भारताच्या हेर वाठारांत प्रचलीत आशिल्ल्या विधींवरीच आसात. पूण नवहिमोत्सव आनी बुद्धजल्म ह्यो दोन परबो मात सामक्यो वेगळ्यो आसात. वैशंपायन जन्मेजयाक हांच्या उलोवपाच्या रुपान ह्या ग्रंथाची सुरवात जाल्या. हातूंत वैशंपायन जन्मेजयाक गोनंद राजा आनी ताचे पांडवकाळांतले वंशज हांची कथा सांगता. उपरांत ताणेें काश्मीराचें माहात्म्य सांगलां. सतीसरोवरांतलें उदक काश्यप मुनीन भायर काडून उडयतकूच तातूंत रावपी जलोदभव राकेसाचो नाश जालो. आनी त्या क्षेत्रांत काश्मीर वाठारांत तयार जालो. मागीर लागसल्ल्या सकल वाठारांतल्या लोकांक थंय हाडून वसोवपाची कल्पना काश्यपाक सुचली. पूण तें थंयच्या नागाक मानवलेंना. तेन्ना काश्यपाक राग आयलो आनी ताणें तांकां शाप दिलो, नागांक पिशांच्चांंचो सांगात दिवंचो पडटालो. नागाचो मुखेली नील नांवाचो एक नाग आशिल्लो, तो काश्यपाचोच पूत आशिल्लो. ताणें काश्यपाक थंडायलो आनी ताचेकडेन उश्याप मागलो. तेन्ना काश्यपान सांगलें चार युगां सोंपमेरेन दर वर्सा कार्तिक ते चैत्र ह्या थंडेच्या म्हयन्यांनी थंय पिशाच्चां वसती करतली आनी त्या काळांत नागाक तांचो सांगात दिवंचो पडटलो. उरिल्ल्या स म्हयन्यांमदीं थंय मनशां येवन शेती करतलीं.
चार युगां पुराय जातकूच नील मुनीन चंद्रदेव नांवाच्या ब्राम्हणाक त्या वाठारांतली पिशाच्चां आनी खर शीं हाचेंपसून मुक्त जावपाखातीर वेगवेगळ्या व्रतां आनी विधी सांगल्यात. तेच ह्या पुराणांत सांगल्यात.
कों. वि. सं. मं.
नील, ल्वी युजीन फॅलीक्स:( जल्म : २२ नोव्हेंबर १९०४ लीआॅं).
नामनेचो फॅंच भौतीकशास्त्रज्ञ. ताचें शिक्षण पॅरिसांतल्या एकोल नाॅर्माल सुपेरिअरांत जालें. १९३२ वर्सा ताका डाॅक्टर पदवी मेळ्ळी. १९३७ वर्सा तो स्ट्रासबर्ग विद्यापिठांत आनी १९४७त ग्रनाॅबल विद्यापिठांत प्राध्यपक जालो. ताणें ग्रनाॅबल पाॅलिटॅक्निक इन्स्टिटयूट,सॅंटर फाॅर न्युक्लिअर स्टडिस आनी लॅबोरेटीक फाॅर इलॅक्ट्रोस्टॅटिक्स अॅंड द फिजिक्स आॅफ मॅटल्स ह्या संस्थांनी संचालक म्हणून काम केलें.
१९३०त नील हाणें अशें सुचयलें, दोन लागसारच्या अणूंच्यो चुंबकीय परिबल दिशा एकाआड एक एकामेकांक प्रतीसमांतर दवरपी परस्परक्रिया अस्तित्वांत आसूंक शकतात. हाचेवयल्यान अशी कल्पना करूं येता, अती नीच तापमान आसतना स्फटिकांतले अणू दोन गटांनी विभागतात. ह्या गटांक 'उपजालक', अशें म्हणटात. दोन उपजालकांतल्या एकांत अणूंचीं चुंबकीय परिबलां एके दिशेन आसतात आनी दुसऱ्यांत उरफाटे दिशेन आसतात. तापमान वाडयलें जाल्यार एका थरावीक तापमांनाक () चुंबकी परिबलांच्या दिशांनी मांडावळ ना जाता. ह्या () तापमानाक 'नील तापमान' अशें म्हणटात.
१९४७ त नील हाणें लोहचुंबकत्वाचो सोद लायलो. नील हाणें अतीसुक्ष्म लोहचुंबकीय कणांचो खाशेल्या गूणधर्माचो अभ्यास केलो आनी बसाल्ट, लावा ह्या पदार्थात दिसपी चुंबकीय 'उगडासाची' विस्कटावणी केली. ताका लागून भवैज्ञानीक काळांतल्या भूचुंबकीय क्षेत्रांचो इतिहास सोदप सोंपें जालें. १९४१त, ताणें एल्. वायल हाचे वांगडा एक वेगळे तरेच्या चिरचुंबकाचो सोद लागलो.
दुसऱ्या म्हाझुजाचे सु्र्वेक फ्रॅंच झुजारी तारवांची चुंबकीय सुरिंगांपसून राखण करपी विभागाचो तो सुखेली आशिल्लो.
