गैरवापर जांवचो न्हय म्हूणून हरेका प्रचाराचेर नियंत्रण दवरपाची गरज आसा. शासनाचे वतीन कांय प्रमाणांत अशें नियंत्रण दवरपाची वेवस्था जाल्या. तरीय प्रचाराचीं माध्यमां खूब आशिल्ल्यान तशेंच ताचें स्वरुप मूर्त अमूर्त, उक्तें-गूपीत आशिल्ल्यान पुरायपणान तांचेर नियंत्रण दवरप शक्य जायना.
-कों.वि.सं.मं.
प्रजापती: एक वैदीक देवता. ऋगवेदांत हें उतर स फावटी आयला. धाव्या मंडलांत १२१व्या सुत्कांत ताचो उल्लेख आयला. प्रजापती हो सृश्टी-स्थितीक्रतो आसून तो एक देव आसा अशी कल्पना त्या सुत्कांत मांडल्या . भंय, सर्ग आनी पाताळ ह्या तीनूय थळांची देवता प्रजापती अशें कात्यायनान सांगला. मनूचेंय मत तेंच. हाचेवयल्यान प्रजापती हीच सगळ्यांत श्रेश्ठ देवता आसून, हेर देवतांचो आस्पाव प्रजापतींतूच जाता, अशें वैदिक लोकांचे मत आशिल्ल्याचें कळटा.
वाजसनेयी माध्यंदिन संहितेच्या ३२ व्या अध्यायांत प्रजापतीपयलीं कांयच उत्पन्न जावंक नाशिल्लें आनी प्रजापती होच पयलो आनी परब्रह्म आसा अशें म्हळां. ते संहितेंत प्रजापतीच्या मुखांतल्यान ब्राह्मण अग्नी, बावळ्यांतल्यान क्षत्रिय आनी इंद्र, धडांतल्यान वैश्य आनी विश्र्वदेव आनी पायांतल्यान शुद्र निर्माण जालें, अशें सांगलां. हाचेवयल्यान प्रजापती हो विश्वाचोच न्हय जाल्यार विश्र्ववेवस्थेचोय कर्तो आशिल्ल्याचें वैदीक लोक मानताले अशें कळटा.
पुराणांत साबार प्रजापती आशिल्लें अशें सांगलां. सात, तेरा, चवदा, एकवीस असो तांचो विंगड विंगड आंकडो वेगवेगळ्या पुराणांनी मेळटा. कर्दम, कश्यप, मरीची, अत्री, ऋतू, दक्ष, भृगू आनी हेर व्यक्तींक पुराणांनी प्रजापती म्हळां. कांय कडेन सुरवेक प्रजापतीक मुळावो ईश्र्वर मानिल्लो आसून, सृश्टकर्त्या ऋषींक प्रजापती अशीं नांवा दिल्यांत. दरेका कल्पांत हे प्रजापती सृश्ट निर्माण करतात.
वैदीक वाङमयांतलो हो प्रजापती मुखार पुराणवाङमयांत ब्रह्मा वा ब्रह्मदेव ह्या नांवान प्रसिध्द जालो.
-कों.वि.सं.मं.
प्रजासत्ताक: प्रजेच्या तंत्रान चलता तें राज्य. ज्या राज्यांत लोकांखातीर , ताणीं वेंचून दिल्ल्या प्रतिनिधींकडल्यान सत्तेचो वापर जाता ताका प्रजासत्ताक म्हणटात. ते व्याख्येप्रमाण, लोकशाही राज्यपध्दतींत लोक प्रत्यक्षरितीन राज्य करतात, पूण प्रजासक्तांत ते अप्रत्यक्षपणान शासन चलयतात. ज्या राज्यांत समानता नांदता, कायद्यामुखार सगळे मनीस समान आसतात, उच्च-निच्च, जाती- पातीचो भोदभाव नासता तें प्रजासत्ताक. सादारणपणान हालींच्या तेंपार हीच व्याख्या प्रचलीत आसा.
जुलमी राजसत्तेक विरोध करचेखातीर म्हूणून ही संज्ञा सुरवेक प्रचारांत आयली. ग्रीक तत्ववेत्तो ॲरिस्टॉटल हाणें राजेसाय, सरदारशाय आनी लोकशाय अशें राज्याचें वर्गीकरण केल्लें. लोकशाय सत्तेचो उपेग लेकहिताखातीर जावचो आनी नागरिकांनीय आपूण जावन राज्यकारभारांत वांटो घेवचो अशी अपेक्षी आशिल्ली. प्राचीन ग्रीसांत अथेन्स सारकिल्ल्या नगर राज्यांनी शासनवेवस्था लोकसत्ताक पध्दतीची आशिल्ली अशें सांगतात. राज्यांतले म्हत्वाचे अशे सगळे निर्णय नागरिकांच्या सभेंत घेताले. तेच प्रमाण हे निर्णय उपेगांत हाडपी समिती आनी राज्याचे अधिकारी लोकूच वेंचून काडटाले. न्यायनिवाडो लेगीत सगळे प्रौढ नागरीक एकठांय येवन करताले. ऑगस्टस हाच्या साम्राज्याची थापणूक जावचे पयलीं प्राचीन रोमांतूय लोकसत्ताक राज्यपध्दती चालंत आशिल्ली. आदीम भारतांत लिच्छवी, मल्ल, यौधेय, अर्जूनायन आनी हेराकडेन प्रजासत्ताक पध्दत अस्तितवांत आसिल्ली. अलेक्झांडरान भारताचेर घपरी घातिल्ली तेन्नाय बारतांत प्रजासत्ताक राज्यां आशिल्लीं. इ.स. पयलीं ग्रीसांत अथेन्स आनी स्पार्टा हांगा, जाल्यार इ.स. सुरवातेक रोमांत आनी मध्ययुगांत इटलींत प्रजासत्ताक राज्यां अस्तितवांत आशिल्लीं.
