न्यायालय(Supreme Court) आसता. तेभायर थंय शासकीय न्यायालयूय आसा.सरकारी हुकुमांआड दाद ह्या न्यायालयांत मेळटा.
अमेरिकॅत कायदेमंडळ आनी जातकूच न्यायसंस्थाय आनी राज्यांच्यो न्यायसंस्था,अशो दोनूय संस्था अस्तित्वांत आसता. केद्रीय न्यायसंस्थेचीं न्यायालय राज्य पातळेचेर लेगीत आसता. तीं फक्त राज्यघटनेचेर आदारीत संघराज्यीय प्रस्न वा संघराज्यांच्या कायद्यविशीचे तंटे सोडयतात. संघराज्यांच्यीय सर्वोच्च न्यायालयांत अपील करपी तजवीज केल्ली आसा.
रशियेंत न्यायसंस्थेचेर सुर्वेक सरंजामशायेचो वचक आसलो. साम्यवादी क्रांती उपरांत थंय लोकांची न्यायसंस्था स्थापन जाली. रशियेंत पंचवीस हजारांवयर लोकन्यायालयां आसात. ह्या न्यायालयांवयर प्रदेशीक न्यायालयां आसता आनी सगळ्यांत उंचेलें न्यायालय म्हळयार उच्च न्यायालय. हे भायर दर एका कारखान्यांत 'कॉम्रेड कोर्ट' आसता. ह्या कोर्टात कामगारांच्या बेशिस्तपणाचे वा गैरवर्तुणुकीविशींचे खटले चलतात रशियेंत ज्युरी पद्दत अस्तित्वांत ना. दर एका न्यायलयांत तीन न्यायाधीश आसतात. तातूंतले दोन सादारण नागरीक आसतात आनी तिसरो कायदोतज्ञ आसता. न्यायाधिशांची वेचणूक शासना कडल्यान जायना वेंचणूको घेवन न्यायाधीश वेंचून काडटात.
न्यायालयांचे प्रकार - न्यायालयांत चलपी खटले चड करून दिवाणी(Civil) आनी फौजदारी(Criminal) स्वरूपाचे आसतात. तरेकवार न्यायसंस्थांचें एकीकरण करतना इंगलंडांत नाविक न्यायालय, धर्मीक न्यायालय, वेपाराविशींचें न्यायालय आशीं तरेकवार न्यायालयां रद्द थरयली आनी ताचें अधिकार मुखेली न्यायालयाक दिले. फुडें अर्थीक वेव्हाराची व्याप्ती आनी गुंतागूंत वाडपाक लागले उपरांत वेगवेगळ्या न्यायालयांची स्थापणूक जाली.
प्रशासकीय न्यायालय - युरोपांत प्रशासकीय न्यायालयाची पद्दतशीर उदरगत जाली. शासनसंस्थेच्या हक्कांची राखण, भौवशीक हिताची राखण, अधिकाराभायलें शासकी कृत्य रद्द थरोवप, नागरीक आनी शासनसंस्था हांचे मजगतीं उपरासपी तंटे सोडोवप ह्या सारकी कामां ह्या प्रशासकीय न्यायालयाचे कक्षेंत आसता. भौशीक हिताचे नदरेन निवाडो दिवप हें प्रशासकीय न्यायालयाचें खाशेलेंपण. भारतात मात युरोपाभाशेन स्वतंत्र प्रशासकीय न्यायालयां नात. हागां मंत्री, सचीव, आयुक्त, न्यायाधिकरण सारकिल्यो संस्था हे प्रस्न सोडयतात. तांच्या निवाडयाआड नागरिकांक उच्च न्यायालयाकडेन गाराणें मांडपाक मेळटा. तशेंच खाशेली परवानगी घेवन सर्वेच्च न्यायालयाकडेन अपील करूक मेळटा.
सेना न्यायालय- सैनिक दळांत शिस्त आनी नेम नागरी जिणेपरस वेगळ्या स्वरूपाचे आसतात. हाका लागून स्वतंत्र सेना न्यायालयांचे स्थापणूक करपाची गरज उपरासली चड करून ह्या न्यायालयाचे न्यायाधीश सैन्यांतलेच वडील अधिकारी आसतात. सेना न्यायालयाची चड उदरगत रोमी काळंत जाली. भारत देशांत इंगलंड देशाप्रमाणच सेना कायदो तयार केला हातूंत काळाप्रमाण बदल जायत रावले. १९५० वर्सा लोकसभेन ह्या कायधयाक संमती दिली. नावीक दळाचें न्यायालय १९३४ वर्साच्या नावीक अधिनेमां प्रमाण स्थापन केल्लें. १९५० वर्सा हवाई दळाचेंय वेगळें न्यायालय स्थापन केलें. भारतीय सेनेच्या तिनूय दळांचीं वेगवेगळीं न्यायलयां आसता.
