देगणां आसात. काश्मीर ते आसाममेरेन सुमार ४०,००० चौ. किमी. क्षेत्र बर्फासकयल आसा.
हिमालय पर्वतप्रदेशांतल्या मुखेल तीन पर्वतांवळींतले साप्प उत्तरेक आशिल्ले वळीक बृहत हिमालय वा हिमाद्री (ग्रेटर हिमालय) अशें म्हण्टात. हे वळीची सरासर उंचाय ६,००मी. आसून k (८,६११मी.नंगापर्वत(८,१६७मी.), कांचनजंगा (८,५९८मी.), नंदादेवी (७,८१७), धौलागिरी (८,१६७मी.) ह्या ऊंच तेमकांचो हे वळींत आस्पाव जाता. हिमाद्री वळीचे दक्षिणेक छोटा हिमालय (लेसर हिमालय) वा हिमाचल ही ७५किमी. रुंदायेची वळ आसा. हे वळीची सरासर उंचाय ३,००० ते २,००० मी. इतली आसा. हे वीचो विस्ळतार तुटक आशिल्ल्यान हांगा कांय कडेन ऊंच पर्वत तर कांय कडेन न्हंयांनी तयार केल्ली खोल देगणां आसात. हे वळीचे दक्षिणेक आशिल्ले पर्वतांवळीक शिवालीक दोंगुल्ल्यांची वळ अशें म्हण्टात. शिवालीक दोंगुल्ल्यांक लागींच आशिल्ल्या साबार ल्हान ल्हान देगणांक दून अशें म्हण्टात.
हिमालय पर्वतांच्यो खूब ऊंच आनी सादारण उंचायेच्यो वळी हांगाच्या मुखेल न्हंयांनी तयार केल्ल्या लांब आनी खोल देगणांक लागून एकामेकांसावन वेगळ्यो जाल्यात. हीतुंतलीं नामनेचीं देगणां म्हळ्यार काश्मिरांतलें झेलम आनी लडाख.
सिंधु, सतलज आनी ब्रह्मपुत्रा न्हंयांचो उगम तिबेट पठाचेर जाला. बृहत आनी हेर पर्वत हुंपून त्यो भारतीय मैदानांकडेन व्हांवतात. झोजी, निती, माना हेयो हांगाच्यो मुखेल खिंडी.
उदेंत-अस्तंत दर्यादेगांचो उथळ प्रदेशः भारतीय द्वीपकलपाचे अस्तंत-उदेंत दोनूय देगांनी उथळ मैदानी प्रदेशांचो आस्पाव जाता. गंगा त्रिभूज प्रदेशाचो उत्तर भारतीय सपाट प्रदेशांत आस्पाव जाता. उदेंत देगेवयलो सपाट प्रदेश खूब रुंद आसून, देशाच्या हेर भागांपरस हांगा चड उदक आसा. महानदी, गोदावरी, कृष्णा, कावेरी ह्यो ह्या प्रदेशांतल्यो मुखेल न्हंयो. पारादीप, विशाखापटनम्, काकिनाडा, मच्छलीपटनम्, मद्रास, कडलोर, तूतीकोरीन हीं उदेंत देगेवयलीं मुखेल बंदरां.
भारतीय द्वीपकल्पाचो अस्तंत भाग उत्तरेक सावन दक्षिणेक कन्याकुमारी मेरेन पातळ्ळा. अरबी दर्या आनी अस्तंत घाट हांचे मदीं हो प्रदेश विस्तारिल्लो आसा. हो प्रदेश उत्तर आनी दक्षिण वाठारांत चड रुंद आसा. रेंवाट दर्यावेळ, खाऱ्या उदकाचीं उथळ तळीं आनी कांय खाडी हांगा आसात. अस्तंत दर्यादेग ही महाराष्ट्रांत कोंकण दर्यादेग, कर्नाटकांत कानडा आनी केरळांत मलबार दर्यादेग म्हूण प्रसिद्द आसा. गुजरातचे अस्तंतेक कच्छ आनी काठेवाड हे द्विपकल्पीय प्रदेश आसात. लूनी, बनास आनी सरस्वती ह्यो हांगाच्यो मुखेल न्हंयो. उदेंत गुजरात मळांच्या वाठारांतल्यान साबरमती, मही, नर्मदा आनी तापी ह्यो न्हंयो व्हांवतात.
