दिगंबर पंथाचे लोक तिका पुरुषदत्ता म्हण्टात. ती चक्र, वज्र, फळ आनी वरदमुद्रा धारण करपी आनी गजवाहना आसा. ही जैनांची विद्या देवीय आसा. ती आपल्या उपासकांक समाधी प्राप्त करून दिता अशें म्हळां. - कों. वि. सं. मं.
महाकाव्य :
आकारान व्हड, आशयान म्हान, भाशेन भारदस्त आनी उदात्त, मुखेलपणान दैवी साक्षात्काराचें चित्रण करपी एक काव्य. आर्ष आनी विदग्ध अशे महाकाव्याचे दोन प्रकार आसात.
विस्कळपणान ह्या दोन प्रकारांमदलो वेगळेचार दाखयतलो जाल्यार अशें म्हणूं येता, आर्ष महाकाव्यां मनीसकुळयेचे सुरवेचे अवस्थेंत निर्माण जाल्लीं आशिल्ल्यान तांकां आदिम (प्रीमीटीव्ह) तर विदग्ध महाकाव्यांची निर्मिती समाजाचे प्रगत अवस्थेंत जाल्ली आशिल्ल्यान तांकां सांस्कृतिक महाकाव्यां (एपिक्स ऑफ कल्चर) अशें म्हणप जाता. आर्ष महाकाव्यांत एक स्वभावीक अशा निजरुपाचो आविश्कार केल्लो दिसता तर विदग्ध महाकाव्यांत तो तितल्या प्रमाणांत दिसना. हाकाच लागून विदग्ध महाकाव्यांत जें अभिजात अशें साहित्य रूप दिसता तशे तरेचें साहित्यरूप आर्ष महाकाव्यांत विकसित जाल्लें दिश्टी पडचेंना. देखीक-वाल्मिकीचें रामायण आनी व्यासाचें महाभारत ह्या आर्ष महाकाव्यांचीं लक्षणां आनी किरातार्जुनीय, शिशुपालवध, नैषधीयचरित, रघुवंश आनी कुमारसंभव सारकिल्ल्या विदग्ध महाकाव्यांच्या लक्षणांची तुळा केल्यार हाची प्रचिती येता.
संस्कृत साहित्यांत खूब महाकाव्यां आसात. रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध आनी नैषधीयचरित हीं पांच मुखेल नामनेचीं महाकाव्यां आसात. ह्या पांच महाकाव्यांतलीं किरातार्जुनीय, शिशुपालवध आनी नैषधीयचरित हीं तीन काव्यां महाभारतांतल्या कथांचेर आदारिल्लीं आसात. कालिदासाचें रघुवंश, कुमारदासाचें जानकीहरण, भट्टीचें रावणवध हीं काव्यां रामायणाचेर आदारल्यांत. मंखाचें श्रीकंठचरित, विद्यामाधवाचें पार्वतीरुक्मिणीय, कविराजाचें पारिजातहरण, वेंकटाध्वरीचें यादवराघवीय आनी रत्नाकर तशेंच राजानकाचें हरविजय हीं काव्यां पुराणांतल्या कथांचेर आदारिल्लीं आसात. अश्र्वघोषाचें बुध्दचरित आनी सौंदरनंद, शिवस्वामीचें कप्फणाभ्युदय, भट्टार हरिचंद्राचें धर्मशर्माभ्युदय आनी हेमचंद्राचें चिषष्टिशलाकापुरुष ह्या काव्यांक धर्मीक चरित्रकथांचो आदार आसा. पद्मगुप्ताचें नवसाहसांकचरित, बिल्हणाचें विक्रमांकदेवचरित, न्यायचंद्राचें ह्म्मीर महाकाव्य हीं काव्यां अर्वाचीन इतिहासाचेर आदारिल्लीं आसात. तशेंच परमानंदाचें शिवभारत, जयरामाचें पर्णालपर्वतग्रहणाख्यान, केशवपंडिताचें राजारामचरित, भागवतशास्त्राचें अहल्याचरितम् हीं काव्यां इतिहासीक व्यक्तींचे जीणेचेर बरयल्यांत. व्याकरणशास्त्र आनी साहित्यशास्त्र हांच्या उदाहरणांखातीर रचिल्लें भट्टिकाव्य वा व्दिसंधान, त्रिसंधान अशे शाब्दिक चमत्कार दाखोवपापसत बरयल्लें तंत्रबध्द काव्य हेंय महाकाव्यांत आस्पावता.
