शारांत ११ वस्तू संग्रहालयां आसून पुरातत्व संग्रहालयांत स्यूसा आनी पर्सेपिलसाक उत्खननांत मेळिल्ल्यो वस्तू दवरल्यात. गूलिस्तान राजवाड्यांतल्या संग्रहालयाची रत्नांखातीर नामना आसा. तातूंत नामनेचें ‘मयुरासन’ आनी ‘नादीरासन’ हीं शींवासनां आसात.
हांगा जायतीं ग्रंथालयां आसून मेली, मालेक हांची नामना आसा. शारांत दिसाळीं, सातोळीं, रेडिओ आनी दूरचित्रवाणी केंद्रां आसात. तेभायर सोबीत बागो आनी एक प्राणिसंग्रहालय आसा. १९७४ तले आशियाई सामने ह्याच शारांत जाल्ले. २७ नोव्हेंबर ते २ डिसेंबर १९४३ ह्या काळांत प्रेझिडँट रुझवेल्ट, पंतप्रधान चर्चिल आनी मार्शल स्टालीन हांची म्हत्वाची बसका जावन हांगा त्रिराष्ट्र जाहितनामो प्रसूत केल्लो.
- कों. वि. सं. मं.
तैत्तिरीय आरण्यक:
कृष्ण यजुर्वेदाच्या तैत्तिरीय शाखेचें आरण्यक. तैत्तिरीय ब्राम्हणाच्या कांय भागांत हें नांव आसा. हाचे धा प्रपाठक आसून, दरेक प्रपाठकाची कांय अनुवाकांत विभागणी केल्या. पुराय अनुवाकांची संख्या १७० आसा. हाच्या सात ते णव ह्या प्रपाठकांक तैत्तिरीयपनिषद अशें नांव आसा.
तैत्तिरीय आरण्यकांत काशी, पांचाल, मत्स्य, कुरुक्षेत्र, खांडव, अहल्या, शुन:शेप आदींचें वर्णन आसा. हांगा एकेकडेन नरकाचें वर्णन आसा. त्या ग्रंथांत तपस्वी मनशाक श्रमण अशें म्हळां. तैत्तिरीय आरण्यकांत जानव्याचो पयले खेपे उल्लेख आसा तो असो –
प्रसृतो ह वै यज्ञोपवीतिनो यज्ञ: ।
यत्किञ्च ब्राम्हणो यज्ञोपवीत्यधीते यजत एव तत् ॥
अर्थ – जानवें घालपी मनशाच्या यज्ञाचो प्रसार जाता. जानवें धारण केल्लो ब्राम्हण जें कितें अध्ययन करता तो ताचो यज्ञच.
हाचेभायर यज्ञाविशीं बरेच विशय तैत्तिरीय आरण्यकांत आयल्यात.
- कों. वि. सं. मं.
तैत्तिरीय उपनिषद:
कृष्ण यजुर्वेदाचे तैत्तिरीय शाखेचें उपनिषद. ह्या उपनिषदाचे तीन मुखेल भाग आसून, तांकां ‘वल्ली’ अशें म्हण्टात. पयले शिक्षावल्लींत बारा, दुसर्या ब्रम्हानंदवल्लींत णव आनी तिसरे भृगुवल्लींत धा अनुवाक आसात. शिक्षावल्लींत वेगवेगळ्यो शिक्षा (वर्णोच्चाराचे प्रकार) वर्णिल्यात. ब्राम्हनंदवल्लींत ब्रम्हज्ञान आनी ताचेपसून जावपी आनंद हांचें वर्णन आसा. भृगुवल्लींत तेंच गिन्यान संवादरुपान सांगलां.
शिक्षावल्लीच्या तिसर्या अनुवाकांत वेदार्थाचे अधिलोक, अधिज्योतिष्य, अधिविद्य, अधिप्रज आनी अध्यात्म अशे पांच दृश्टीकोन सांगल्यात. पृथिवी, अंतरिक्ष आनी द्यौ ही अधिलोक नदर. सबंद विश्र्चांत आनी मनशाच्या देहांत ह्या तीन लोकांची सत्ता आसा.
अग्नी, आदित्य आनी विद्युत ह्यो तीन ज्योती आसात. अधिविद्य नदर ही ब्रम्हविद्येच्या शिकपा आनी शिकोवपाविशीं आसा. अधिप्रज नदर ही जीवविज्ञानाविशीं आसून आवय, बापूय आनी पूत हें ताचें सूत्र. पांचवी नदर ही अध्यात्माविशीं आसा. हाचो संबंध मनशाचे कुडीकडेन आसा. मनीसदेह हो ब्रम्हांडाचो जुस्ताजुस्त नमुनो. ताकाच थंय पुरूष प्रजापती अशें म्हळां.
पांचव्या अनुवाकांत वेदविद्येविशीं व्यापक नदर दवरल्या. हातूंत भू:, भुव:, स्व: आनी मह: ह्या चार व्याह्हतींची लोकात्मक, देवात्मक, वेदात्मक आनी प्राणात्मक अशी चार तरांनी व्याख्या केल्या.