गंगा-सिंधु मैदानी (सपाट) प्रदेशः हिमालय पर्वतीय प्रदेश आनी भारतीय पठआरी प्रदेश, हांचे मजगतीं ह्या प्रदेशांचो आस्पाव जाता. अस्तंतेक राजस्थानच्या रेंवाट प्रदेशासावन उदेंतेक गंगा त्रिभूज प्रदेशामेरेन तो पातळिल्लो आसा. सादारमपणान राजस्थान, पंजाबस हरयाणा, उत्तर प्रदेश, बिहार आनी अस्तंत बंगाल राज्यांत तो मोडटा. आसामांत ब्रह्मपुत्रा न्हंयेक लागून अशेंच सपाट मैदान तयार जाल्लें आसा. सिंधु,गंगा, ब्रह्मपुत्रा ह्या मुखेल न्हंयांक लागून आनी तांच्या फांट्यांवांगडा व्हांवून येवपी गाळ एकसारको सांचून ह प्रदेश तयार जाला. उत्तर भारतीय मैदानाचो चडसो भाग गंगा आनी तिच्या फांट्यांनी रेवडायल्लो आसा. हांगाची जमीन सपाट आनी पिकाळ आशिल्ल्यान, शेतवड उत्पादनाचे नदरेंत ती चड म्हत्वाची आसा. मैदानाचे अस्तंत दिकेक सिंधु आनी तिचे फांटे व्हांवतात तर उदेंतेक गंगा आनी तिचे फांटे व्हांवतात. ह्या प्रदेशाचे अस्तंतेक राजस्थान राज्यांतले रेंवाट प्रदेस आनी राजस्थान बागड हो तणाचो प्रदेश आसा. लूनी ही ह्या पर्देशांतल्यान व्हांवपी एकूच न्हंय. ह्या रेंवाट प्रदेशांत सांभर, दिडवाना, पाचपाद्रा, लुकारान सार ताल हीं प्रसिध्द सरोवरां आसात.
गंगा-सिंधु मैदानी प्रदेशाचे उत्तरेक पंजाब-हरयाणाचीं सपाट मळां, गंगा-यमुना दुआब, रोहिल खंड मळां आनी अयोध्येचीं मळां आस्पावल्यांत, सतलज आनी रावी ह्या न्हंयांमदल्या प्रदेशाक 'बडी दुआब' तर बिआस आनी सतलज हांच्यामदल्या प्रदेशाक 'बिस्त दुआब' अशें म्हण्टात. गंगा-सिंधु मैदानाचे उदेंतेक आशिल्लो प्रदेश चड सपाट आसा. ह्या प्रदेशांत तिस्ता, जलढाका, तोरसा ह्या न्हंयांच्या गाळाची सांठवम जाल्या.
पठारी प्रदेशः भारतीय द्वीपकल्पाचो दर्यादेग आनी त्रिभूज प्रदेश सोडल्यार उरिल्ल्या हेर द्वीपकल्पाचो हातूंत आस्पाव जाता. सादारण उंचायेच्यो पर्वतांवळी, तेमकां, दोंगुल्ल्यो, ल्हान न्हंयो, गाळाचे सपाट प्रदेश हांचो पठारी प्रदेशांत आस्पाव जाता. हो पठारी प्रदेश, चडशा पोरल्या घटमूट फातरांसावन वा लाव्हाचे थर सांचून निर्माण जाल्लो आसा. हे थर द्वीपकल्पाच्या अस्तंत प्रदेशांत चड दाट आसात.
नर्मदा न्हंयेच्या दक्षिण प्रदेशांत सह्याद्री पर्वतांच्यो वळी, सातपूडा पर्वत, उदेंत घाट, निलगिरी पर्वत, बैतूल पठार, दख्खन पठार, तेलंगण पठार, म्हैसूरचें पठार, तर नर्मदा न्हंयेच्या उत्तर वाठारांत अरवली पर्वत, माळव्याचें पठार, विंध्य पर्वत आनी छोटा नागपूर हांगाच्या पठारांचो आस्पाव जाता.
न्हंयोः भारतांत ल्हान-व्हड अशो खूब न्हंयो आसात. भारतीय परंपरेंत न्हंयांक पवित्र सुवात दिल्या. गंगा, सिंधु, ब्रह्मापुत्रा, महानदी, गोदावरी, कृष्णा, कावेरी ह्यो देशांतल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो. देशांतल्या न्हंयांतल्यो हिमालयांत उगम पावपी न्हंयो आनी भारतीय द्वीपकल्पीय न्हंयो, अशे दोन वांटे केल्यात. हिमालयीन न्हंयांक पावस आनी बर्फासावन उदक मेळटा आशिल्ल्यान ह्यो न्हंयो वर्साचे बाराय म्हयने व्हांवत आसता.
