रामशास्त्री हाच्या वेळार ताच्या हाताखाला अमीन आनी दफतरदार हे अधिकारी आशिल्ले. फिर्यादीची अर्जी येतकच प्रतिवादीची जबानी ताणें बरोवन घेवन ती अमीन हाणें पळोवन दफतरदार हाचेकडे दिवपाची दफतरदारांनी ती पळोवन प्रतिवादीक विचारपाचे प्रस्न वेंचून काडचे, तांच्यो जापो बरोवन घेवच्यो आनी पुराव्यांचीं कागदपत्रां वादी-प्रतिवादी हांचीं आसल्यार, तीं अमीन हांणी पळोवन तांची नक्कल दफतरी दवरपाची. त्या पुराव्याची चवकशी दफतरदार आनी अमीन हांणी करपाची. मराठेशाहींत न्यायदानाचें सुलभ आनी सोयीचें साधन म्हळ्यार पंचायत. गांवांत देवघेवीसंबंदीं कोणेंय पाटलाकडे फिर्याद व्हेल्यार, तो पयलीं वादी-प्रतिवादींभितर मिटोवपाचो यत्न करतालो. तातूंत यश मेळ्ळेंना जाल्यार उपरांत पंचायत भरोवन तंटयाचो निकाल लावप जातालो. पंच जेतरेन निकाल करताले, तेप्रमाण वादी-प्रतिवादीक वागपाक लावपाचें काम सरकारी अधिकाऱ्यांकडे आसतालें. धर्मशास्त्राविशीं किदेंय भानगड जाल्यार शास्त्री-पंडित हांचो आदार घेवप जातालो. जातीविशीं तंटो उत्पन्न जाल्यार ते ते जातीच्या मुखेल्याकडे वचून ते जातीचे सभेवतीन निकाल मेळटालो. ते ते सुवातेचो रिवाज होच सरकारी अधिकाऱ्यांचो आदार आसताले. मर्णख्यास्तेसारकी सजा दिवपाची जाल्यार मात कारभारी आनी उपरांत पेशव्यांची परवानगी लागताली. शिक्षेच्या प्रकारांत स्थावर आनी जंगम मालाची जप्ती हो एक म्हत्वाचो भाग आशिल्लो. दुस्मानाक जो कोण फितूर जातालो ताचें घर जप्त करून ताच्या लोकांक बंदखणींत दवरताले. चुकून केन्नाय दिव्य करपाचीय चार पेशवाईंत आशिल्ली. बंदखणीखातीर स्वतंत्र खातें नाशिल्लें. तातूंत राजबंदी आनी ताचे साथीदार, दरोडेखोर आनी गंभीर स्वरुपाचे मुन्यावं करपी वा खुनी, फितूर, अनैतिक गुन्यांव करपी अशे खूब तरेचे कैदी आसताले.
समाजजीण :
मराठेशाहींत, समाज जातीवेवस्थेचेर आदारिल्लो. जातींभितर साबार पोटजाती आशिल्ल्यो. तांचो वेवसाय आनी दिवप-घेवपाचो वेव्हारूय जातीचेर आदारिल्लो. समाजांत हिंदूंचें प्रमाण चड आशिल्लें. लोकांभितर अंधश्रध्दा खूब पातळिल्ली. दुयेंत मनशाचेर उपचार करपाखातीर वैद्य तशेंच मंत्र-तंत्राचो उपेग करताले. घाडीपणाचो वेवसाय नेटान चलतालो. जात पंचायत आनी ग्रामपंचायत लोकांचे हालचालींचेर नदर दवरताली. जोड कुटूंब पद्दत चालींत आशिल्ली. त्या काळांत बालविवाह पद्दत रूढ आशिल्ली. दादल्याक आस्पतीप्रमाण कितल्याय बायलांकडे लग्न जावपाची मेकळीक आशिल्ली. बायलांक घरांतूच शिक्षण घेवपाची सोय आसताली. सती वाचपाची चाल आशिल्ली. त्या काळांत म्हार, मांग, चामार, भंगी, ढोर ह्या लोकांक हेर लोक अस्पृश्य मानताले.