प्रजासत्ताक हो राज्य प्रकार अस्तितवांत हाडपाक वा चालंत दवरपाक खूब कठीण. तेखातीर प्रदेशांतल्या लोकांमदीं प्रजासक्ताविशीं महत्व, ओड, एकवट आनी शिस्त आसप भोव गरजेचें. भारताचेर जेन्ना परकियांनी घुरयो घाल्यो तेन्ना वायव्येक आशिल्लीं प्रजासत्ताकां तांका भारतांतल्यान धांवडावन घालपाक अपेशी थारलीं. हाका लागून उपरांत लोकांनी राजशहीक तेको दिलो अशें म्हणटात. कौटिल्ल्यान आपल्या 'अर्थशास्त्रांत' राजशाहीक चड म्हत्व दिलां.
ताच्या मताप्रमाण प्रजासत्ताक पध्दींत सगळ्यांक समान हक्क आशिल्ल्यान तें आपल्या भितल्ल्या वादविवादन पोखरुन वतात. अशे परिस्थितींत परकीय आक्रमणांवेळार तें आपल्या नागरिकांचे संरक्षण करपाक अपेशी थारता. अडचणी वेळार नागरिकांनी राजाक आदार करप हें तांचें कर्तव्य. हाका लागून राजसत्ता बळिश्ठ जाता अशेंय तातूंत मुखार म्हळां.
पुर्विल्ल्या काळांतली मागशिल्ली येरादारी वेवस्था हाका लागूनूय प्रजासत्ताकांक देंवती कळा लागली अशें कांय इतीहासकारांचें मत. विंगड विंगड प्रदेशांनी वा वाठारांनी रावपी लोकांभितर एकचार हाडपाक प्रजासत्तकांक यश मेळ्ळेंना, तशेंच भारतांत बुध्द धर्मीयांच्या प्रदेशांत अस्तितवांत आशिल्ल्या प्रजासत्ताकांचो हिंदू राजांनी नाश केलो अशें. म्हणटात. युरोपांत क्रिस्तांव धर्म फांकोवपाचे नदरेन चर्चीच्या आदारान राजेशाही बळिश्ठ जाली. पूण उपरांत रजेशाही चर्चीसावन वेगळी जावन स्वतंत्रपणान आपलो शेक गाजोवपाक लागली. पूण राजेशाहीच्या वाडट्या अत्याचारांक आनी भ्रश्टाचारांक लागून तांकां चोशींकडल्यान विरोध जावपाक लागलो. १७८९त फ्रांसांत राज्यक्रांती जावन थंयची राजेशाही मोडून उडयली आनी राश्ट्रीय प्रजासत्ताकाची घोशणां केली. उपरांत फ्रॅंच राज्यक्रांतीची देख घेवन हेर कांय युरोपी देशांनीय राजेशाहीक विरोध करुन प्रजासत्ताक राज्यां उबारलीं.
आर्विल्ल्या काळांत, १७७६त अमेरिकेंत ब्रीटीश साम्राज्यशाही विरोध राज्यक्रांतीजावन, युनायटेड ऑफ अमेरीका ह्या व्हड प्रजासत्ताकाची स्थापणूक केली. विसाव्या शेंकड्यांत पयल्या म्हाझुजांत उपरांत युरोपांत आनी हेर खंडांत्लया साबार देशांनी राजशायेचे सुवातीर प्रजासत्ताकांची स्थापणूक केली. ह्या प्रजा,त्ताक राज्यघटकांचे आनी शासनपध्दतीचे विंगड विंगड प्रकार आसात. मध्य आनी दक्षिण अमेरिकेंतली कांय प्रजासत्ताक राज्यां हुकूमशाय स्वरुपाचीं आसात. जाल्यार ब्रिटन आनी हॉलंडांत राजेशाही-लोकशाय स्वरुपाची आसून मनीस स्वातंत्र्याक थंय खूब म्गत्व आसा. अमेरीका आनी रशिया हीं दोनूय प्रजासत्ताक राश्ट्रां आसात. पूण मनीस स्वातंत्र्यधिश्ठित दोन पक्षीय
