चलयेवयल्यान शीत उंवाळून उडयता. ती चली त्या पुलापोंदच्यान वतकच, आंब्याची साल कुंटून भरशिल्लें शीत तिच्या माथ्यार दवरतकच ती घरा येता. उपरांत सगळ्या गांवकरांकूय अशें करतकच बायलो सोडून हेर सगळे थंयच जेवन घरा परततात.
- कों. वि. सं. मं.
बोंबील:
नुस्त्यांतलो एक प्रकार. ताचो आस्पाव सायनोडिडी कुळांत जाता. ताचें शास्त्रीय नांव हार्पोडॉन नेहेरियस. हें नुस्तें सादारणपणान सवतथळ उदकांत रावता. भारतापसून चीनामेरेन हें नुस्तें न्हंयेंत वा दर्यादेगे लागसार मेळटा. मुंबय दर्यादेगे लागसार हें नुस्तें भरपूर मेळटा. हांगाच्यान अस्तंत दर्यादेगे कडल्यान फुडें फुडें दक्षिणेकडेन ताचें प्रमाण उणें जाता. बंगालच्या उपसागराच्या उत्तर भागांतूय हें नुस्तें व्हड प्रमाणांत मेळटा.
ह्या नुस्त्याचें शरीर दंडगोलाकार आसून तकली शेड्ड्याचे तकलेभाशेन आसता. ताच्या तोंडांत बारीक तोंकाचे जायते दांत आसतात. ताची लांबाय चडांतचड सेंमी. मेरेन आसूंक शकता. तकली, फाट आनी दोनूय कुशींनी ताचें शरीर अर्दपारदर्शी आसता आनी ताचेर काळे तशेंच तपकिरी रंगाचे थिपके आसतात. ताचें पोट रुपेरी धवें आसता. ताचीं पाखां पारदर्शी, वा केन्नाकेनाय तांचेर काळे थिपके आसतात. ताचीं बुबळां भांगरा रंगाचीं आसतात. ताचे बोचकुटेचो सकयलो जबडो वयल्या जबड्यापरस लांब आसता. शेंपो आनी तकली हांचेमदीं एक पाखो आसता. ताचे पोंदा सकयले वटेन हेर पाखे आसतात.
हें नुस्तें दर्यांत व्हड प्रमाणांत चोंबे करून रावता. शिंया तेंपार भक्ष्य सोदपाखातीर हें नुस्तें देगेर येता आनी जाळ्यांत सांपडटा. वसंत ऋतूंत हें नुस्तें प्रजोत्पादनाखातीर दर्यांत वता.
हें नुस्तें ताजें वा सुकोवन खातात. मुंबय आनी भारताचे अस्तंत दर्यादेगेवयल्या वाठारांनी ताचो अन्नांत व्हड प्रमाणांत उपेग करतात. ताजे बोंबील तळून खातात जाल्यार सुकयल्ले बोंबील भाजून वा हुमण करून खातात. बोंबीलाच्या मासांत ८९.३०% उदक, ९.०५% प्रथिनां आनी दर १०० ग्रा. त ३३४.२० मिग्रॅ. कॅल्शियम, १८.६० मिग्रॅ. फॉस्फरस आनी १.२० मिग्रॅ. लोखण आसता.
- कों. वि. सं. मं.
बोकड (बोकडी, बोकडो):
संघ – कणाधारी; गण – सस्तन; प्रजाती – काप्रा; जाती – हिर्कस एगाग्रस; उपजाती – काप्रो विन्हे.
मनशान पोशिल्ली सगळ्यांत आदली मोनजात. आशियेंतल्या काप्रा एगाग्रस हे जातिच्या रानबोकडासावन पाळीव बोकड अस्तित्वांत आयलां अशें मानप जाता. बोकड आनी मेंढरां हांचो लागींचो संबंद आसून, तांची उपजाती (काप्रो विन्हे) एकूच. पूण बोकड मेंढरांपरसूय चड कश्टाळू आनी शिटूक.
पुर्विल्ल्या काळासावन मनशाचे जिणेंत बोकडाक म्हत्वाची सुवात फाव जाल्या. आशिया, युरोप आनी उत्तर अमेरिका ह्या खंडांनी बोकड हें मुखेलपणान मांसाखातीर आनी दुदाखातीर म्हणू पोसतात. पूण हालीं तेंपार आंगोरा आनी कश्मिरी ह्यो संक्रमीत जाती लोकर काडपाखातीर पोसतात.
बोकडेचीं बारीक, पोकळ शिंगा चडकरून चेपटी आनी फाटलेवटेन बागवल्ली आसतात. तांचेवयलीं पेरां पिरायेप्रमाण वाडत वतात.
तांची ल्हवं सरळ आसून ती एकाच वा दोन, तीनूय कोरांची आसपाक शकता. शेंपडी मोटवी आसता. जून जाल्ल्या बोकडाक चड करून खाड येता. वेगवेगळ्या प्रदेशांत सांपडपी वा वेगवेगळ्या जातीच्या बोकडाचें आकारमान वेगवेगळें आसता. देखीक पाकिस्तानी ड्राफ्ट बोकड्याचें वजन सुमार ९ किलो आनी उंचाय ४५ सेंमी. इतलीच आसता. जाल्यार भारतीय जमनापरी बोकडाचें वजन ६५ किलो वयर आसून उंचाय १.२ मीटर मेरेन आसपाक शकता. भारतांत आनी आफ्रिकेंत सांपडपी चडशा बोकड्यांचे कान व्हड आसून ते सकयल लोंबकळटात. पूण सानेन, टोगेनबर्ग आनी हेर युरोपी बोकडाचे कान मोटवे आनी उबे. तांच्या वयल्या जबड्यांत कृंतक दांतांचे सुवातेर घट्ट पॅड आसता. जाल्यार सकयल्या जबड्यांत आठ कृतंक दांत आसतात. वयल्या आनी सकयल्या जबड्यांत मेळून बारा दाडो आसतात. बोकड सुरवेक आपलें अन्न खातना पॅड आनी कृंतक दातांच्या आदारान वयल्यावयर चाबडावन खाता. आपलें अन्न पचोवपाखातीर बोकड्याच्या पोटाची घडण वेगळीच आसता. तांचें पोट चार भागांनी विभागलां. सुरवेक वयल्यावयर चाबडायल्लें अन्न पोटाच्या पयल्या भागांत वता. बोकडा चरता तो मेरेन तें पयल्याच भागांत सांठोवन उरता. उपरांत तें पोटाच्या दुसर्या भागांत वचून मोव जाता आनी ताचे बारीक बारीक गुळे जातात. थंयच्यान बोकड तें परत तोंडांत हाडून ताचो रवंथ करता. उपरांत तें पोटाच्याअ तिसर्या, चवथ्या आनी आंतकड्यांनी वचून ताचें पचन जाता.
बोकडी फळपाचो तेंप प्रदेशाप्रमाण बदलता. विषुववृत्तालागशिल्ल्या प्रदेशांतल्यो बोकड्यो खंयच्याय म्हयन्यांत फळपाक शकतात. पूण चड थंड प्रदेशांनी बोकड्यो गिमाच्या वा शिंयाळ्याच्या शेवटाकूच फळटात.
