कोंकणी विश्वकोश : २ - प्रकार सोळाव्या शेंकडयाच्या शेवटाक उदेलो. मायकल द मॉन्तेन ह्या फ्रेंच लेखकान इ.स. १५८० त आपलीं दोन पुस्तकां उजवाडावन'एसाय' (Essai) Ệ प्रकार फ्रेंच भाशेत रूढ केली. अणभव सांगपाखातिरूच ताणे हो प्रकार हाताळ्ळो आसूक जाय. तो मॉन्तेन - प्रणीत निबंदांत लेखकाच्या आत्माविश्काराक वा आत्मनिशठेक प्राधान्य आशिल्ले. हांकांसारकेंच स्थान आशिल्लो मॉन्तेनाचो ‘एसाय' ताणे विचारनिश्ठ करून आनी आंवळून इंग्लिशीत ‘एसे’ (Essa) ह्या नांवान हाडलो. ताका लागून तो विचारांचे नदरेन चड वस्तुनिश्ठ, गंभीर आनी अलिप्त प्रवृत्तीचो जालो. उपरांत १६६८ वसा ‘अब्राहम काडले' हाणे कांय ‘एसे'उजवाडायले. मॉन्तेनाचो एसाय ताणे, तातूंतल्या व्यक्तीत्वां आनी व्यक्तीनिश्ठेसयत इंग्लिशींत हाडलो. ताका लागून तो बेकन पद्दतीपरसूय वेगळो थरलो. एसेची ही दुसरी धारा इंग्लिशीत सुरू जाली. उपरांत निबंदांत खूब बदल जाले. विशयाचे वर्गीकरण, भाशेची तरा निर्माण जावन एसेचो खुबश्या अांगांनी विकास जालो. अशे आसले तरी बेकन पद्दतीची धारा विचारनिश्ठेचे दिशेन वाटचाल करीत गेली आनी काडले पद्दतीची धारा ‘पर्सनल एसे' म्हळ्यार अणभवांक प्राधान्य दिवपाचे दिशेन वाटचाल करीत उदरगतीक पावली. निबंदाचे साबार पांवडे पळोवंक मेळटात. अठराव्या शेकडयांत स्टील ऑडिसनाचो, काळाक म्हत्व दिवपी “पिरिऑडिकल एसे’ हो पयलो म्हत्वाचो पांवडो. एकुणिसाव्या शेंकडयाचे सुरवातीच्या काळांतलो (१८२०) पावलो. ताचो आनी एसेचो संबंद प्रस्थापीत करपांत कांय अर्थ ना. कारण त्या दोगांयचे हेतूच बदलत गेले. एक विचारीक वाङमयाचो भाग जालो आनी दुसरो ‘हांव' चे घुडयेखाल रोमॅटीक मोगाळ ललीत वाङमयांत रुजू जालो. हॅजलिट, स्टील, गोल्डस्मिथ, लिहण्ट, स्टिवेंन्सना सारके व्यक्तिप्रधान एडिसन, जॉन्सन, जेफ्टी, डी. क्विन्सी, मॅफाले, वॉल्टरा सारके बेकन पद्दतीचे एसेचो आदर्श दोळ्यांमुखार दवरला जाल्यार कांय जाणांनी चाल्र्स लॅम्बाक मनांत धरून ते वाटेन धुंवपी अशीं लक्षणां सांगल्यांत. हाका लागून इंग्लिशींत एसेचे स्वरूप निश्चीत ना. विशय. कारण म्हज्यांतल्या ‘हांवा' कूच म्हजी खरी वळख पटल्या, हे Կ ԳԱ9 निबंद दिशटी पडटा. एच. वॉकर हाच्या मतान निबंदाक विशयाचे बंधन ना. नखेत्रां ते धुल्ल आनी शेळी ते मनीसजात, हांचेसकट सगळे निबंदाचे विशय जावं येतात. डॉ. पु. ग. सहस्त्रबुध्दे हे निबंदाची व्याख्या करतात ती अशी – ‘तर्कशुध्द रितीन केल्ली, बुद्दीक आव्हान करपी, आपले सिध्दांत उबारिल्ली विचारप्रधान रचना'. निबंदांत वा लघुनिबंदांत खच्या अर्थान आस्पावंक शकना. पूण तो कांयसो विकसीत स्वरूपाच्या सौंदर्यात्मक वा ललीत वाङ्मयीन जाणविकायेन ताणे तें बरप करूक ना, अशें जाणकारांचे मत आसा. त्या काळांत तें जावपूय शक्य नाशिल्ले. ताच्या अणभवांक नीट असो घाट प्राप्त जाल्लो ना. जायते फावटीं ते विस्कळीत दिसतात. एसे आनी पर्सनल एसे ह्या दोनूय प्रकारांनी अणभव, देखी येतातूच. पूण तांचे स्वरूप वेगळे आसता. एसेंत विचारांक म्हत्व आशिल्लयान ते विचार वस्तूनिश्ठ कशे जातले, तर्कसंगत कशे उरतले, ते व्यक्त करतना तातूंत तटस्थताय, अलिप्तताय कशी येतली हांची खेरीज दक्षताय घेतात. विचारांक म्हत्व आशिल्लयान तातूंतले अणभव आनी देखी निबंदांत पर्सनल एसेंत विचारांक गोण स्थान प्राप्त जालां. चड करून ते विचार अणभवांतल्या चिंतनाच्या पांवडयाचेरूच उरले. तशे उरिल्लयान अणभवांचो एक वांटो म्हणून तांचे अस्तित्व उरता. एसे वस्तूनिश्ठ आसता जाल्यार पर्सनल एसे हो व्यक्तीनिश्ठ जाता. वस्तूनिश्ठ निबंदांत कसल्याय विशयासंबंदान विचार व्यक्त केल्ले आसतात, जाल्यार व्यक्तिनिश्ठ विशय हो निमित्त जावन येता. विशयाच्या निमतान ‘हांव' चे अणभव उक्तातायल्ले आसतात. हे अणभव मेकळेपणान उक्तायल्लयान तातूंत शेवटाक ‘हांव' व्यक्त जाता. म्हळ्यार लघुनिबंदाच्या शेवटाक विशय ‘हांवूच'आसता. तशें जावंचिना. कारण दर एका लिखाणांत लेखकाचे व्यक्तीचो प्रभाव थोडयाभोव प्रमाणांत पडपाचो संभव आसताच. तेखातीर जावं निबंदांत वा हेर खंयच्याय लिखाणांत हे दोनूच घटक एकामेकांत भरसून गेल्लयाचे जाणवता. ‘ललीत निबंद’ हो शब्दप्रयोग ज्या अर्थान आयज आमकां अभिप्रेत आसा, त्या अर्थान १९५० उपरांत चड प्रमाणांत मराठी साहित्यांत घेतलें, तेन्ना ताका आयच्या रुढार्थान वापरपाक लागले. आयज ‘ललीत निबंद’ ह्या साहित्यप्रकारांत १९५० पयलीं जाका लघुनिबंध, प्रवास लेख, यादी, व्यक्तिचित्रणां, ललीतलेख अशें म्हण्टाले हे सगळे प्रकार हाचेखाल येतना दिसतात. निबंदाचे पांच प्रकार सांगल्यात. १) वर्णनात्मक २) कथनात्मक ३) चिंतनात्मक ४) कल्पनात्मक आनी ५) चरित्रात्मक वा आत्मचरित्रात्मक. निबंदाचे हेप्रकार आमचे सोयीखातीर केल्लयान, हेप्रकार एकमेकांपसून �
