फ्रॅंको-प्रशियन झुजांतल्या (१८७०-७१) पिडितांखातीर ताणें मदतकेंद्र उगडलें.ते उपरांत ताची पूर्वमुळाव्या शिक्षण खात्यांत शिक्षणाधिकारी म्हणून नेमणूक जाली.शालेय अभ्यासक्रमांत धर्मीक शिक्षण नासचें,अशें ताचें स्पश्ट मत आशिल्लें.फुडेंताची पॅरीसांतल्या पब्लिक स्कुलाचो म्हानिरीक्षक म्हणून नेमणूक जाली(१८७८),पूण धर्मीक शिक्षणाक ताचो विरोध आशिल्ल्यान ताका ह्याच पदाचो राजिनामो दिवंचो पडलो.
इगर्जेच्या नियंत्रणांतल्यान पब्लिक स्कूल ही संस्था स्वायत्त आसची आनी ताचेर इगर्जेचें कसलेंच नियंत्रण आसचें न्हय,हे खातीर फ्रांसाचो तेन्नाचो प्रधानमंत्री झ्यूल फेरी हाणें दोन अधिनेम तयार केले.तांचो मसुदो तयार करपाक ब्यूईसांन मदत केली (१८८१ आनी १८८६).ताणें यत्न केल्ल्यान फ्रांसांत मुळावें शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें केलें.ते उपरांत ताची सॉरबॉन विद्यापिठांत प्राध्यापक म्हणून नेमणूक जाली (१८९६).ताणें मानवी हक्कांचो पुरस्कार करपी (League of Human Rights) संघटना स्थापन करपाखातीर फुडाकार घेतलो (१८९८).फुडें तो फ्रेंच संसदेचेर वेंचून आयलो.तिचो तो कितलींशींच वर्सां वांगडी आशिल्लो (१९०२-१४ आनी १९१९-२३).
पयल्या म्हाझुजापयलींच ताणें शांतताय आनी सहजीवन ह्या तत्वांचो पुरस्कार केलो आनी म्हाझूजकाळांत मानवी हक्कांचे राखणेखातीर फ्रांसान केल्ल्या लश्करी प्रतिकाराचें ताणें समर्थन केलें.फुडें राश्ट्रसंघाचे स्थापनेक ताणें पुराय तेंको दिलो.मानवी हक्क संघाचो अध्यक्ष (१९१३-२६) ह्या नात्यान तशेंच फ्रॅंकोप्रशियन झुजांत केल्ल्या मदतकार्याक लागून संवसारीक शांततायेचो नोबॅल पुरस्कार लुटाविख क्व्हिडेवांगडा ताका वांटून मेळ्ळो (१९२७).राजकारणांत ताणे सदांच पुरोगामी चळवळीक तेंको दिलो.बायलांक मताधिकार आनी प्रमाणशीर प्रतिनिधित्व ह्या लोकशाही तत्वांचो ताणें पुरस्कार केलो.ताणें वेगवेगळ्या नेमाळ्यांतल्यान स्फूट लेख बरयले.शिक्षणशास्त्रावयलो Dictionary the pedagogy (६ खंड, १८८२-९३) हो ताचो संपादीत ग्रंथजुवाडाक आयला. -कों.वि.सं.मं.
ब्योल, हायन्रिख: (जल्म: २२१ डिसेंबर १९१७,कॉल्न).