सव्या अनुवाकांत, कुडींत मनोबळाच्या रुपान रावपी ब्रम्हातत्वाची फोडणिशी केल्या. हीच अमृतशक्त आसून मेंदवाच्या मदल्या भागांत ती रावता आनी तेंच ब्रम्हज्ञान जावपाचें दार. आठव्या अनुवाकांत ब्रम्हविद्येंतल्या ओमकाराचें म्हत्व वर्णिलां. पुर्विल्ल्या काळांत शिकप सोंपतकच गुरू आपल्या शिश्याक जो उपदेश करताले, तो इकराव्या अनुवाकांत दिला.
ब्रम्हानंदवल्लींत ब्रम्हाच्या स्वरुपाचें वर्णन केलां, तें अशें –
सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रम्ह । यो वेद निहितं गुहायां ।
परमे व्योमन् । सोऽश्नुते सर्वान् कामान् ।
अर्थ – ब्रम्ह हें सत्यस्वरुपाचें, गिन्यान स्वरुपाचें आनी अनंत अशें आसा. सूक्ष्म अशा काळजांत रावपी ब्रम्ह हो जाणता, तो ब्रम्हाकडेन एकरूप जावन पूर्णकाम जाता.
हाचेउपरांत पंचकोशांचें वर्णन आसा. हाचेफुडें रस हेंय ब्रम्हाचें रूप अशें सांगलां. रसाची प्राप्ती जातकच मनीस खोशी जाता. ह्या रसाचो आस्वाद घेवप म्हळ्यारूच ब्रम्ह जाणप, अशेंय सांगलां.
आत्मानंदाची मीमांसा करतना सांगलां –
यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह ।
आनन्दं ब्रम्हणो विद्वान् । न बिभेति कुतश्र्चनेति ।
अर्थ – मन आनी वाणी जेमेरेन पावपाचो यत्न करतात आनी तें मेळना म्हणून परत येतात, अशा त्या आत्मानंदाचो साक्षात्कार जाका जाता, ताका कसलीच भिरांत उरना.
हाचेउपरांत अन्नाचीय तुस्त केल्या. कारण प्राण हो अन्नाचेर आदारून आसा. देखून अन्न मेळयात, बरें आनी भरपूर अन्न खायात आनी अन्नाची निंदा करूं नाकात, असो उपदेश केला.
- कों. वि. सं. मं.
तैत्तिरीय ब्राम्हण:
कृष्ण यजुर्वेदाचे तैत्तिरीय शाखेचें ब्राम्हण. हें बरेंच व्हड आसून तातूंत ३ कांडां, २५ प्रपाठक आनी ३०८ अनुवाक आसात. हें ब्राम्हण खूब पुर्विल्लें आसून तातूंत छंदोबद्ध भंग आसून, संहितेंत आयिल्ल्या भंग भागाचीय विस्कटावणी हातूंत केल्या.
हाच्या पयल्या कांडांत अग्न्याधात, गवामयन, वाजपेय, सोम आनी राजसूय ह्या यागांचें वर्णन आसा. दुसर्या कांडांत अग्निहोत्र, उपहोम, सौत्रामणी ह्या यागांचें आनी बृहस्पतीसव, वैश्यसव आदीं सवांची फोडणीशी आसा. तिसर्या कांडांत पयलीं नक्षत्रेश्टींचें विस्तारान वर्णन आसून, चवथ्या प्रपाठकांत पुरुषमेधाखातीर लागपी जनावरांचें वर्णन आसा. पुरुषमेधाचें वर्णन पयलेच खेप हांगा मेळटा. ह्या कांडाच्या धा ते बारा ह्या निमाणच्या प्रपाठकांक काठक अशें म्हण्टात.
ह्या ब्राम्हणांत सामवेदाक सगळ्यांत श्रेश्ठ वेद अशें मानलां. हातूंत सगळ्याक वर्णवेवस्थेविशीं आदर उक्तायला. पुराणांत आयिल्ल्या कितल्याशाच अवतारांच्या कथांनीं बिजां हातूंत सांपडटात. वेदकाळांतल्या ज्योतिशशास्त्राचीय थोडी माहिती हातूंत आस्पावता. बायल ही दादल्याची अर्धांगी आनी ती लक्ष्मीरूप आसता, अशें हातूंत सांगलां. बायल नाशिल्ल्या दादल्याक यज्ञाचो अधिकार ना, अशेंय हातूंत स्पश्ट सांगलां.
- कों. वि. सं. मं.
तैत्तिरीय शाखा:
कृष्ण यजुर्वेदाची एक शाखा. तित्तिरी ऋषी हो हे शाखेच्प प्रवर्तक. पाणिनी तशेंच पतंजलीन तित्तिरीचो आनी तांच्या लोकांचो उल्लेख केला. महाभारतांत हाका वैशंपायनाचो व्हडलो भाव
