सपाट प्रदेशाचो आस्पाव आराकान पर्वत आनी उदेंतकडलो शानाचो सडो हांचेमदीं जाता. मध्यवर्ती सपाट प्रदेशा अर्थीक आनी संस्कृतीक नदरेन खूब म्हत्वाचो आसा. मंडाले हे ह्या भागांतले मुखेल शार. ह्या वाठाराक केन्ना केन्नाय भूंयकापाचे धपके बसतात. दक्षिणेक इरावती आनी सितांग ह्या न्हंयामजगती पेगूचयोमा पर्वतांची वळ आसा. हांगा ज्वालामुखीचो दोंगर आसात. माऊंट पोपा हो हांगचो प्रसिध्द ज्वालामुखीचो दोंगर.
इरावती आनी सितांग न्हंयांच्या त्रिभूज प्रदेशान 31, 080 चौ. किमी क्षेत्र व्यापील्लें आसा. शेतवडीचे नदरेन ह्या प्रदेशांक खूब म्हत्व आसा. यांगोन हें ह्या भागांतले मुकेल शार आनी बंदर. इरावती, चिंदबीन, सितांग आनी सॅल्वीन ह्यो हांगाच्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो. तांचो लोट उत्तर दक्षिण असो व्हांवता. इन्लें हे देशांतले सगळ्यांत व्हडलें तळें.
हवामानः ब्रह्मदेशाचे हवामान मोसमी प्रकारचें देशाच्या सगळ्या वाठारांनी हवामान एकसारकें ना. वाठाराचें उंचायेप्रमाण थंयच्या हवामानांत बदल जाता. देशाच्या चडशा भागाचो आस्पाव उश्ण कटिबंधांत जाता. दर्यादेगांनी आशिल्ल्या वाठारांतलें हवामान उश्ण आनी दमट आसता. शिंयाळ्यांत पर्वती प्रदेशांतलें तापमान गोठणबिंदूमेरेन सकयल वता. देशाच्या उत्तर भागांतल्या पर्वतांच्या प्रदेशाक लागून मध्य आशियांतले शितळ वारें आडावता. उदेंत आशियांतल्या हेर देशाप्रमाण हांगाय गीम, पावसाळो असे तीन ऋतू आसात. सबंद देशाचो सरासरी वर्सुकी पावस 100 सेंमी इतलो आसता.
वनस्पत आनी मोनजातः देसांतले सुमार 57% क्षेत्र रानांखाला आसून तातूंतले 25% क्षेत्र साग रुखांनी भरलां. चड उंचायेच्या प्रदेशांनी उपोशण आनी समशीतोशण कटिबंधीय रानां आनी उणे उंचायेच्या प्रदेशांत उश्ण कटिबंधीय सदांपाचवे आनी पानझडी रुख दिश्टी पडटात. हिमरेशेपलतडचे 1,050 मी. उंचायेच्या वाठारांनी ओक, पायन आनी हेर रुख आशिल्लीं पांवीचार रानां आसात. 200 सेंमी. परस चड पावसाच्या वाठारांनी घट्ट लाकूड आशिल्ली रुखावळ पळोवपाक मेळटा. 100 ते 200 सेंमी. पावस पडटा त्या वाठारांनी आंबो, पणस, साग, माड, ताड आनी हेर मोसमी प्रकाराचीं रानां आसात. 100 सेंमी. परस उण्या पावसाच्या वाठारांनी काथ्याचीं झोपां आनी ल्हान ल्हान झिली आसात.
ब्रह्मदेशांत रानांनी वाग, शींव, बिबटे, गवे, दोन शिंगां आशिल्ले गेंडे, रानरेडे, रानटी माजर, टॉप्र, वांखेल, हत्ती, माकड, आनी हरणां ही मोनजात खूब प्रमाणांत दिसता. त्रिभूज प्रदेशांत विखाळे सोरोप, हार , मानगीं कांसव, ही मोनजात मेळटा. रानामनी तितर, पाचवो मोर, रानकोंबे, ग्रुस, पोपट आनी हेर सवणीं पळोवपाक मेळटात.
इतिहासः ब्रह्मदेशाच्या चड पयलींच्या इतिहासाची आनी संस्कृतायेची म्हायती मेळना. पूण 1969 त ब्रह्मी पुरातत्वखात्यान केल्ल्या सुमार पांच हजार वर्सापयलीं इरावती न्हंयेच्या देगणांत मनशाची पयली वसणूक निर्माम जाली अशे पुरावे सांपडल्यात. नवाश्मयुगांतले अवशेश आनी व्होवरींतल्या चित्रांवयल्यान हांगाच्या मनशाचें वसणुकेची म्हायती मेळटा. हे संस्कृतीक मानववंशशास्त्राज्ञ ‘ऑनयथिअन’ अशेंय म्हणटात.
ब्रह्मदेशाचो पुर्विल्लो इतिहास म्हळ्यार ब्रह्मी आदीवासी जमाती आनी तलैंग हांचे भितर खूब तेंप चलिल्लो संघर्श. तलैंग जमात सुरवेक तिबेट सड्यावयल्यान ब्रह्मदेशांत रिगली. उपरांत दक्षिणे मेरेनचो प्रदेश घेवन पयलीं थाटोना आनी उपरांत पेगू हांगा आपलें राज्य उबारलें. सम्राट अशोकान बौध्द धर्म आपणायलें उपरांत धर्मप्रसाराखातीर बैध्द भिक्षूंक हांगाय धाडिल्लें. ताका लागून मॉन आनी हेर ब्रह्मी जमातींचो भारतीय संस्कृतायेकडेन संबंद आयलो. राजा, कला, लाकडी शिल्पां, स्तूपबांदणी आनी हेर भारतीय संकल्पना तांमी आपणायल्यो.
इ.स. पयल्या शेंकड्यासावन ते आठव्या शेंकड्यामेरेनच्या ब्रह्मदेशाच्या इतिहासाची पुराय तरेन म्हायती मेळना. ह्या काळांत तिबेट आनी चीनांतल्या विंगड विंगड लोकांचे चोंबे हांगा आसलें. तांचीं थळाव्या लोकांकडेन सदांच झगडीं जाताल . हाका लागून खंयचीय जमात थिरायेन रावूंक शकलिना. ह्या तिबेटी- ब्रह्मी जमातींतल्या प्यू आनी हेर जमातींनी टगाऊन आनी हलिंग्यी हांगा पली सत्ता बारली. उपरांत तांणी ल्हव ल्हव दक्षिणेंतलो आराकान पर्वतामेरेन प्रदेश हातासलो. प्यूचो पराक्रमी राजा दूत बौग हाणें प्रेम नगर वसयलें. प्यूं जमातीन भारत आनी चीन हांच्या वेपारी मार्गाचेर आपलें नियंत्रण डवरुन इरावतीचें पुराय देगण आपल्या शेकातळा दवरलें. सुरवेच्या तेंपार प्यूं जमातीन मॉन लोकांकचल्यान जायत्यो कल्पना आनी परंपरा घेतली आसली तरी भारतीय संस्कृतीची वळख जातकच ते चड प्रगत आनी बळिश्ट जाले. प्यूं जमातीभितर एकवट नाशिल्लो. तांचेमदीं सदांच झगडीं जाताली हाका लागून राजकीय नदरेन फुडारिल्लें मॉन जमातीन प्यूं जमातीचेर हार घाली.
इ.स. 849 त पगान राज्याची स्थापणूक जाली. 1044त अनव्रथ हो राजा सत्तेचेर आयलो. ताणें इरावती न्हंयेचो त्रिभूज प्रदेश आनी मॉन राजाची राजधानी थाटोन हांचेर आपलो शेक बसोवन पगा हांगा पली राजधानी उबारलीं. श्रीलंका नी भारत हांच्या प्रभावाक लागून ह्या राज्यांनी हीनयान बौध्द धर्म आपणायल्लो. मंगोला वंशांतल्या कुल्लायखान हाणें त्या राज्याचेर घपरी घालून 1278त ताचेर जैत मेळयलें.
पगान साम्राज्या उपरांत ब्रह्मदेशांत तीन स्वतंत्र राज्या निर्माण जालीं. तातूंतले उत्तर मध्य ब्रह्मदेश हें शान वंशाच्या शेकातलां आयलें. ते आपल्याक अनब्रयाचे वारस मानताले. शानाच्या तेंपार ब्रह्मी साहित्याचो विकास जालो. दक्षिणेंत मॉन घराण्यान परत सत्ता मोवन पेगू हांगा
