न्हंयेची उपन्हंय झेझिरी ह्यो हेर म्हत्वाच्यो न्हंयो.
हवामान-हवामानाचे नदरेंतल्यान ह्या देशाचे तीन वांटे जातात. वायव्य वाठारांत पावसाचें प्रमाण चड आसा आनी हांगा शिंयाळे चड थंड आसतात. हांगाच्या दोंगरांच्या तेमकांचेर बर्फ आसता. ईशान्य वाठारांत शिंयाळो कडक आनी चड काळ उरपी आसता. तशेंच गिमांत चड गरमी आसता. दक्षीण वाठारांत उणो पावस, चड काळ गीम आनी मात्सो शिंयाळो अशें वातावरण आसा. जानेवारी म्हयन्यांत वायव्य वाठारांत तापमान ११° सें. जाल्यार ईशान्य वाठारांत ७° सें. मेरेन आसता. एश्त्रेला दोंगरा वाठारांत तापमान ०° सें. परस सकयल देंवता. ऑगस्ट हो म्हयनो चड गिमाचो. ५० ते ७० सेंमी. आनी दक्षीण वाठारांत ५० सेंमी. परस उणें आसा. वर्सुकी सरासरी पावस ८७.५ सेंमी.
वनस्पत आनी मोनजात-ह्या देशांत तरेकवार फुलझाडां आनी फळझाडां पळोवंक मेळटात. पायन रूखाच्यो तरेकवार जाती, तशेंच ओक, चॅस्टनट, लम, लिंडन, पॉप्लर, निलगिरी ह्यो वनस्पती सगळ्याक पातळ्ळ्यात. अस्तंत वाठारांत बूच ओक, जाल्यार सादू देगणांत सत्री पायन हो रूख सर्रास मेळटा. दक्षीणे वटेन बदाम, अंजीर हांचीं झाडां आसात. ऑलिव्ह रूख देशभर आसा.
हांगा रान बोकड, रानदुकर, हरणां, लांडगे, कोले, सोंशे तशेंच शेड्डे आनी सोरोपांच्यो विंगड-विंगड जाती आसात. सुकण्याचेय बरेच प्रकार हांगा दिश्टी पडटात. गिमाच्या दिसांनी स्थलांतर करपी आफ्रिकी सुकण्यांच्यो जाती हांगा येतात.
इतिहास-बाराव्या शतमाना सावन पुर्तुगाल ह्या देशाक स्वतंत्र अस्तित्व आसा. हाचे पयलीं ह्या वाठाराक स्पेन देशाचो एक भाग समजताले.
इ. स. प. २१८ ते २०१ वर्सांच्या काळांत प्युनिक झुजावरवीं रोमी सत्तेन जेन्ना कार्थेज चेर जैत मेळयलें तेन्ना हांगाच्या उत्तर वाठारांत लुझितानी ह्या पंगडाचें राज्य चलतालें. रोमींवांगडा ह्या लोकांचीं खडेगांठ झुजां चलतालीं. विरीयातुस ह्या तांच्या फुडाऱ्याच्या यत्नांक लागून तांणी अॅंडेलुसिया मेरेनचो वाठार झुजांनी जिखिल्लो. इं.स.प. २७ वर्सां ह्या वाठाराक लुझितानिया हें नांव रूढ जालें पूण सद्या पुर्तुगाल आसा ताचेपरस हो वाठार मात्सो व्हडलो आशिल्लो आनी ताची राजधानी स्पेनांत मेरीदा नगरांत आशिल्ली.
इ.स.प. ४०९त व्हॅंडाल, आलानी आनी सुडकी हे पंगड स्पेनांत घुसले. पूण तांचो लुझितानीयाचेर शेक चलता म्हणसर इ.स. ४१४त हांगा व्हिसीगॉथ पंगडान तांचेर जैत मेळोवन आपली सत्ता चालू केली.
फुडें सातव्या शतमानांत हांगा अरब आनी मूर हांची इस्लामी राजवट आयली. हे राजवटीक विरोध करचेपासत स्पेन आनी पुर्तुगालांत बरींच ल्हान-व्हड राज्यां एकठांयआयलीं. हातूंतलें एक राज्य आपोर्ते. ताच्या पयलींच्या पोर्तस् ह्या नांवावयल्यान पुर्तुगाल हें नांव फुडें रूढ जालें.
पयलो अॅंर्रिकीश आफोंसु (११३९-११८५) हो पुर्तुगालचो पयलो स्वतंत्र राजा. ताणें ११४७त लिश्बोआचेर जैत मेळोवन पुर्तुगेज सत्तेचें मुळावण घालें. ताच्या घराण्याची राजवट पुर्तुगालाचेर बरींच वर्सां चलली. १२७९ ते १३२५ मेरेन राजा आशिल्लो दॉं दिनीश हाणें आपले कारकिर्दींत राज्यांत बऱ्योच सुदारणा घडोवन हाडल्यो. अर्थीक स्थिती सुदारपा वांगडाच ताणें पुर्तुगाल देशाचें गडगंज नावीक दळ उबारलें तशेंच कला आनी शिक्षणाकूय पालव दिलो. पुर्तुगालाचीं उपरांत काश्तिला वांगडा झुजां सुरू जालीं पूण इंग्लंडाच्या पालवाक लागून तातूंत पुर्तुगालाक जैत मेळ्ळें.
