‘फोर्तालेश रोसादश’ चे बंदखणींत दवरलो. पूण 14 वर्सां उपरांत ताची सुटका जाली.
1962त ‘लॅफ्टनंट गव्हर्नर कॉन्सुलेटिव काउन्सील’ हाचो वांगडी म्हणून ताका वेंचून काडलो. उपरांत महाराष्ट्रावादी गोमन्तक पक्ष कार्यकारी समितीचो तो वांगडी जालो. तेचपरी ‘ऑल इंडिया कॉंग्रेस’ (आय) कमिटीचो वांगडी म्हणूनय ताणें वावर केला. गोंयचे सुटके उपरांत ताणें वावर केला. गोंयचे सुटके उपरांत ताणें जायत्या कामगार संघटनांक, शेतकामत्यांक आनी मूंडकारांक न्याय मेलोवन दिला. पंचायत राज्य चळवळींत ताणें सक्रीय वांटो घेतिल्लो. 1962-68 ह्या तेंपा खातीर ब्लॉक डॅवलपमॅण्ट कमिटीचो अध्यक्ष म्हणून तों वेंचून आयलो. 18 जून 1982 दिसा गोंय सरकारान सुटके झुजांतल्या वावरा खातीर ताचो भोवमान केला, तशेंच भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
नायक, पांडुरंग सातू : (जल्म: 13 डिसेंबर 1899 म्हाड्डोळ; 21 ऑगस्ट 1976, मुंबय). चलचित्र क्षेत्रांतलो नामनेचो गोंयकार छायाचित्रकार. ताणें मराठी तिसरी मेरेन शिक्षण घेतलें. 1915 वर्सा तो मुंबय गेलो. थंय ताणें दादासाहेब फाळके हाचे चलचित्र संस्थेंत प्रवेश केलो आनी ताचे कडल्यान छायाचित्रणांतले मुळावे धडे घेतले.
फुडें ताणें ‘कोहिनूर फिल्म कंपनी’, ‘लक्ष्मी प्रॉडक्शन्स’ आनी ‘रणजित फिल्म कंपनी’ ह्या संस्थांनी सहाय्यक छायाचित्रकार म्हणून कामां केलीं. 1934त छायाचित्रणाचें आर्विल्लें शिक्षण घेवपा खातीर तो जर्मनी, फ्रांस, इटली, इंग्लंड ह्या देशांनी गेलो. थंयसावन येतकच ताणें इंपेरियल फिल्म कंपनींत प्रवेश केलो. 1934 वर्साच्या ‘इंदिरा एम्.ए.’ ह्या बोलपटाच्या वेळार फळयो बांदून थंयसावन उजवाडा येवजण करपाचो एक येसस्वी प्रयोग ताणें केल्लो. अजुनूय कांय जाण तो प्रयोग करतात. 1936 वर्सा मास्टर विनायक आनी बाबुराव पेंढारकर हांचे भागींत हंस पिक्सर्साची स्थापना करून ताणें ‘छाया’(1936), ‘धर्मवीर’, ‘प्रेमवीर’,(1937), ब्रह्मचारी, ज्वाला (1938), ‘ब्रॅंडीची बाटली’, ‘देवता’, ‘सुखाचा शोध’(1939), ‘अर्धांगी’ (1940) ह्या गाजिल्ल्या चलचित्रांचें ताणें छायाचित्रण केलें. 1940त ताणें नवयुग फिल्म कंपनीचो ‘लग्न पहावं करून’ हो चित्रपट चित्रीत केलो. 1941त ताणें कोंकणाचे फाटभुंयेचेर आदारीत ‘अमृत’ ह्या चित्रपटाचें छायालेखन केलें. 1942त ताणें आनी बाबुराव पेंढारकर हाणें मेळून ‘न्यू हंस’ हे चलचित्र संस्थेची स्थापना केली. हे संस्थेन ‘पहिला पाळणा’, ‘भक्त दामाजी’(1942) आनी ‘पैसा बोलतो आहे’ (1943) हे चित्रपट सादर केले, जांचें छायाचित्रण पांडुरंग नायक हाणें केलें. तशेंच गोयलच्या ‘चिराग कहॉं रोशनी कहॉं’ ह्या हिन्दी चित्रपटाचें छायालेखनूय ताणेंच केल्लें. हे ताचे चाळीस वर्सांचे कारकिर्दींतले चित्रीत केल्लें निमाणें चलचित्र. कल्पकताय आनी वास्तवताय हें ताच्या छायालेखनाचें खाशेलपण आशिल्लें.
