पयलींचें आनी इस्लाम उपरांतचें अशी दोन रुपां दिसतात.
इस्लाम पयलींच्या काळांतली अरबी कला निर्मणी नाबाता, लिह्यान आनी हिम्यर ह्या सारक्या अरबी जमातीनीं केली. ह्या काळांतले लोक चंद्राची उपासना करपी आनी उजो आनी मुर्ती पूजपी आशिल्ले. ताका लागून सगळ्यो लळीत कली ह्या काळांत निर्माण जाल्यो. तातूंतल्या वास्तुकलेचे अवशेश सांपडटात. तांचेर ग्रीक कलेचो प्रभाव दिसून येता. इस्लाम धर्म आयल्या उपरांत चित्रकला आनी शिल्पकला हांचेर बंधनां पडलीं. अल्लाचें आनी सगळ्या जिवीत मोनजातीचें चित्रण धर्मीक नदरेंतल्यान बंद जालें. पानां, फुलां ह्या सारक्या गजालींक चित्रकलेंत आनी शिल्पकलेंत म्हत्व आयलें. मशीद हो एक नवो प्रकार शिल्पकलेच्या आनी वास्तुकलोच्या मळार उदेवंक लागलो. अरबस्तानांत आपले खाशेले शैलीक लागून नामनेक पाविल्ल्यो अशो बऱ्योच मशिदी आनी थडीं आसात. भांगराच्यो वस्ती करपांतय अरब लोक बरेच हुशार आशिल्ले. ते भायर संगमरवरचीं आयदनां, लाकडी दखटे, काशांव, हस्तिदंताच्यो वस्ती आनी हेर कलाकुसर हातूंतल्यान अरब लोकांचे कलेविशीं आशिल्ल्या उंचेल्या पांवड्यावेले रुचीचेर उजवाड पडटा. इस्लाम येवचे पयलीं हांगाचे लोक नाच आनी संगीतातय बरेच फुडें पाविल्ले. दादल्यां वांगडा बायलांय ह्या कलाप्रकरांनी फुडाकार घेतलीं. पूण इस्लाम धर्म आपणायल्या उपरांत तांची ह्या मळाचेर उदरगत जावंक पावलीना.
ग्रीक संगीत कलेतल्यान अरबी संगीताची उदरगत जाली. अरबी संगीताक कुराणाचो न्हय तर पोरन्या इस्लाम धर्मपिसाटांचो विरोध आशिल्लो, तरीपूण कुराण आनी धार्मीक कवनां हातूंतल्यान अरबी संगीत तिगून उरलें. हारुन-अल्-रशीद हाचे राजवटींत (786-809) संगीताच्या मळार बरींच उदरगत जाली. पर्शियन संगीताचोय हांगाच्या संगीताचेर परिणाम जालो.
हांगाच्या संगीतांत ताल आनी लय हांचो पांवडो बरोच उंच आसा. वाद्यां भितर तंतू वाद्यांक चड म्हत्व आसा. हांगाच्या संगीताचो परिणाम अस्तंते कडल्या संगीताचेर बरोच दिसून येता. भारतीय संगीतांतल्या ‘राग’ पद्दती कडेन ह्या संगीताचें लागींपण स्पश्टपणान जाणवता.
भाशा आनी साहित्यः सेमिटिक भाशा चोम्यांच्या चार शाखांतली अरबी ही दक्षिणे वटेनचे शाखेची भाशा आसा. हिम्यरितक आनी इथिओपिक ह्योय हेच शाखेच्यो भाशा. फिनिशयन आनी हिब्रु हांचो आस्पाव अस्तंत शाखेंत, आरामायकचो उत्तर शाखेंत आनी अकेडिय नाजाल्यार अॅसिरो-बाबिलोनियनचो आस्पाव उदेंत शाखेंत जाता.
आज ही भाशा चडशी साउदी अरेबिया, सिरिया, इराक, पॅलॅस्टायन येमेन. एडन, इजिप्त, लिबिया, ट्यूनिशिया, आल्जेरिया, मोरोक्को, माल्टा ह्या वाठारांनी उलयतात. अरबी भाशा उलोवपी लोकांची संख्या बारा कोटी सुमार आसा.
साहित्यीक आनी उलोवपाची अरबी हातूंत म्हत्वाचो फरक आसा. इस्लाम येवचे पयलीं सुमार देडशीं वर्सा साहित्यीक अरबीचो वापर चालू जाल्लो. जे जमातींत महमद पैगंबर जल्माक आयले, त्या कुरैश जमातीच्या लेखकांनी आनी हेर कांय लोकांनी ती काव्यांत वापरली आनी तिका प्रतिश्ठा मेळोवन दिली. फुडें कुराणाची रचणूक हेच भाशेंतल्यान जाल्या उपरांत तिका पवित्र सुवात मेळ्ळी.
इस्लामचे धर्म प्रसारक ज्या ज्या वाठारांनी धर्माचो प्रसार करूंक गेले त्या त्या वाठारांनी तांणी आपल्या पवित्र ग्रंथां वांगडा अरबी भाशाय व्हेली. फार्सी सारक्या आर्यकुळांतले भाशेचें रुप तिच्या प्रभावान बरेंच बदललें. भारतांतल्या बऱ्याच भाशांनी खासा करून दक्षिणेवटेनच्या मुसलमानांक लागून मराठी सारके भाशेचेर अरबीचो बरोच परिणाम जालो. कांय अरबी उतरां भारतीय भाशांनीं आपणायलीं आनी आयज तीं उतरां त्या भाशांतलींच उतरां जावन गेल्यांत. देखीकः अव्वल, खबर, अवलाद, नफा, कत्तल, मालक.