१९७० वर्साचो भौतीकशास्त्रांतलो नोबॅल पुरस्कार आनी स्विडनी खगोल भौतीकशास्त्रज्ञ हान्नेस आल्फव्हॅन हांकां चुंबकत्वांतल्या संशोधनाखातीर वांटून मेळ्ळो.
- को. वि. सं. मं.
नुस्तें : फाटीचो कणो आशिल्लो (Vertibrate) एक जलचर प्राणी. तो सदांच उदकांत रावपी. हे प्राणी शेंकऱ्यान उस्वास घेतात आनी स्नायूंचे हालचालींतल्या आनी पाखाट्याच्या आदारान हालचाल करतात. शास्त्रीय नदरेन नुस्तें ह्या वर्गासकयल न येवपी सुंगटां, कुल्ल्यो, खुबे, वागयो, पटींग गालमो, शिनाण्यो, कोंगे हांकांय सादारणपणान नुस्तें म्हणप जाता. देवमासो ह्या जलचर प्राण्याचें नांव जरी नुस्त्याचें आसलें आनी लोक जरी ताका नुस्तें म्हणून वळखतात आसलें तरी देवमासो हो शास्त्रीय नदरेन नुस्तें म्हणूंक मेळचोना. तो एक सस्तन प्राणी. तशेंच स्टारफीश, जॅलीफिश, क्रॅब फीश, हांच्या नांवांनी फीश म्हळ्यार नुस्तें हो प्रत्यय आसलो तरी तांचो आस्पाव नुस्त्याच्या वर्गात जायना कारण तांकां फाटीचो कणो नासता.
अवघ्याच नांवांचो (सांगट, पांपलेट, खांपी) आडवाद सोडलो जाल्यार भोवतेक सगळ्या नुस्त्याचें आंग खवळांनी धांपिल्लें आसता. बऱ्याच जाणांचे बाबतींत आंगभर खवळां आसतात. जाल्यार कांय जाणांचे बाबतींत तीं थारावीक भागांचेर दिसतात. तशेंच कांय आडवाद (घोडोमासो, भांडकचो) सोडलो जाल्यार भोवतेक नुस्त्याचें आंग बुळबुळीत आसता. नुस्त्याच्या प्रकाराप्रमाण नुस्त्याचे अशीर, लांबट, रूंद वाटकुळे तोंकाचे चेपटे अशे वेगवेगळे आकार पळोवंक मेळटात. पूण चडशे प्रकार अशीर वा लांबोड्या आकाराचे आसतात. उदकांत हालचालींक सोंपें पडटात अशेच भोवतेक नुस्त्याचे आकार आसतात. सद्याक अस्तित्वांत आशिल्ल्या सुमार ३०.००० जातींच्या नुस्त्यांमदीं सगळ्यांत ल्हान १० मिमी. लांबायेचें नुस्तें हे पॅंडेका पिरमिया आनी सगळ्यांत व्हड २० मी. लांबायेचें हें कारंद (रिकोडोन टायपस). नुस्त्याचें वजन १.५ ग्राम ( होरायटी सेनायट) वजनापासून तें ४,००० किलोग्रामां मेरेन आसूंक शकता. बारीक नुस्त्यांचे बाबतींत १-३ वर्सां धरून ते व्हड नुस्त्याचे बाबतींत १०-२० वर्सांमेरेन नुस्त्याचें आयुमान आसता.
नुस्तें साव्या तशेंच खाऱ्या उदकांत तेच प्रमाण मचूळ उदकांत रावता. सर्वसादारण साव्या उदकांतलें नुस्तें खाऱ्या उदकांत आनी खाऱ्या उदकांतलें नुस्तें साव्या उदकांत चड तेंप जगूंक शकना. तरीय पूण थरावीक प्रकाराचें नुस्तें तिनूय तरांच्या उदकांत रावूंक शकता. खाऱ्या उदकांतलें नुस्तें साव्या उदकांतल्या नुस्त्याचे तुळेन आकारान व्हड तशेंच चड जिनसांचें आसता. उदकांच्या प्रकारापणान नुस्त्याचो आकार, कुडीची रचना आनी नुस्त्याची रूच वेगळी आसता.
इतिहास: संवसारांतल्या भोवतेक संस्कृतींत नुस्त्याक देवत्वाचें प्रतीक मानलां. श्रीविष्णुचो पयलो अवतार (मत्स्य अवतार) नुस्तें आसलो. झस ह्या नुस्त्यान मनूक वांचयलो अशी कथा आसा. भारत धरून भोवतेक सगळ्यांच देशांनी आपल्या संस्कृतीक वेव्हरांत नुस्त्याक एक आगळी सुवात दिल्ली दिश्टी पडटा. ज्योतीशशास्त्रान एके राशीक मीन म्हळ्यार नुस्तें अशें नांव दवरलां. कांय धर्मांनी नुस्त्याक पवित्र मानिल्ल्यान
