अदभूत नाट्याचो (मिरॅकल प्ले) फ्रान्सांतलो सगंळ्यांत पोरनो नमुनो जावन आसा. गीयोम द माशो (सु. १३००-७७) हो चवदाव्या शेंकड्यांतलो एक उल्लेखनीय कवी. ‘रोमां द ला रोझ’ हें काव्य गीयोम द लॉरीस आनी झां द म्यून हाणीं बरयलें.
पंदराव्या शेंकड्यांत क्रिस्तिन द पीझां (सु. १३६४ – सु. १४३०) ही कवियत्री, आलँ शारत्ये (सु. १३९० – सु. १४४०), शार्ल दॉर्लेआं (१३९२-१४६५), फ्रांस्वा व्हियाँ (१४३१ - ? ), शार्ल दॉर्लेआं, फ्रांस्वा व्हीयाँ, ग्रां रेतॉरिकर आनी झॉर्झ शाटलँ (१४०४-७५) सारकिल्ल्या कवींचो आस्पाव जाता.
तेराव्या शेंकड्याच्या सुर्वेकपसून फ्रेंच भाशेंत उपरोधपर साहित्य जाल्ल्याचें दिसून येता. ‘फोव्हॅल’ नांवाच्या एका रोमान्साचो उल्लेख म्हत्वाचो आसा. फिलीप द थाउन ह्या अँग्लो – नॉर्मन धर्मोपदेशकान कांय पशुकथा बरयल्यात. फ्रेंच भाशेंतल्यान पशुकथांचो हो सगळ्यांत पोरनो नमुनो जावन आसा. तेराव्या शेंकड्यांत गोत्ये हाणें एक पद्यमय ज्ञानकोश रचलो. ‘लिमाज द्यू माँद’ हें ह्या कोशाचें नांव. फ्र्लॉरेन्सांतल्या एका विव्दान आनी मुत्सद्दी ब्रुनेत्तो लातीनी हाणेंय फ्रँचीत ‘लिव्ह द्यू त्रेझॉर’ ह्या ज्ञानकोशाची रचना केली.
ग्रीक नाटकाप्रमाण फ्रेंच नाटकय कांय धार्मिक विधींतल्यान आकाराक आयलें. झां बॉदेल आनी र्यूलतबफ हे दोगय सुर्वेचे फ्रँच नाटककार. ताणीं बरयल्लीं ‘ज द सँ निकॉल’ (सु. १२००) आनी ‘निराक्ल द ते ओफील’ (सु. १३६१) हीं अदभूत नाटकां सगळ्यांत पयलींचीं जावन आसात. फकत फार्स जांव प्रहसन म्हण्टात अशा नाट्याकृतींत ला फार्स द मत्र पातलँ (सु. १४६५) हो यशस्वी थारलो.
फ्रांसाच्या सुर्वेच्या कांय राजांनी म्हायती ‘ग्रांद क्रॉनीक द फ्रांसांत’ मेळटा. प्रीमत नांवाच्या एका सन्यांशान लॅटीन इतिवृत्तांच्या आदारान केल्लो हो फ्रेंच अणवाद (१२७४). फ्रँचींतलो हो पयलो म्हत्वाचो इतिहास ग्रंथ मानतात. ह्या काळांतच झां सीर द झ्वॅव्हील (सु. १२२४-१३१७), झां फ्रवासार (सु. १३३७ – सु. १४०४) आनी कॉमीन (सु. १४४६ – सु. १५११) हें व्हड इतिहासकार जावन गेले.
सोळावो शेंकडो हो फ्रेंच साहित्यांतलो प्रबोधनकाळ मानतात. ह्या काळांत जें साहित्य निर्माण जालें तातूंत चड करून काव्याचें नांव घेवप जाता. क्लेमां मारो (१४९६ – १५४४) हाच्या ‘ला दोलेसांस क्लेनांतीन’ (१५३२, इ. शी. ॲडालेसन्स ऑफ क्लोनां) ह्या काव्यसंग्रहान व्हड कवी म्हण ताची वळख करून दिली. तशेंच प्लेअर द राँसार (१५२४-८५), झोआकिम द्यु बेले, बाईफ आनी आनीकय जायते कवी जावन गेले.
सोळाव्या शेंकड्यांत नाटकांचीय निर्मणी जाली. तातूंत धार्मिक नाटकांचो व्हड वांटो आसा. ह्या काळांत कांय स्वतंत्र नाटकांचें बरोवप जालें तातूंत एत्येन झॉदेल हाणें बरयल्ल्या ‘क्लेओपात्र काप्तीव्ह’ (१५५२) आनी ‘युझेअन’ (१५५२) हांचो आस्पाव जाता. ‘क्लेओपात्र काप्तीव्ह’ हो फ्रँचीतली पयली शोकात्मिका आसून ‘युझेअन’ ही त्या भाशेंतली पयली सुखात्मिका जावन आसा. रॉबेअर गारन्ये (१५३४-९०) हाणें ‘ब्रादामांत’ हें नाटक बरोवन फ्रेंचीत शोक – सुखात्मिकेची सुरवात केली.
सोळाव्या शेंकड्यांतल्या कथाकारांत फ्रांस्वा राब्ले (१४९४ – सु. १५५३). मार्गरीत द नाव्हारे (१४९२-१५४९) आनी नोएल द्यू फेल (१५२०-९१) सारकिल्ल्या कथाकारांचो आस्पाव जाता.