साहित्याचे नदरेंतल्यान हे भाशेन पांच म्हत्वाचे काळ खंड पळयलेः 1. इस्लाम पयलींचो काळ (सु. 500 ते 610), 2. सुरवातीचो इस्लामी आनी उमय्या काळ (610 ते 750), 3. अब्बासी काळ (750 ते 1258) 4. अधोगतीचो काळ (1258-1850) आनी 5. आर्विल्लो काळ (1850 उपरांत).
पयलींचें अरबी साहित्य कवितांच्या आनी म्हणींच्या रुपांतल्यान अरबस्तानांतल्या नज्द आनी हेजॅझ वाठारांतल्या बोली भाशांनी आशिल्लें. ह्या काळांत कवितेचें गायन जातालें. काव्य गायन करपी लोकांचो खासा वर्ग आशिल्लो जाका ‘रावी’ म्हणटाले. उमय्या काळांतली म्हत्वाची घडणूक म्हळ्यार कुराणाची रचणूक. भाशेची सोबीतकाय आनी अर्थाचे नदरेंतल्यान हो ग्रंथ म्हळ्यार साहित्यांतलो एक बरो नमुनो म्हूण मानतात. ह्या काळांत लबीद सारको नामनेचो कवी आनी अल्-खान्सा हिचे सारकी कवियत्री जावन गेली. शोकगीतांचो प्रकार ह्या काळांत बरोच गाजलो. ह्या शोकगीतांक ‘मर्सिया’ म्हणटात. ह्या काळांत ‘गझल’ नांवाच्या काव्य प्रकाराचो जल्म जालो. ह्या काळांतले राजाय बऱ्या पैकी कवी आनी लेखक आशिल्ले. अब्बासी काळांतय नव्या प्रकारचें साहित्य बऱ्याच प्रमाणांत निर्माण जावंक पावलें. बश्शार बिन बुर्द, अबू दुलामह, अबु नवास ह्या सारके नामनेचें साहित्यीक ह्या काळांत जाले. सुफी कवींचें काव्य लोकांनी तातंल्या देवा वेल्या भक्तीक लागून आनी साक्षात्काराच्या अणभवांक लागून व्हड प्रमाणांत आपणायले. मुहमुद्दीन मुहम्मद इब्बुल – अरबी (1165-1240) हाका सगळ्यांत म्हान सुफी कवी मानतात. ताणें सुमार तीनशीं ग्रंथ बरयल्यात. ह्या काळांत भाशाशास्त्र, व्याकरण, समिक्षा, शास्त्रीय बरपावळ, तत्वगिन्यान, चरित्रां आनी इतिहास ह्या विशयांचेर बरेंच साहित्य निर्माण जालें. अरबी साहित्याचो पांवडो ह्या काळांत बरोच उंच पावलो. जगांतल्या बऱ्याचशा लोकांनी अरबी साहित्याची वळख करून घेतली आनी ह्या साहित्या कडल्यान शिकपा सारक्यो जायत्यो गजाली आपणायल्यो.
चंगीजखानाचो नातू हुलागू हाणें 1258 वर्सा बगदादचेर जैत मेळयलें. आनी अब्बासी सत्ता सोंपोवन उडयली. तेन्ना अरबांचो ह्या वाठारावेलो प्रभाव उणो जालो. हाचो परिणाम साहित्याचेर जालो आनी साहित्य अनुकरण आनी निर्मणेचे उणेंपण हातूंत घुस्पलें. तरीपूण सफीयुद्दीन अल् हिल्ली (1278-1351), जलालुद्दीन सुयूती (1445-1505) इब्न तैमीयह (1263-1328) हे कांय नांव घेवपा सारके साहित्यीक जावन गेले. आर्विल्ल्या काळांत नेपोलियनाच्या घुरयांक लागून अरबी साहित्याचेर अस्तंते कडल्या विचारांचो परिणाम जालो. नव्या विचारांचें साहित्य व्हडा प्रमाणांत निर्माण जावंक लागलें. काव्या भितर सिरियांतलो अल्-फारुकी, इजिप्तांतलो हाफिझ इब्राहिम, अब्दूल मुहसिन काझिमी, हांच्या वांगडा हेर बऱ्याच कवींनी नामना मेळयली. सामकेंच नवें शैलीची कविता फ्रांसिस मरीश, अहमद शौकी, खलील मतरान हांणी बरयली. ते भायर अमेरिकेंत राबितो आशिल्ल्या खलिल जिब्रान, मिरवायलनु-आइमा, इलिया अबुमादी ह्या मुळ अरबी कवींनी बरीच निर्मणी केली. कादंबरी, नाटक, समिक्षा ह्या गजालींचेर परिणाम जावन पोरन्या इस्लामी विचारांची सुवात नवें अस्तंतेचें विचार पद्दतीन घेतली. ह्या सगळ्या साहित्य प्रकारा भितर चडांत चड येस कथांक मेळ्ळें. अरबी साहित्याचेर आज जगांत कितलेशेंच कडेन अभ्यास आनी संशोधन चालू आसा.
अरविंद घोषः (जल्मः 15 ऑगस्ट 1872, कलकत्ता; मरणः 5 डिसेंबर 1950).
नामनेचो भारतीय विचारवंत.अरविंद घोष हो डॉ. कृष्णधवन घोष आनी स्वर्गलता देवी हांचो तिसरो पूत. डॉ. कृष्णधवन हाणें इंग्लीश भाशेंतल्यान उंचेले शिक्षण घेतिल्लें. घरांत तो बंगाली भाशा वापरिनास्तना इंग्लीश वा हिन्दी भाशा वापरतालो. अरविंद आनी ताचे दोन व्हडले भाव दार्जिलिंग हांगाच्या लॉरेटो कॉन्व्हेंट स्कूल हांगा शिकले.
