म्हाकाव्याक म्हत्वाची सुवात आसा.हातूंत पोतनान भोंवडेवर्णनाची वनी निर्मिती करुन ताका आंध्र संस्कृतायेची खाशेली जोड दिल्या.तेलुगू रामायण आनी महाभारत हांचे परस पोतनाच्या भागवताक आंध्र प्रदेशांत खूब नामना आसा.हातूंतली कांय गितां लोकांच्या तोंडांत अजूनूय घोळटात.हातूंतले बालालीला,पुतनाचोबध,गजेंद्रमोक्ष,रुक्मिणीकल्याणम्,प्रहलादचरित्र,ध्रुवाख्यान आदीं प्रसंग ताणे प्रभावीपणान वर्णिल्यात.हातूंतली गोपिकागित,उध्दवगीत,भ्रमरगीत ही गितां नादाचे नदरेन खूबूच गोड रचल्यांत.हातूंतल्या बारा स्कंधांतल्या आठ स्कंधांची रचना पोतनान केल्या. उरिल्ल्या चार स्कंधांची रचना ताचे इश्ट बोप्पराचू गंगनार्य,एर्चुरी सिंगना आनी वेलिगंदल हांणी केली. पोतनान आपले भागवत ताचे पुज्य दैवत आशिल्ल्या प्रभू रामाक ओंपलें.
पोतनाचें अंतस्करण मनीसकुळये विशींच्या मोगान पुराय तरेन भरिल्लें आसतलें.खाशेलो भाव प्रगटावपाखातीर जाय आशिल्ले ललितशब्द ताका सहज सुचताले.आपल्या साहित्यांत ताणें भक्ती रसाक केंद्रस्थान दिलां.एक म्हान म्हाकवी म्हूणून तेलगू साहित्यांत ताका व्हड स्थान आसा. -कों.वि.सं.मं
पोतराज: मरीआई हे ग्रामदेवतेचे उपासक .तो जातीन म्हर वा चड करुन मांग जातीचो आसता. पोतराज हो शब्द 'पोत्तुराजु' ह्या तमीळ शब्दाचें रुपांतर.पोतराजाचें आचरण .पुजेची पद्दत,नाच आदींचेर द्रविड संस्कृतायेचो प्रभाव दिसता.दक्षिणेंत 'सात भयणी' ह्या नांवान ग्रामदेवीची नामना आसा. तांचो भाव आशिल्ल्या ह्या ग्रामदेवाक 'पोत्तुराजु' म्हणटात.मरीआईक लक्ष्मीबाई अशेंय म्हणटात.देखून पोतराजाक मरीआईवाला वा लक्ष्मीआईवाला अशेय म्हण्टात.पोतराज आनी ताचे वांगडचे लोक जेन्ना गावांत येतात तेन्ना 'कडकलक्ष्मी' आयली अशे म्हण्टात.मरीआई ही कडक देवी आशिल्ल्यान तिका कडकलक्ष्मी अशेय म्हण्टात. पोतराजाच्या हातांतल्यान चबकाक 'कडक' अशे नांव आशिल्ल्यान तिका कडक लक्ष्मी हें नांव मेळ्ळें अशें कांय जाणांचें मत आसा.हांगा लक्ष्मी हो शब्द विश्णुची बायल ह्या अर्थांत आयिल्लो नासून हो अवाबाय ह्या अर्थान आयला.
पोतराज हो दादलो आासून लेगीत ताचो भेस चड करुन बायलांचो आसता. आदल्या तेँपाऱ लिंबाचो पालो न्हेसून देवीचें दर्शन घेवपाची चाल आशिल्ली.पूण सद्द्या ते शक्य नाशिल्ल्यान पोतराज पांचवो खणाचो घागरो न्हेसता .ताच्या भेडावयलो भाग उक्तो आसता.तो बायलांवरी केंस वाडयता आनी तांचो आंबाडो घालता. कपलाचेर हळद आनी कुकूम माखता.पोतराज बायलांचो भेस कित्याक करता हाचेविशीं वेगवेगळ्या अभ्यासकांनी वेगवेगळीं मतां मांडल्यांत ती अशीं.पुर्विल्ल्या काळांत बायलोच ग्रामदेवांचें पुरयतपण करताल्यो.उपरांतच्या काळांत हें पुरयतपण दादल्यांकडेन आयले, तरी तांकां बायलांचो भेस घालूनूच ही चाल आपणावंची पडली,अशें महादेवशास्त्री म्हण्टा.दक्षिणेंतल्या ग्रामदेवतांची पतिव्रता खातीर वा खर कौमार्याखातीर नामना आशिल्ल्यान तांचे उपासनेंत बायलांचें,न-पुसंक दादल्यांचें आनी बायलांचो आभास निर्माण करपी दादल्यांचें प्रस्थ दिसता अशें रा.चिं.ढेरे हांचें मत आसा.