इतिहासविशयाक ग्रंथांत ‘’इस्वार द्यू शव्हालिए द बाय्यार’ (सु. १५२४), ‘दिस्कूर पॉलितीक ए मिलितॅर’ (१५८७) आनी ‘कॉमांतॉर’ (१५९२) ह्या कांय उल्लेख करपासारक्या ग्रंथांचो आस्पाव जाता. इतिहास आनी संस्मरणिका बरोवपी बरोवप्यांत प्येअर द ब्रांतोम (१५४० – १६१४) हाचें नांव मुखेलपणान घेतात. झां बाँदँ (१५३०-९६) हो राजकीय स्वरुपाचें बरोवप करतालो. गीयोम द्युव्हेअर (१५३५-१६२१) हो नीतिवादी. इश्र्वर विशयक बरपाच्या संदर्भांत जॉन कॅलव्हिन (१५०९-६४) हाचें नांव सगळ्यांत म्हत्वाचें. प्येअर व्हिरे (१५११-७१) हाणें कांय उपरोधप्रचुर पुस्तपत्रां बरयलीं. ह्या शेंकड्यांतल्या मुशेम एकेम द माँतेन (१५३३-९२) ह्या निबंदकाराचें एक खास म्हत्व आसा.
१६३५त रिशल्यान फ्रँच अकादमीची थापणूक केली. ह्या अकादमीचो एक वांगडी व्होझला (१५८५-१६५०) हाणें ‘रमार्क स्यूर ला लांग फ्रांसेझ’ (१६४७) हो प्रबंध बरोवन फ्रँच भाशेक नियमबद्ध आनी प्रमाण रूप दिवपाचो यशस्वी यत्न केलो. सतराव्या शेंकड्याच्या पुर्वार्धांत जाल्ल्या गद्यबरपांत ऑनोरे द्यूर्फे (१५६७-१६२५) हाचो ‘आस्त्रे’ (५ खंड, १६०७-१६२७) हो रोमान्स उल्लेख करपासारको आसा.
सतराव्या शेंकड्याच्या पुर्वार्धांत फ्रेंच रंगभुंयेचो बरोच विकार घडून आयलो. जायतीं नाटकां बरोवपांत आयलीं. तातूंत आलेक्सांद्र आर्दी (सु. १५७०-१६३२) हाचो मुखेलपणान आस्पाव जाता. ताणें पांचशें ते सातशें तरी नाटकां बरयलीं. प्येअर कोर्नेयच्यो (१६०६-८४) नाट्यकृती हो फ्रँच नाटकांच्या इतिहासांतलो एक म्हत्वाचो पावंडो. ‘ल सिद’ (१६३७) ही फ्रांसाची पयली राष्ट्रीय शोकत्मिका बरोवपाचो मान ताका वता.
त्या उपरांतचो सु. वीस वर्सांचो कालखंड हो अभिजातवादी साहित्तीकांचो काळ मानतात. ह्या कालखंडांत मोल्येर झां रासीन आनी झां दला फाँतेन (१६२१-९५) हांच्यासारक्या व्हड साहित्तीकांचें वाड्मयीन कर्तुत्व दिसून येता. मादाम द लाफायेत (१६३४-९३) हिणें बरयल्ल्या ला प्रँसॅस द क्लॅव्ह (१६७८) ही कादंबरी उल्लेखनीय आसा. फ्रेंच भाशेंतली मनोदर्शनात्मक अशी ही पयली कादंबरी जावन आसा. अभिजातवादाक तात्विक बसका निकॉला ब्वालो-देप्रेओ (१६३६-१७११) हिणें दिली.
अठरावो शेंकडो हो चडकरूना गद्याचें यूग जावन आसा. ह्या ज्ञानयुगाक ‘फीलॉझोफीचें’ म्हणजेच तत्ववेत्त्यांचें युग अशेंय म्हण्टात. लाबे द सँ – प्येयर हो एक अर्थशास्त्रज्ञ. राजकीय अर्थिक सुदारणांचो पुरस्कार करपी वेगवेगळे प्रकल्प ताणें आपल्या बरपांतल्यान मांडले. तातूंत ‘प्रोजे द ला पॅ पॅरपॅत्युॲल’ (१७१३) ह्या प्रकल्पाचो आस्पाव जाता. तशेंच ह्या युगाक ‘व्हॉल्तेअरचें युग’ म्हणूनय वळखतात. कारण अठराव्या शेंकड्यांतल्या बौद्धिज जिवीताचेर व्हॉल्तेअरचो सगळ्यांत चड प्रभाव आशिल्लो.
विख्यात फ्रँच साहित्यीक दनी दीद्रो हाणें आपल्या विश्र्वकोशांतल्यान – लांसिंक्लोपेदीतल्यान – गतानुगतिकत्वाक विधायक विरोध करून मानवतावादी मुद्यां समाजांत रुजोवपाचो यत्न केलो. ब्युफाँ (१७०७-८८) हो निसर्गवैज्ञानीक ‘इस्त्वार नाव्युरॅल’ (४४ खंड, १७४९-१८०४) हो ताचो विख्य़ात ग्रंथ. तशेंच झां झाक रुसो (१७१२-७८) हो फकत फ्रांसांतच न्हय तर सगळ्या युरोपांतल्या विचारवंतांची वस्ताद थारलो. ‘काँत्रा सोस्पाल’ हो ताचो जगद्विख्यात ग्रंथ.
नाट्यलेखनाच्या मळार फ्रेंच विचारवंत आनी साहित्यीक व्हॉअतेअर हाणें बरयल्ल्या शोकात्मिकांचो उल्लेख गरजेचो आसा. तशेंच फीलिप
