन पंगडाची कितलींशींच ल्हान राज्यां मध्य आनी उत्तर अरबस्तानांत अस्तित्वांत आशिल्लीं. ताचे उपरांत सुमार स शेंकड्यांनी दीदन, लिह्यान, नाबाता (हालींचे दक्षिण जॉर्डन) आनी पामिरा ह्या राज्यांचो जल्म जालो. सुर्वेक नाबाताचे रोमन सम्राटा कडेन समजीकायेचे संबंद आशिल्ले. फुडें ते इबाडले आनी पयल्या शेंकड्यांत सम्राट ट्रेजन हाणें नाबाता रोमन साम्राज्याक जोडून ताका पॅलेस्टिना टर्टिया हाणें नांव दिलें. पामिराचेय रोमनाकडेन इश्टागतीचे संबंद आशिल्ले. थंयचो राजा उदीने हाणें सम्राट गॅलिईनस हाका इराणा आड पालव दिलो. ताका तस्त्रीप म्हूण गॅलिईनसान पामिराच्या स्वतंत्र राज्याक मान्यताय दिली. उदीनेच्या मर्णा उपरांत ताची बायल झैनब ही राज्याचो कारभार पळोवंक लागली. तिचो हावेस बरोच व्हड आशिल्लो. आपलो चलो वाह बल्लात हो प्रतिसम्राट आशिल्ल्याची तिणें घोशणा केली, तेन्ना सम्राट ऑरिलियस हाणें पामिराचेर घुरी घालून तें राज्य नश्ट केलें आनी झैनबाक रोमाक व्हरून बंदखणींत उडयली.
चवथ्या शेंकड्याच्या शेवटाक अस्तंत अरबस्तानांतले खुश्कीचे वेपारी मार्ग फाटीं पडून तांबड्या दर्यांतल्यान वेपार जावंक लागलो. मारिब धरण फुटलें आनी उदक नाशिल्ल्यान सगळे वटेन वाळवंट पातळ्ळें. लोक हेडग्या जमातीचें जिवीत जियेवंक लागले.बेदूईन जमातीच्या नेमा प्रमाण ह्या हेडग्या जमातींत मनशाक म्हत्व नासून पंगडाक आशिल्लें. जमातीची जीण गोरवां-मेढरां आनी लुटीचेर चलताली. तणाचीं मळां, वाळवंटांतली उद्यानां हांचेर सगळ्यांचोच हक्क आसतालो. जमातीच्या मुखेल्याक ‘सय्यद’ नाजाल्यार ‘शेख’ म्हणटाले. जमातींच्या मताप्रमाण ताका कारबार चलोवचो पडटालो. ताका वेंचून काडपाचो अधिकार जमातींतल्या जाण्ट्या मनशां कडेन आसतालो आनी सादारणपणान खाशेल्या कुटुंबांतल्यानच शेख वेंचून काडटाले. शेखाक बुद्द दिवचे खातीर अणभवी मनशांचें मंडळ आसतालें. ताका मजलीस म्हणटाले. ह्यो अरबी जमाती विंगड विंगड सैमीक शक्तींची पूजा करताल्यो. तांच्या सगळ्यांत उंचल्या देवाक ‘अल्ला’ (अल्लाह) जाल्यार मुखेल आनी हेर देवांक ‘मनात’, ‘उज्जा’ आनी ‘अल्लात’ अशें म्हणटाले.
अशा हेडग्या जमातींतली एकाद्री जमात खंयच्याय वाळवंटांतल्या हरयाळेच्या जाग्यार रावताली आनी भोंवतणच्या वाठाराचेर सत्ता चलयताली. केन्ना केन्नाय एकाद्रे जमातीची सत्ता दोन वा चड वाठारांचेर चलताली आनी वाळवंटी साम्राज्यां निर्माण जातालीं. पांचव्या शेंकड्यांच्या दुसऱ्या अर्दांत आनी सव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दांत पातळिल्लें किंदा (किंदह) हें अश्या प्रकारचें साम्राज्य देखीक सांपडलां. वाळवंटांतल्या उद्यानांनी रावपी कांय जमातींनी कांय शारांचीय थापणूक केली. हॅजॅझ प्रांतांतलें मक्का हें असल्या प्रकारचें साम्राज्य. अश्या शारांत दरेक जमातीची मजलीस आनी पाशाणाची देवता आसताली. फुडें फुडें शारांतल्या जमातींचें पवित्र पाशाण एकाच जाग्यार दवरूंक सुरवात जाली. देखीक- मक्का हांगाचें काबा शारांतल्या सगळ्या जमातींच्या मजलिसांच्या प्रतिनिधींची ‘माला’ नांवाची सभा आसताली. ह्या