नोबॅल पुरस्कार फावो जाल्लो जर्मन कथाकादंबरीकार.कॉल्न विद्यापिथांत ताणें आपलें शिक्षण पुराय केलें. दुस-या म्हाझुजाच्या काळांत जर्मन सेनादलांत सैनीक म्हणून तो भारती जालो.झुजा उपरांत परत कॉल्नाक येवन तो लिखाण करूंक लागलो.आपल्या कथा-कादंबरीं वरवीं ताणें झुजाक लागून निर्माण जाल्ल्यो अडचणी वेगवेगळ्या रूपांनी लोकांमुखार दवरल्यो. ‘दॅर त्सूग वार प्युंक्तलिझ’ (१९४९)ती ताची पयली दीर्घकथा.उपरांत ताणें बरयल्ल्या ‘वाण्डरर, कोम्स्ट डू नाख श्पा’ (१९५०) ह्या कथासंग्रहावरवीं ताची झूजविरोधी भुमिका स्पश्ट जाता.’वो वार्स्ट डू आडाम?’ (१९५१) ही ताची पयली कादंबरी.ते उपरांत ताणें उण्ट झाग्ट डकायन आयनत्सिगेस बोट (१९५३) ही कादंबरी बरोवन तातूंत बॉबहल्ल्यांत उध्वस्त जाल्लें एक शार दाखयल्लें आसून एका जोडप्याच्या जिविताचें चित्रण करून ताणें तेवरवीं झुजाउपरांतच्या काळांतले जिणेचो थाव घेवपाचो यत्न केला.उपरांत ताणें बरयल्ल्यो हेर उल्लेख करपासारक्यो कादंब-यो अशो-हाऊस ओन ह्यूटर (१९५४), बिलिआर्ड उम हाल्बत्सेन (१९५९), आनझिश्टेन आयनेस क्लाउनेस (१९६३) ग्रुप्येनबिल्ड मिट डामअ (१९७१). ताच्या कांय कथांचे इंग्लीश अणकार ‘एटीन स्टोरीस’(१९६६) आनी ‘चिल्ड्रन आर सिव्हिलियन्स टू’ (१९७२) ह्या नांवान पुस्तक उजवाडा आयिल्ले आसात.कथा कादंब-यां भायर ब्योल हाणें निबंध, नाटक, नभोवाणी ,श्रुतीका आदी सहित्यप्रकार केळयल्यात,ताका १९७२ वर्साचो साहित्याचो नोबॅल पुरस्कार दिवन ताचे साहित्यसेवेचो भोवमान केला.ते भायर ताका हेर जायते भोवमान मेळ्ळ्यात. -कों.वि.सं.मं.
ब्रजबुली भास आनी साहित्य : ब्रजबुली हें एका खाशेल्या वैश्णव भावकवितांच्या प्रकाराक आनी तचे शुध्द वाङमयीन भाशेक दिल्लें नांव.ब्रजवासी राधाकृषण ह्या दिव्य प्रेमी युगुलाच्या संभाशणाची भाषा हीच आशिल्ली.हे समजुतीन हे भाशेक ‘ब्रजबुली’ अशे6 अनंव मेळ्ळें.ह्या गितांनी राधाकृष्णाच्या शृंगाररसाचें वर्णन आसा.तशेंच चैतन्यांच्या स्तवनाचींय पदां आसात.तातूंत शृंगाराक आनी भक्तिरसाक चड प्राधान्य आसा.
सोळाव्या ते एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या अदमासाक ब्रजबुली भाशेंत वैश्णवांनी भावगितां रचलीं.बंगाली,असमिया आनी उडिया ह्या भाशांनी भरसण आशिल्ली मैथिली भाषा ही ब्रजबुलीचो आदार.तेच भाशेन हिंदी आनी ब्रज भाशा हांचोय हे भाशेचेर प्रभाव दिसता.बंगालांत चैतन्यप्रभू आनी आसामांत शंकरदेव हांच्या उदयावांगडाच ब्रजबुलीचो साहित्यप्रकार फुडें आयलो.
यशोराजखान हाणें १४९३ ते १५१९ ह्या काळांत बंगालांत बरय्ल्ल्यो,पंदराव्या सोळाव्या शेंकड्यांत रामानंद राय हाणे बंगालांत बरयल्ल्यो,पंदराव्या सोळाव्या शेंकड्यांत रामानंद राय हाणें ओरिसांत बरयल्ल्यो आनी व्हड संतकवी शंकरदेव हाणें आसामांत बरयल्ल्यो कविता,उपलब्ध ब्रजबुली कवितांतल्या सगळ्यांत पोरन्यो कविता आसात.पुण बंगलांत जे तरेन ब्रजबुली साहित्य समूध्द जालें तितल्या प्रमाणांत आसामांत आनी ओरिसांत जालेंना.सतराव्या शेंकड्यासावन रचिल्ल्या चारशें कवींच्यो सुमार पाँच हजार कविता संग्रहीत केल्यात.तातूंत कांय वैश्णवपंथी मुसलमान कवींचोय आस्पाव जाला.इ.स.सोळाव्या ते अठराव्या शेंकड्यांतले हेर नामनेचे कवी अशे आसात:मुरारिगुप्त,