उद्देगीक न्यायालयां - उद्देगीक तंटयांचो आकडो आनी विविधताय ह्यो दोनूय गजाली उद्देगीक क्रांती उपरांत खूब प्रमाणांत वाडल्यो. ह्या तंटयांचो निवाडो करपाखातीर वेगळो कायदो करपाची गरज निर्मण जाली भारतांत उद्देगीक न्यायालयांच्या मळार खूब उदरगत जाल्या.पगारवसुली, नुकसान - भरपाय हांचेविशीं तंट सोडोवपाखातीर वेगळी न्यायालयां आसतात.तशेंच, सर्वसादारण मजूर-मालक तंटयाखातीर मजूर न्यायालयां उद्देगीक न्यायाधिकरणां, करंद्रीय आनी राज्य आासनांच्या अधिनेमाप्रमाण स्थापन केल्यांत. संप, टाळेबदीं, नोकरेच्यो अटी, नोकरेंत उपरासपी प्रस्न आनी तंटे हेविशी उद्देगीक न्यायालयां निवाडो करतात. तांच्या निवाडयाक पाळो दिलोना जाल्यार दंडूय फर्मावपाक शकतात. उद्देगीक न्यायालयाच्या निर्णयाआड उच्च न्यायालयांत अपील करू यरता आनी ताचेवयलें अपील सर्वोच्च न्यायालयाकडेन करचें पडटा.
वेपारी न्यायालयां - मध्य युगांत युरोपात'Law Merchant' नावाचो वेपारी कायदो अस्तित्वांत आयलो. जमनीवल्यान तशें दर्यावयल्यान जावपी वेपार सोंपो करपाचे नदरेन हो कायदो फुडें बरोच विकसीत जालो .सध्या फकत फ्रांस, बेल्जियम आनी लॅटीन अमेरिकेंतल्या कांय भागानी वेपारी न्यायालय अस्तित्वांत आसात. पूण ह्या न्यायालययांक आंतराष्ट्रीय पावडो उरूक ना.
भुरग्यांचीं न्यायालयां - ह्या न्यायालयांचो हेत गुन्यांव करपी भुरग्यांक ख्यासत दिवप हो न्हय, जाल्यार गुन्यांव करपाक भुरग्यांक कसली परिस्थिती प्रवत करता हाचें निरीक्षण करप आनी बालगुन्यांवकाराचें हीत पळोवपाचे नदरेन फावो ते उपाय येवजप.
भारतीय न्यायसंस्था -पुर्विल्लया काळांत हेर भारतांतूय न्यायसंस्था संघटीत नाशिल्ली. न्यायाचें प्रतीक राजा आनी न्यायदान हें ताचें काम असो समज आसलो वेव्हारांत दिवप- घेवप विशींच्यो कागळी, समाजीक आनी वैयक्तीक गुन्यांव हांचो निवाडो राजान करपाचो आसलो. पूण तो निर्णय एकल्याचो जांवक जायना म्हणून न्यायसभा राजाक आदार करताली. कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रांत न्यायसबा, दाचे, गुन्यांव,ख्यासत, साक्षीदार आनी तामची गवाय ह्या गजालीविशीं विस्तारान म्हायती दिल्ली आसा. मुसलमानी राजवटीत बादशा हो न्यायालय आसतालें.तेभायर दिवाण-ई-अला, दरोगा-ई-अदालत, काझी मुफ्ती, अमीन दप्तर, फौजदारी अदालत, ल्हान अदालत असलीं तरेकवार न्यायालयां आसताली. मराठयांचे राजवाटीत शिवाजीन अश्टप्रधान नेमिल्ली.तातूंत एक न्यायाधीश आसतालो. आनी तो न्यायवेवस्थेचो मुखेल आसतालो ब्रिटीशांनी १७२६ वर्सा कलकत्ता, मद्रास आनी मुंबय 'Mayor's Court' नावांच्या न्यायालयाची स्थापणूक जाली.१७७३ कलकत्त्याक सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापणूक केली.मद्रास आनी मुंबय 'Records Court' नावांची न्यायालयां आसलीं. मागीर ती बरखास्त जावन 'सर्वोच्च न्यायालय' स्थापन केलें १८६१ वर्सा केल्ल्या High Court Act ह्या कायद्याप्रमाण मुंबय, कलकत्ता आनी मद्रास उच्च न्यायालयां निर्माण केली.१९३५ वर्साच्या अधिनेमाप्रमाण मध्यवर्ती न्यायलय स्थापन केलें, ताका संघ न्यायालय अशें म्हणटाले ताचेवयलो अपील प्रिवी काउन्सिलाकडेन करचो पडटलो. १९४९ वर्सा प्रिवी काउन्सिलाचो हिदुस्तानावयलो अधिकार काडून घेतलो आनी संघ न्यायालयाचें रूपांतर सर्वोच्च न्यायालांत जालें.
