दिसा तो सुटलो.पूण ताचें वज़न ४० पाउंडांनी उणें जाल्लें.स्वातंत्र्य लड्याचें स्वरूप खर जायत वतालें.बंदखणींतल्यान सुट्टकच सुभाषबाबून साबरमती आश्रमांत गांधीजीची भेट घेतली.भारतांतले राजकीय परिस्थितीचो सुमरास म्हयने ताणें अभ्यास केलो आनी राजकारणांत वांटो घेतलो.तेन्ना तो बंगाल प्रांतीक कॉंग्रेस परिशदेचो अध्यक्ष जालो.ताणें यूथ लिगाची स्थापणूक करून तरणाट्यांक एकठांय केले.
१९२८ वर्सा नेहरुवांगडा कॉंग्रेसीचो सरचिटणीस म्हणून ताची नेमणूक जाली. त्याच वर्सा नेहरू आनी सुभाषबाबू हांणी मेळून इंडिया इंडिपॅंडॅन्स यूथ लिगाची स्थापणूक केली.१९३० वर्सा देशांत सविनय कायदेभंगाची चळवळ सुरू जाली आनी सुभाषबाबूक परत अटक केली.३१ डिसेंबराक सुटका जातकच तो कलकत्त्याचो महापौर जालो.डिसेंबर, १९३१त युवक परिशदे निमतान ताणें पुणें आनी महाराष्ट्राक भेट दिली.२ जानेवारी १९३२ दिसा कलकत्त्याक परततना,सशस्र क्रांतिकारक चळवळीकडेन संबंद जोडून सरकारान ताका परत अटक केली.पूण क्षयरोग आनी पोटदुखी हांकां लागून ताची सुटका केली.तेचवांगडा ताका देशांतल्यान हद्दपार केल्ल्याचें सांगलें.उपचाराखातीर खंयूय परदेशांत वचप गरजेचें आशिल्ल्यान १९३३-३६ हीं तीन वर्सां तो व्हिएन्नांत (ऑस्ट्रिया) रावलो.ह्या काळांत ताणं१ युरोपांतले राजकीय परिस्थितीचो नियाळ केलो.थंयच एप्रिल ते ऑक्टोबर १९३३ ह्या काळांत ताका विठ्ठलभाई पटेल हाचो सांगात मेळ्ळो.हांगाच एमिली शेंकल हे चलयेकडेन ताची वळख जाली आनी फुडें तिचेचकडेन लग्न जालें.भलायकी बरी जातकच १९३६ वर्सा भारतांत येनाफुडें ताका परत अटक जाली.येरवडा बंदखणींत परत दुयेंत पडिल्ल्यान १९३७च्या सुमाराक तो परतून व्हिएन्नाक गेलो.थंय देड म्हयनो सुशेग घेवन इंग्लंडाक गेलो.मेजर अॅकटली,लॉर्ड स्नेल ह्या नेत्यांकडेन चर्चा केली.
२३ जानेवारी १९३८ दिसा तो भारतांत परतलो.१९३८ वर्साच्या हरिपुराक भरिल्ल्या कॉंग्रेस अधिवेशनाच्या अध्यक्षपदाचेर ताची निवड जाली.आपल्या अध्यक्षीय उलोवपांत ताणें संघराज्यात्मक घटनेक विरोध करून राश्ट्रीय सामर्थ्यवादाचेर भर दिलो.त्याच वेळार दुयेंत आशिल्ल्यान संबंद अधिवेशनांत काम करप ताका जमलेंना.तशेंच महात्मा गांधीचे विचार मानवलेनात, ताका लागून गांधी आनी ताचे वांगडी हांचेकडल्यान कसलेंच सहकार्य मेळना जालें.तेन्ना सुभाषबाबून आपल्या अध्यक्षपदाचो राजिनामो दिलो आनी फॉर्वर्ड ब्लॉकाची स्थापणूक केली.१९३९ वर्सा तो त्रिपुरा कॉंग्रेस अधिवेशनाचो अध्यक्ष जालो.त्याच सुमाराक दुसरें म्हाझूज सुरू जालें.सुभाषबाबू जून १९४०त स्वातंत्र्यवीर सावरकर हाका मेळ्ळो.ह्या म्हाझुजाचो फायदो घेवन ताणें ब्रिटीश सरकाराचेर भायल्यान स्वारी करपाचें थारायलें.पूण हॉलवेल यादस्तीक उमथून उडोवपाचे ताचे घोशणेक लागून ताका अट्क जाली.बंदखणेऐंत ९ दीस अन्न स्त्याग्रह केल्ल्यान ताची भलायकी इबाडली.ताका लागून सुभाषबाबूची सशर्त सुटका जाली.पूण घराभोंवतणीं ६० गुप्तहेरांची खास नेमणूक जाल्ली.सुभाषबाबून मौन धारण केलें,खाड वाडयलें आनी राजकीय स6न्यास घेतिल्ल्याचें जाहीर केलें.१६ जानेवारी १९४१ दिसा,भेस बदलून सुभाषबाबू भगतरामा वांगडा काबूलाक गेलो.थंय ४३ दिसांच्या मुक्कामांत ताणें परदेशी वकिलातीकडेन पत्रवेव्हार करून पासपोर्ट मेळोवन जर्मनीक गेलो.थंय जर्मन सरकाराच्या सहकार्यान कार्यालयाची स्थापणूक केली.२९ में १९४१ दिसा एका तारवाचेर हिटलराकडेन चर्चा केली.भारतांत तेन्ना सुभाषबाबूचो सोद नेटान चालू आशिल्लो.