पुर्तुगालांत चवदाव्या शतमानासावन व्हड प्रमाणांत उदरगत जावंक लागली. पयलो दॉं जुआंव हाचे राजवटी खाला देशाची राजधानी तयार जाली आनी वेपार उद्देगांक बरेंच फाटबळ मेळ्ळें. ह्या काळांत शिक्षणाच्या मळार बरोच वावर जालो आनी दर्यावयल्या भोंवड्यांक सरकारान पालव दिवंक सुरवात केली. दॉं अॅंर्रिकीश हो दॉं जुआंव हाचो पूत. ताणें दर्यावयल्या भोंवड्यांनी चड लक्ष घाले. तो स्वताच एक दर्यावर्दी आशिल्ले. ह्या काळांत मादैर, पोर्तू सांतू, आझोरीश जुंवो, कानेरी जुंवो हांचो सोद दर्यावर्द्यांनी लायलो.
दॉं अॅर्रिकीशा फाटल्यान सत्तेर आयिल्लया दुसऱ्या जुआवांचे कारकिर्दींतूय बरेच दर्यावर्दी दर्याभोंवड्यांखातीर मुखार आयले. बार्थोलोमे दियश हो १४८८ केप ऑफ गुड होप मेरेन पावलो. १४९२त केलंबस हाणें अमेरिकेचो सोद लायलो उपरांत दर्या भोंवडेकार दर्यामार्गान जळींमळीं भोंवड्यो काडूंक लागलो. १४९८त वाश्कु द गाम हो पुर्तुगेज दर्यावर्दी आफ्रिके वटेंतल्यान भारताचे अस्ंत दर्यादेगेवयल्या कालिकत बंदरांत पावलो. १९१०त आफोंस द आल्बुकेर्क हाणें आदिलशहा कडसून गोंय हो प्रदेश पुर्तुगालाचे सत्तेखाला हाडलो. उपरांत दमण आनी दिव हे वाठार सत्तेखाला हाडले. १५०० पेद्रू काब्राल हाणें ब्राझीलाचो सोद लावन थंय पुर्तुगेज वसणुकेची स्थापणूक केली. आशिया, आफ्रिका ह्या खंडानीय पुर्तुगालाच्यो बरोच वसणुको तयार जाल्यो. उदेंते वटेंतलो मसाल्याचो वेपार ह्या काळांत पुरायपणान पुर्तुगेजांच्या हातांत आशिल्लेृो आनी ताचेवरवीं तांकां बरीच येणावळ मेळटाली. लिश्बोअ शार संवसारभर नामनेक पावलें. वसणुकांतल्यान मेळिल्ल्या उत्पन्नाक लागून पुर्तुगालांत अर्थीक उदरगत जाली आनी शिक्षण, कला, साहित्य, शास्त्र ह्या सारक्या गजालींक उर्बा मेळून त्या मळांचेर बरोच वावर जालो.
वेपार आनी उद्देग-धंदे वसणुकांची राखण करचेपासत पुर्तुगालान बरेंच सैन्य उबारलें. पूण इंग्लंड, फ्रांस, हॉलंड हांचेलागी आपल्यो वसणुको तिगोवन दवरचेपासत झुजां करचीं पडिल्ल्यान ह्या देशाचें बळगें उणें जालें. सोळाव्या शतमानाच्या वायट दिस आयले. भारतांत गोंय, दमण आनी दीव हेच वाठार पुर्तुगालाच्या हाताखाला उरले. वसणुकांतल्यान मेळपी येणावळीक लागून शेतवड आनी देशाभितरले हेर उद्देग हांचेकडान लक्ष दिवंक नाशिल्ल्यान पुर्तुगालाची अर्थीक स्थिती इबाडली.
१५५७त दॉं सेंबाश्तियांव राजा जालो. राजगादयेर आयले उपरांत ताणें मोरोक्कोचेर घुरी घाली. तो धर्मीक आशिल्लो आनी १५७८त आल्काझारकीवीर नगरांत जाल्ल्या झुजांत पुर्तुगालाचें बरेंच व्हड लुकसाण जालें. हाचे उपरांत १५८०त ताच्या घराण्याची सत्ता गाजयली. सेबाश्तियांवा उपरांत ताचो बापोलयो कार्दिनाल हन्री कांय काळ सत्तेर आशिल्लो रोखडेंच पुर्तुगाल पुरायपणान स्पेनाच्या शेकातळा आयलें.
सुर्वेक बंडखोरांनी फ्रांस आनी इंग्लंडाचो पालव घेवन स्पेनाचे सत्तेआड झूज उबारलें. पूण तांकां आपल्या यत्नांनी जैत मेळ्ळेंना. १६४० वर्सा