पोतराज मंगळारा वा शुक्रारा गांवांत येता तेन्ना आपल्या आंगाक दावे आनी उजवे वटेन लकत डफाच्या तालार तो नाचता आनी मरीआई गांवंत आयिल्लायची घोशणा दिता.ताचे वांगडा माथ्यार मरीआईटो देवारो आनी हातांत मोरपिसांचो कुचो घेतिल्ली ताची बायल आसता.पोतराज 'आलीया मरीआई,बया! दार उघड' आदी पदां म्हणटा.होंवयेवरी छंदांतल्या ह्या पदांत चड करुन मरीआई,लक्ष्मीआई,कोल्हापूर आदींचे माहात्मय आसता.
मरीआई प्रसन्न जावंची देखून तो स्वताक खूब त्रास करुन घेता.नाचता आसतना तो स्वताचेर चाबूक मारुन घेता.दंडाक दोरी बांदून ,तातूंत दाबण खुपशिता,दांतांनी स्वताच्या मनगटाक चाबता.उपरांत मरीआई प्रसन्न जातकच पोतराजाच्या आंगांत आयिल्ली देवी तिका विचारील्ल्या प्रस्नांच्यो जापो दिता.उपरांत बायलो देवीची पुजा करुन तिची होंट भरतात. पोतराजाक पयशे आनी सुपांतल्यान धान्य दितात.महाराष्ट्रांतल्या पोतराजापरस दक्षिणेंतलो पोतराज उग्र आसता.
मरीआईच्या कोपान पटकी,देवी आदी पिंडाच्यो धामी येतात आनी पोतराजान तिका प्रसन्न करतकच त्यो निवारतात असो लोकांचो समज आसा.दर गांवांत पोतराजा नासता.पूण पचकेची धाम येतकच मरीआईचो गाडो गांवाभायर व्हरपा खातीर ताका आपयतात.ह्या विधीचें पुरयतपण तोच करता.गाड्याचेर देवीची मूर्त दवरुन गाडो गांवचे वेशीभायर व्हरतात आनी तो व्हरतना देवीन परत खंयच्यानूच गांवांत येवप ना हाचे खातीर पोतराज 'गांव बांदपाचो' एक विधी करता.-कों.वि.सं.मं.
पोते,रामराव कृष्णराव
- (जल्म :१ मे १९२३,शहापूर ,बेळगांव).
सुटकेझुजारी .१९४२ तल्या 'छोडो भारत' आंदोलनांत ताणें वांटो घेतील्लो.सर्गेस्त बॅरिस्टर नाथ पै,एस.एम.जोशी,ना.ग.गोरे,शिरुभाऊ लिमये आनी हेर राश्ट्रीय फुडा-यांकडेन ताचो संबंद आशिल्लो .२९ नोवेंबर १९४२ ह्या दिसा अनगोड गांवांत ताका धरलो आनी १८ म्हयने हिंदालगा केंद्रिय बंदखणींत दवरलो.भारत स्वतंत्र जातकच तो गोंयचे सुटके खातीर वावर करुंक लागलो.तेन्ना पुर्तुगेज पोलीसांनी तांका सूर्ला सत्तरी गावांत धरलो.बंदखणीत आजेंत मोंतैर हाणें हाणे ताचे खूब हाल केले ,उपरांत प्रादेशीक लस्करी न्यायालयामुखार उबो करुन ताका १९ वर्सा खर बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली .मोहन रानडे,रामदास चाफाडकार,वसंत शिरसाट आनी हेर झुजा-यांकडेन गोंयचे सुटके चळवळीक लागून ताचो लागसल्लो संबंद आयिल्लो.१८५९ वर्सा आग्वादचे बंदखणींतल्यान सुटका जातकच तो गोंयचे सुटकेमेरेन राश्ट्रीय वावर करतालो.तो एक समाजसेवक