झुजाचे सुरवातीक ब्रिटीश लश्करांतल्या हजारांनी भारतीय सैनिकांक धरूंसिंगापूराक व्हेले.हे भारतीय सेनेक संघटीत करपाखातीर सुभाषबाबू हिटलराच्या पालवान पाणबुडयेंतल्यान सिंगापूराक गेलो.थंय सरकारी थाटान ताचें स्वागत जालें.५०हजार भारतीयांची आझाद हिंद सेना सिंगापूराक तयार जाली आनी ताणें झुजांत उडकी घेतली.पयलीं अंदमान जुंव्याचेर तिरंगी बावटो लागलो.थंयच्यान सुभाषबाबू मियानमारांत (ब्रह्मदेशांत) गेलो आनी रंगूनाक एक कार्यालय उगडलें.२६ जानेवारी १९४४ दिसा रंगूनाक स्वातंत्र्यदीस मनयलो.उपरांत आझाद हिंद सेनेन आसाम,मणीपूरांत प्रवेश घेतलो आनी इम्फाळाक घेराव घालो.पूण ६ आनी ९ ऑगस्ट १९४५ ह्या दिसांनी जपानांतल्या हिरोशिमा आनी नागासाकी हांचेर अणुबॉंब घालून तीं नश्टकेलीं.जपानान धवो बावटो दाखयलो तेन्ना आझाद हिंद सेनेकूय फाटीं सरचें पडलें.रंगून आकाशवाणी वयल्यान केल्ल्या उलोवपांत सुभाषबाबून ब्रिटिशांकडेन कसलोच समझोतो करपाचो ना,फाळणी स्विकारपाची ना आनी लडो तसोच चालू दवरपाचें आव्हान केलें आनी मियानमाराचो (ब्रह्मदेशाचो) निरोप घेतलो.पूण तायपे (तायवान) विमानतळाचेर १८ ऑगस्ट १९४५ दिसा ह्या विमानाक अपघात जालो आनी ह्या अपघातांत ताका मरण आयलें असो दुबाव आसा.ह्या अपघाताउपरांत सरकारान नेमिल्ले समितीक वा हेर कोणांक ताच्या अस्तित्वाची खंयच कुरू ना मेळिल्ल्यान त्या अपघातांत ताका मरण आयलें अशें धरून चलतात.
सुभाषबाबूक ‘नेताजी’ही लोकउपाधी आशिल्ली.रॉवेंशा विद्यालयाचो मुख्याध्यापक बेनी माधवदास हाचो ताचे जिणेचेर चड प्रभाव पडलो.तेच भाशेन स्वामी रामकृष्ण आनी विवेकानंद हांचोय तितलोच खर प्रभाव ताचेर पडिल्ल्यान,मुळांतूच आशिल्लो आत्मविश्वास,धडाडी आनी निर्भयताय हांकां लागून येता त्या प्रसंगाक तोंड दिवपाची कुवत ताचे मदीं आशिल्ली.हाकाच लागून ताणें परदेशांत हेर इश्ट राश्ट्रांच्या सहकार्यान प्रतिसरकाराची स्थापणूक केली.सुभाषबाबूची पुराय जिणूच क्रांतिकारकाची.तो देशप्रेमी तसोच मानवतावादीय आशिल्लो.तो जनावरांचेर लेगीत मोग करतालो.ताणें दोन खेतीं,दोन बोकड्यो, तीन बदकां आनी एक तट्टू पोशिल्लें.ताचें जेवण सादेंच आसतालें.च्या खूब लागताली आनी सुपारी खावपाचें वेसन आशिल्लें. -कों.वि.सं.मं.