दसरो हो भौशिक आनी राश्ट्रीय सण म्हूण घराघरांनी व्हडा दबाज्यान मनयताले. नवरात्रेचो समारंभ शाहू महाराजान सातार हांगा बांदिल्ल्या राजवाडयाच्या देवघरांत सुरू केलो. होळी हो सण त्या काळांत सगळ्या जातींचे लोक एकठांय येवन मनयताले. पेशव्यांचें कुलदैवत गणपती म्हूण पेशवेकाळांत चवथीक खाशेलें म्हत्व प्राप्त जालें, कृष्णजन्माष्टमीचो उत्सवूय पेशवे आनी तांचे सरदार व्हड दबाज्यान मनयताले.
मराठेशाहींत लावणीनृत्य , कोळीनृत्य, धनगरांचें गजनृत्य, गुगुलनृत्य ह्या नाचांक खूब म्हत्व आशिल्लें. कुस्ती, लेझीम, कोयंडो बाल, हुतूतू, हिम्मा हे मुखेल खेळ आशिल्ले. - कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंद :
भोसले राजवंश.
मरीची - 1 :
वैवस्वत मन्वंतरांत, ब्रह्मदेवान अग्नीपसून मरीचीक उत्पन्न केलो. ताका कश्यप हो पूत आनी सुरुपा ही धूव अशीं दिन भुरगीं जालीं. इंद्रप्रस्थांतल्या सात तीर्थांनी न्हाण घेतिल्ल्यान ताका सात भुरगीं जालीं अशें म्हळां. प्रातः स्मरणांत मरीचीचें नांव येता. - कों. वि. सं. मं.
मरीची – 2 :
एक प्रजापती . स्वायंभुव मन्वंतरांत ब्रह्मचेवाच्या दोळ्यापसून मरीचीची उत्पत्ती जाली. हो दक्षाचो जांवय आनी शिवाचो साडू. दक्षाची धूव संभूती ही मरीचीची बायल. मरीचीक संभूतीपसून पूर्णमास नांवाचो पूत आनी कृष्टी, वृष्टी, त्विषा आनी उपचिती अशो चार धुवो जाल्यो. स्वायंभुव मन्वंतरांतल्या सात ऋषींभितर मरीचीचो आस्पाव जाता. भागवताप्रमाण हाका दोन बायलो आशिल्ल्यो. एक कर्दमाली धूव कला आनी दुसरी ऊर्णा. कलेपसून ताका कश्यप आनी पूर्णिमा नांवाचीं दोन भुरगीं जालीं. ऊर्णेपसून स्मर, उद्गीथ, परिष्वंग, क्षुद्रभृत आनी घृणी हीं भुरगीं जालीं. अग्निष्वात्त नांवाचे पितर हेय मरीचीचेच पूत.
ब्रह्मदेवान मरीचीक अठरा पुराणां सांगलीं. इंद्रान केल्ल्या अश्र्वमेध यज्ञाचें पुरोयतपण मरीचीन केल्लें. भगवंताचो त्रिविक्रम अवतार पळोवपाक मरीची आयिल्लो. वेन राजाचे कारकिर्दींत मरीची मुखेल ऋषी आशिल्लो. वेन राजाक जिवो मारपाक मरीचीच मुखेल आशिल्लो. दक्षयज्ञांत मरीची हाजीर आशिल्लो. - कों. वि. सं. मं.
मरीची – 3 :
एक धर्मशास्त्रकार. स्थावर मिळकतीचें खरेदीखत, गहाणखत, वांटणीपत्र वा बक्षीसपत्र हांचे वेव्हार दस्तऐवज जाल्याबगर पुराय जायनात अशें हाचें मत आसा. जर एकाद्रया मनशान वेपाऱ्याच्या सामकार, सरकारी अधिकाऱ्यांचे परवानगेन, कांय माल विकतो घेतलो