-कों. वि. सं. मं.
नायक, पुंडलीक नारायण : (जल्म : 21 एप्रील 1952, वळवय फोडें). नामनेचो साहित्यीक. ताच्या बापायचें नांव नारायण आनी आवयचें नांव लक्ष्मी. बायलेचें नांव हेमा. गांवगिऱ्या वाठारांत रावपी शेतकामती कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. ताका लागून ल्हानपणा सावन शेतकामत्याची जीण अणभवपाक मेळ्ळी आनी हे जिणेचें बारीकसाणीन निरिक्षण करपाचीय संद मेळ्ळी.
एस. एस. सी. मेरेनचें ताचें शिक्षण सावयवेरेंच्या सरकारी हायस्कुलांत जालें. उपरांत इंटर आर्टस् मेरेनचें शिक्षण पणजेच्या धेंपे कॉलेज ऑफ आर्टस् ऍन्ड सायन्स हातूंत जालें.
स वर्सां शिक्षक म्हणून काम करतकच 1979 वर्सा, आकाशवाणी केंद्र, पणजी हातूंत सह संपादक म्हणून ताची नेमणूक जाली. उपरांत पालवी संपादक (scripts) म्हणून ताका बडटी मेळ्ळी. 1984 वर्सा ताणें आकाशवाणी वयली नोकरी सोडली.
ल्हानपणा सावन ताका साहित्याची ओड आशिल्ली. 1972 वर्सा सावन कोंकणींतल्यान ताचो साहित्य-निर्मणेचो वावर सुरू जालो. कोंकणींत ललीत साहित्याचे निर्मणेचें यूग सुरू जातकूच गांवगिऱ्या वाठारांतल्या कश्टकऱ्यांनी आनी चिड्डल्ल्या माड्डल्ल्यांची जीण साहित्यांत मांडपाचो येसस्वी यत्न करपी असो हो भौसांतल्या लेखकांचे पिळगेचो मुखेल प्रतिनिधी. पुंडलीक नायक हाच्या साहित्यीक योगदानाचें खाशेलपण म्हळ्यार ताणें साहित्याच्या विंगड-विंगड प्रकारांच्या मळांचेर लिखणी चलयल्या. कविता, कथा, नवलिका, नवलकाणी, नाटक, एकांकी अशा चड करून सगल्याच ललीत-साहित्य प्रकारांनी ताणें साहित्य-निर्मिती केल्या.
ताच्या कथा आनी नवलकाणी-नवलिकांनी तशेंच नाटकांनी समाजांतल्या दुबळ्या वर्गांचीम दुख्खां, व्यथा आनी हावेस, तांचेर जावपी अन्याय, अत्याचार आनी तांचे जिणेंतले बदल हांचें चित्रण जाल्लें आसा. गोंयांतले समाजीक जिणेचो प्रवाह आडावन दवरपी परंपरेच्यो वण्टी आनी हे जिणेंत उद्देगीक बदलांक लागून घडून आयिल्लें परिवर्तन, ह्यो सगळ्यो गजाली ताच्या काव्यांतूय दिश्टी पडटा. ताच्या एकांकींनी आनी नाटकांनी आविश्काराचें वेगळेपण जाणवता. ह्या साहित्यप्रकारांत ताणें तंत्राचे प्रयोगूय केल्यात. पुंडलीक नायक ह्या साहित्य प्रकाराच्या मळा वयलो ताचो वावर चड मोलादीक आसा.
ताचें पुस्तक रुपान उजवाडा आयिल्लें साहित्य अशें आसा. कविता: ‘गा आमी राखणे’; कथा: ‘पिशांतर’, ‘मुठय’ आनी ‘अर्धूक’; नवलिका:
