निवळसाण करपाचें काम ह्या लोकांनी आपणायलें आनी तेन्नासावन हे लोक हीं हलक्या दज्याचीं कामां करपाक लागले अशी आख्यायिका आसा.
भ
प वर्गांतलें चवथें अक्षर आनी चेविसावें व्यंजन. ह्या वर्णाच्यो पांच अवस्था आसात. पयलीं अशोकाच्या गिरनारच्या लेखांत, दुसरी नाणेघाट (इ. स. प. २ रें शतमान), तिसरी मथुरेंत जैनलेख (इ. स. चे १ लें शतमान) चवथी प्रयागस्तंभ समुद्रगुप्तकालीन च्या लेखांनी आनी पांचवी हैहयवंशी जाजल्लदेवाचो शिलालेख (इ. स. १११४) हातूंत मेळटा.
वर्णोध्दारतंत्रांत भकाराचो प्रणाममंत्रात भकारचो प्रमाममंत्र दिला तो असो त्रिशक्तिसहिंत वर्णं त्रिबिन्दुसहितं प्रिये आत्मादितत्त्वसंयुक्तं भकारं प्रणमाम्यहम्
अर्थः हे प्रिये, तीन शक्ती आनी तीन बिंदू आशिल्ल्या तशेंच आत्मादितत्त्वांनी युक्त अशा भकाराक हांव नमस्कार करतां.
'भ'चो विकासक्रम असो आसा-
ओंठ हें ताचें उच्चारणस्थान आसा.
विंगड विंगड देशांनी आनी समाजांनी वेगवेगळ्या स्वरुपांनी भक्तिचो आविश्कार दिश्टी पडटा. सगळ्याच धर्मांनी भक्ती उपासनेक अदिश्ठान दिलां. जैन आनी बौध्द हे धर्म निरीश्र्वरवादी आसले तरी त्या धर्मांनी अनुक्रमान तीर्थंकर आनी बुध्द हांचेविशीं आशिल्लो पूज्यभाव भक्तीच्याच स्वरुपाचो आसा. संवसारांतल्यो विंगड विंगड आदिम जमाती जें धर्मीक आनी यात्वात्मक कर्मकांड करतात,तातूंत लेगीत भक्तीच आसता. हिंदू धर्मांत भक्तीचो आविश्कार खूबशा स्वरुपांनी जाला. वेद यानी उपनिषदां हातूंत भक्तीचें स्वरुप स्पश्ट नाशिल्लें. पूम तांचेपयलींच वासुदेवभक्ती रुढ जाल्ली अशें पाणिनीच्या सुत्रांवयल्यान समजता. कृष्णाच्या अवतारापयलीं भक्तीक ऐकांतिक, नारायणी, पांचरात्र, सात्त्वत अशीं नांवा आशिल्लीं. कृष्णा उपरांत भक्तीक भागवत धर्मांचें स्वरुप मेळ्ळें, आनी पुर्विल्ल्या काळांतले सनक, नारद, प्रल्हाद हांकां भक्त म्हणून नामना मेळ्ळी.
दक्षिण भारातांतल्या आळवारांनी वैश्णव भक्तीचो संप्रदाय निर्माण केलो. इ. स. सुमार ५व्या शेंकड्याउपरांत दक्षिणेंतूच नायन्मार नांवाचे त्रेसश्ठ तमीळ संत शैव भक्त नामनेक पावले. भगवद्गीता आनी भागवतपुराण ह्या ग्रंथांनी भारतांतल्या भक्तीमार्गाक खूब प्रतिश्ठा मेळोवन दिली.
भक्तीमार्गांत भावनेक आनी भावार्थाक चड म्हत्व आसता. पूण भावार्थ म्हळ्यार श्रध्देचो आविश्कार जावपाखातीर कसल्याय तरी कर्मकांडाची गरज आसता. पुजा, प्रार्थना, तीर्थयात्रा, तीर्थ-प्रसाद हांचें सेवन करप, नामस्मरण, भजन, कीर्तन, चिंतन-मनन हांचो ह्या कर्मकांडांत आस्पाव जाता. भक्तीमार्गांत गुरुचें माहात्म्य चड आसून ताच्या उपदेशाप्रमाण ताचे अनुयायी आपलो आचार दवरतात. साधुसंत आनी भक्त हांचेविशींय खाशेलो आदर दवरतात.
भक्ती, ज्ञान आनी कर्म हे मोक्षप्राप्तीचे तीन मार्ग मानतात. कांय जाणांच्या मतान योग होच मोक्षप्राप्तीचो स्वतंत्र मार्ग. भक्तीमार्गी संतांच्या मताप्रमाण भक्ती होच हातूंतलो सगळ्यांत श्रेश्ठ मार्ग. हाचे उरफाटें, भक्ती हें मोक्षाचें साधन नासून ती मोक्षापरसूय श्रेश्ठ असो पांचवो पुरुशार्थ म्हळ्यार साध्य आसा, अशेंय मानपी भक्त आसात.
सगूण भक्ती आनी निर्गूण भक्ती अशे भक्तीचे दोन मुखेल प्रकार आसात. वेगवेगळ्या नदरांतल्यान भक्तीचे वेगवेगळे प्रकार मानल्यात. शांत, दास्य, सख्य, वात्सल्य आनी माधुर्य अशे पांच प्रकारुय मानल्यात. मनांत किदेंय तरी हेत दवरुन केल्ली भक्ती ती हैतुकी भक्ती आनी कसलोच होत धरिनासतना केल्ली ती अहैतुकी भक्ती. हैतुकी ही गौणी आनी अहैतुकी ही 'मुख्या' वा 'परा' भक्ती मानतात हातूंतले गौणी भक्तिचे सात्विकी, राजसी आनी तामसी अशे तीन पोट प्रकार आसात. शास्त्रांक अणसरुन केल्ली आनी गौणी आशिल्ली वैधी भक्ती तशेंच ईश्र्वराचेर खूब प्रेम दाखोवपी आनी मुखेल आशिल्ली रागात्मिका भक्ती
