देंवचार : एक भूत योनी. हो म्हादेवाच्या गणांमदलो एक आसा. संस्कृतांत चार म्हळ्यार गुपीत बातम्यो पुंजावपी. गुपीत खबरो देवाक कळोवपी म्हणून हो देवाचो गुप्तहेर (देंवचार) असो अर्थ जावं येता. हो देंवचार एकेकडेन बसपी देव न्हय, तो भोंवता. चर म्हळ्यार भोंवप. जाच्या भोंवपांत देवाचें प्रयोजन आसा वा देव आपल्या कामाखातीर जाका भोंवपाक लायता तो देंवचार. देंवचार देंवचार हो क्षेत्रपाळ, गांवधड्याची राखण करपी, ग्रामदेवचे इत्सेप्रमाण काम करपी. ग्रामदेवाक गांवांतल्यो बऱ्यो-वायट गुपीत खबरो सांगपी. ग्रामदेवाचे सांगणेवेल्यान वायट कर्मां, वारेसुत्रां आपणाकडेन आपणाकडेन बंदिस्त दवरपी असो हो देंवचार. जो मनीस भावार्थान ताका संकटाच्या वेळार उलो करता ताका तो वेळार पावपी. रानांत , दोंगरार, न्हंयेचे देगेर वाट मेशनाशिल्ल्यांक रातच्या वेळार, चुलीच्या उजवाडान ताका घरा पावपी असो देंदचाराविशीं समज आसा.
देंवचार गुन्यांव केल्ल्या मनशांक लिपोवन दवरता. त्या मनशांक सगळें लोक दिसतात. पूण तो मात लोकांक दिसना. लिपयल्ल्या मनशांक देंवचार खावपाक फराळ हाडून दिता अशे समजतात. गोंयात साळांत गड्यांचे जात्रेक देंवचार गड्यांक लिपोवपाची कार्यावळ पळोवपाक दर वर्सा लोक गर्दी करतात. देंवचारांत तरांतराचें प्रकार आसात. धावशी, रौद्री, वाठा रौर्दी, गण रौद्री, खामिणी रौद्री हांगा रूद्रांचे रौद्री अशे जाला. तांतूतलें गोंयात धावशी रौद्री(खांडेपार), वाठा रौद्री (बांदोडें, बाराजण पेड्याकडेन), गण रौद्री (शिरोडें), खामिणी रौद्री (वेरें) आसात. गोंयातलें हेर कांय नामनेचे देंवचार अशे - वायंगिणीचो देंवचार, सांकवाळचो देंवचार, सांखळ्यो साळचो देंवचार, बांदोड्या कटमगाळांतलो कटमगाळचो देंवचार.
देंवचारांचें कल्पीत स्वरूप अशे आसता- तो काळो धिप्पाड, माथ्याक काळो रूमाल, खांद्यार कांबळ, न्हेसपाक काश्टी वा वालो आनी हातांत खळखळ आवाज करपी दांडो. पूण ह्या दांड्याची आकृती मात वेगळीच आसता. ह्या देंवचाराच्या हातांतल्या दांड्याक अंत्रुजांत 'मुतारी' अशें म्हण्टात. ह्या दांड्याक दोनकडेन बुराक करून तांतून पितूळचो पातळ वांटकुळ्यो पाटल्यो घाल्ल्यान ताचो आवाज खळ्ळ-खळ्ळ जाता. अशे जरी देंवचाराचे रूप आसले तरी तो लोकांक खंयच्या ना खंयच्या रूपांत दिसता. देखीक - जनावर वा व्हड सुकणें.
गोरवां-वासरां वा खंयचीय वस्त शेणटकच देंवचारांक नाल्लाची आंगवण केल्ल्यार ती वस्तक मेळटा अशी लोकांचाी भावना आसा. कांय आंगवण रोटांची (गंवा पिठाची सोयेचें चून घाल्ली भाकरी ) आसता, हें रोंट घराभयर भाजतात. हाचे भायर सूर-रोंट, विडो, कोंबो, बोकडो, सोरो हांचीय आंगवण करतात. तशेंच लग्न कार्यावेळार थळाव्या गेंवचारांचो नाल्ल विडो फूल दवरून भोवनमान करप जाता. भारतांत हो गांवधडो राखपी देंवचार गांवागांवात आसता. ताचे आकृतीबंद अशें उत्सव जायना आसलें तरी दर एका गांवात खंयच्या ना खंयच्या देंवचारांचें अस्तीत्व आनी म्हत्व मानप जाता आनी ताचो आदर असो भोवमान जाता. भारतांत ह गांवगधडो राखपी देंवचार गांवगांवात आसता .ताचें आकृती बंद अशें उत्सव जायना आसले तरी दर एका गांवात खंयच्या ना खंयच्या देंवचारांचें अस्तीत्व आनी म्हत्व मानप जाता ानी तोचो आदर तसो भोवमान करप जाता. दोंवचाराची खाशेली अशी देंवळां नासतात. झाडार, तळ्यार वा उक्ते सुवातेर तांची वसता आसता अशें मानप जाता. कांयकडेन तांच्यो धुमट्योय बांदील्ल्यो दिसतात. म्हापशेंच्या बोडगेश्वर (बोणकिचो देंवचार) ह्या देंवचाराचें देऊळ आसा. केरळांत देंवचाराक 'गुलकिन' अशें म्हण्टात.
देखणी : गोंयचो एक लोकनाच. अस्तंत्या संगिताच्या तालार भारतीय नृत्य पद्दतीन हो नाच तयार करतात. कथ्थक भरतनाट्यम, कुच्चिपुडी सारकिल्ल्या अभिजात नृत्य प्रकारांतले घटक ह्या नाचांत आस्पाविल्ले दिसतात.
देखणी ह्या उतराचो अर्थ सोबीत असो जाता. ह्या नाचांत देखणेपण भरिल्ल्या कारणान ह्या नाचाक देखणी म्हण्टात आसूंक जाय. देखणी नाचाचो इतिहास देड दोनशें वर्सांपरस फाटीं वचना. देखणी नाचाच्या उगमासंबंदीं जाणकारांमदीं वेगवेगळीं मतां आसात. एका मताप्रमाण देवाचे पालखेमुखार देवदासी समाजांतल्यो बायलो जें पेणेंनृत्य करतात ताचेंपासून देखणी नाचाचो उगम जालो. कांय जाणकारांच्या मताप्रमाण पुर्तुगीजांच्या संस्कृतीक आक्रमणांतल्यान वा प्रभावांतल्यान देखणी तयार जाली. कांय जाणांच्या मतान पुर्तुगेज अधिकाऱ्यांक खोशी करचेपासत भारतीय नृत्य पध्दत आनी अस्तंती संगीत हांचो मेळ जावन ह्या नृत्याचो जल्म जालो.
ह्या नाचाचो उगम कसोय जाल्लो आसलो तरी गोंयच्या लोकनाचांतलो हो एक मनभुलोवणो आकर्शक नाच. गोंयच्या लोकनाचाच्या अविश्कारांत ह्या नाचाक खाशेली अशी सुवात आसा.
ह्या नाचावेळार हायलो णव वारी कापड न्हेंसतात, केंसांचो आंबाडो घालीन ताचेर फुलां माळटात. तशेंच आंगार पांरपारिक अशो भांगराच्यो वस्ती घालतात. खास म्हळ्यार नाकांत नथ आनी पायांत घागऱ्यो(पांयजणां) बांदतात.
ह्या नाचाक गितार, वायोलीन, आनी घुमट ह्या वाद्यांच्या संगिताची
