येवंक लागले. हो बदल घडटनाच वांगडा आनी एक बदल घडलो. मुखेल्याचो मठयेचें देवळांत रूपांतर जालें, ताचे घरवयेक देवस्थानाचें रूप मेळ्ळें. साहजिकच घरवये मुखावयल्या आंगणाकय धर्मीक आनी संस्कृतीक कार्यां करपाचो जागो म्हूण अर्थ फावो जालो.
वयर संगिल्लेप्रमाण मांडार वेगवेगळ्या प्रश्नांचे मांडप जाता. ह्या मांडप अर्थांतल्यानच मांड उतर आयलां, अशें विद्दानांचें मत आसा. आशी -कुशीक झडां आसली तरी मांडाचो जागो निवळ करून राखून दवरिल्लो आसता. गांवभर लोक बसूंक शकतात असोच तो विस्तृत आसता. २०-२५चौ. मिटरापसून पांच हजार चौ. मी. इतले व्हड माड आशिल्ले पळोवंक मेळटात. मांडार तुळशी पेडावण आसताच. तशेंच मूळ पुरसाचो मठ, घुमटी वा फातर आसता. शिगम्यासारक्या उत्सवाकडेन कांय गांवांनी त्या जागयार पुरसाची वानी सत्री हाडून पुरतात.
मांडार जावपी कार्यावळीक धर्मीक अधिश्ठान आशिल्ल्यान ती सुवात अनवाळी दवरतात. उत्सवाकडेन दर दिसा थंय शेण -शिताडो घलतात. मांडार भश्टे बायलेन वचूंक जायना तशेंच पांयांक जोतें घलून वा सोरो पिवन वचपाचें नासता. दुकर-कुकड गेल्यारय भश्टकार जाता अशें मानतात.
मांडा 'गुरू' हो मांडचो देव ताका उलो करूनच मांडावयल्या दर एका कर्याक सुरवात जात. ताच्या मनाक दिवो पेटोवन विडो दवरतात, नाल्ल फोडटात. मांडा गुरू हो गांवची स्थापना करपी गांवचो मूळ पुरूस अशें मानतात. ताका मान करपाचो सगळो अधिकार गांवकाराक (मळी, जल्मी) , म्हणजेच ताच्या वंशजाक आसता.
सुरवातेच्या काळा सावन आयजमेरेन कायदो मंदिर म्हण मांडाक खाशेलें म्हत्व आसा. कांय गांवांनी मांडार बुदवंता कटो आसता. थंय बसून गांवचे बुंदवंत गांवच्या प्रस्नाचेर निर्णय दितात. एका काळार गांवच्या खाजगी झगडीं -झुजांचोय निवाडो मांडार जातालो. मांडावल्या वेव्हारांत धवळा-धवळ करपाचो अधिकार शासनाक नासलो. आजय कांय प्रमाणांत, गांवगिऱ्या वाठारांनी मांड मऱ्यादीत स्वरूपांत न्यायदानाचें काम केल्लें दिसता.
लोककलांचें संवर्धन करपी गोंयचे संस्कृतीक मांडाक आनी एक म्हत्व आसा. धालो ,जागोर आनी शिगमो सारक्यो कितल्यो तरी लोककलो मांडारच जल्माक आयल्यो आनी मांडाच्या आदारानच फुल्ल्यो- फळ्यो. आयज मांडाक लागुनूच त्यो तिगिल्ल्यो दिसतात. ह्या कलांच्या संदर्भांतल्यान मांडाक धालां-मांड, जागरा- मांड , शिगम्या -मांड अशेम नांव पडलें. त्या त्या उत्सव काळार तें तें नांव आसता. धालांचो उत्सव बायलांचो आशिल्ल्यांन मांडाचें मुखेलपण गांवकारा बदला गांवकान्नीकडेन आसता. माडावयल्या कार्यांक सुरवात करता त्या दिसाक मांड दवरतात. अशें म्हणटात, निमाण्या दिसा मांड उठयतात वा माड सोंपयतात अशें म्हणटात.
कांय गांवानी मुखेल मांडाभायर गंड्यां - मांड नावाचो वेगळो मांड आसता. ह्या मांडाभायर वर्साक एकदांच शिगम्याकडेन गडयांच्या दिसा जमतात. हांगा घरवय बी नासता , पूण मांडाचे राखणेखातीर हापशी आसता. तो थंय आशिल्ल्या सगळ्यांत पारन्या झाडार रावता असो समज आसता.
गोंयांत क्रिरिस्तांव समाजाचेय मांड मेळटात. ह्या जागयार केन्ना खुरीस आसतात तर केन्ना कपेल .कांयकडेन ह्या मांडार लामणदिवो वा माड व्हडली दिवली पेटयल्याचें दिसता. इंत्रूज, जागर ह्या सारक्यो कार्यावळी ह्या मांडार सादर जातात.
-जयंती नायक
मांडलीक, माधव नानाः (जल्मः १५ ऑगस्ट १९३३, संगमनेर, अहमदनगर ).
सुटकेझुजारी. ताणें मराठी प्राथमिक मेरेन शिक्षण घेतलें. तो सोशलिस्ट पार्टीचो वांगडी आशिल्लो, तेचपरीन राश्ट्र सेवा दलाचो क्र्यकर्तो आश्ल्लो. १२ ऑगस्ट १९५५ ह्या दिसा संगमनेरच्या अमृत मेहता हाच्या मार्गदर्शनाखाल सत्याग्रहीच्या पंगडावांगडा ताणें गोंयची शीम हुपली. फुडें राम तुपे आनी ार. ए. फारूकी हाच्या फुडारपणाखाला सुर्ला हांगा जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. तेन्ना पोलिसानी ताका धरलो, खूबमार दिलो आनी न्हंयेंत हाडून उडयलो. जंसावन पेवन ताक शीमेर वचचें पडलें. महाराष्ट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
-कों. वि. सं. मं.
मांडवकार, भगवान मारुतीः( जल्म २२ नोव्हेंबर १९१७, कळंब यवतमल-महाराष्ट्र).
सिटकेझुजारी. ताणें मराठी प्राथमिक मेरेन शिक्षण घेतलें.तो प्रजा सोशलीस्ट प्रटीचो वांगडी आशिल्लो. उपरांत तो काँगग्रेस इं चो वांगडी जालो. १५ ऑगस्ट १९५५ ह्या दिसा नंदुकुमार अगरवाल ,ए. आर .फारूकी आनी राम तुपे हांच्या मार्गदर्शनाखाल सुर्ला हांगा जाल्ल्या सत्यग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. तेन्ना पोलिसानी ताका धरलो ानी खूब मार दिलो. तशेंच ताक थंयच्या देवळांत बंद दवरलो. उपरांत दिसऱ्या दिसा ताक न्हंयेंत व्हरून उडयलो. महाराष्ट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
मांडवी न्हंयः गोंय राज्यांतली अस्तंते दिकेन व्हांवपी एक मुखेल न्हंय. हिची लांबाय सुमार ७७किमी. आसा. गोंय आनी कर्नाटक