इ. स. 11व्या शेंकडयासावन संमिश्र महाकाव्यांचे रचणुकेक सुरवात जाली. ह्या काव्यांत आर्ष महाकाव्यां, पुराणां आनी विदग्ध महाकाव्यां हांच्या रचना-खाशेलपणांचें मिश्रण मेळटा. क्षेमेंद्र हाची नृपावली, नीलमुनीचें नीलमतपुराण, कल्हणाची राजतरंगिणी आनी मेरुतुंगाचो प्रबंधचिंतामणी हीं ताचीं कांय उदाहरणां आसात.
संस्कृत महाकाव्यां वांगडाच प्राकृत भाशेंतूय महाकाव्यां रचप जातालें. कालिदासाच्या काळांतलो प्रवरसेन हाणें सेतुबंध वा दसमुहवहो हें महाकाव्य प्राकृतांत बरयलें. रामायण कथेच्या जैन संस्करणाचेर आदारिल्लें विमलसूरीचें पउमचरिय हें पुराणमहाकाव्य गाथा आनी हेर वृत्तांत बरयल्यात. यशोवर्म्याचो राजकवी वाक्पतिराज हाणें गउडवहो हें महाकाव्य बरयलें. पयलो तीर्थंकर आदिनाथ हाच्या चरित्राचेर आदिनाथचरिय हें पुराणमहाकाव्य रचिल्लें आसा. पुष्पदंताचें महापुराण आनी जसहरचरिउ हीं महाकाव्यां अपभ्रंश भाशेंत आसात.
मरठींतली पयली काव्यरचना महानुभाव कवींनी केली. इ.स. च्या 13व्या शेंकडयांतलो मराठी भाशेंतलो पयलो महाकवी भास्करभट्ट बोरीकर हाणें शिशुपालवध हें महाकाव्य रचलां. दुसरो महाकवी नरेंद्रपंडित हाणें रुक्मिणीस्वयंवर हें काव्य बरयलें. एकनाथाचें रुक्मिणीस्वयंवर आनी सामराजाचें रुक्मिणीहरण हींय महाकाव्यांच आसात. उपरांत कुंटे हाणें राजा शिवाजी (1871) आनी वा. वा. खरेशास्त्री हाणें यशवंतराव (1888) हीं इतिहासीक व्यक्तींचेर आदरिल्लीं महाकाव्यां बरयलीं. ते उपरांतचो महाकवी सुटकेझुजारी सावरकर हाणें कमला आनी गोमांतक हीं दोन महाकाव्यां बरयलीं. हातुंतलें कमला हें काव्य अर्दवट आसा. पानिपताच्या रणसंग्रामाचेर आदारिल्ल्या एका महाकाव्याचो कमला हो पयलो सर्ग आसा. गोमांतक ह्या काव्याचे दोन भाग आसात. पयल्या भागांत, गोंयांत पुर्तुगेजांनी हिंदूक कसो त्रास दिलो तें सांगलां जाल्यार दुसऱ्या भागांत, मराठयांची सत्ता वाडिल्ल्यान तो त्रास कसो सोंपलो हेविशीं वृत्तान्त आसा. हाचे उपरांत सांगलीच्या साधुदास हाणें विदग्ध महाकाव्याचे धर्तेचेर आनी रामायणाचेर आदारित अशीं काव्यां रचलीं. ताच्या वनविहार (1912) ह्या काव्यांत सतरा सर्ग आसून, तातूंत रामाच्या वनवासापसून हनुमान लंकेंत सीतेचो सोद लायता इतलेमेरेन कथा आसा. रणविहार (1916) काव्यांत राम-रावणाचें झूज आसून, गृहविहार (1928) ह्या काव्यांत रामाच्या उत्तरचरित्राची कथा आसा. सांगलीच्याच वि. वा. भिडे हाणें रामकथेचेर ‘राघवीयपरीवाह’ नांवाचें वीस सर्गांचें महाकाव्य बरयलां. हालींच यशवंत कवीन छत्रपती शिवराय नांवाचें एक महाकाव्य बरयलां. तशेंच ना. रा. मोरे हाणें शिवचरित्राचेरूच ‘गीताशिवायन’ हें अठरा हजार वळींचें महाकाव्य बरयलां. कोंकणाख्यान हें आनीक एक ओवीबध्द, छंदोबद्द अशें मराठी काव्य आसून तातूंत
