मातृसत्ताक कुटूंबपद्दतीः ज्या कुटुबांत आवयची अधिसत्ता चलता आनी कुटुंबाचे समाजीक, संस्कृतीक आनी अर्थीक वेव्हार बायलेच्या हातांत आसतात, अशी कुटुंबपद्दत. मनशाचे अप्रगत भटके अवस्थेंत अपत्यप्राप्तीविशीं बापायची भूमिका सारकी खबर नीशिल्ल्यान तीं अपत्यां आवयची मानताले.तशेंच दादले शिकारेक घरापसून पयस गेल्ल्यान तांचीं घरां आनी थंयची मालमत्ता बायलांचीय अशें बॅकोफोन ,कलर, स्पेन्सर, टायलर, मॉर्गन ह्या मानवशास्त्रज्ञांचें मत आसा.
आर्य भारतांत येवचे पयलीं सिंधू संस्कृताय आनी हेर द्राविडी जमातींभितर ही कुटुंबपद्दत आशिल्ली अशें शिमट, कोपार्स, मार्शल, मेंगीन ह्या मानवशास्त्रज्ञांचें मत आसा. विसाव्या शेंकडयाचे सुरवेक मेरेन भारतांत ईशान्येक खासी आनी गारो ह्यो जमाची आनी दक्षिण तोडा ,कादर आनी नायर ह्या जमातींभितर मातृसत्ताक कुटुंबपद्दत आशिल्ली.
हे कुटूंबपद्दतींत, कुटुंबाची वंशपरंपरा, कुलनांव आनी गोत्रनांव भुरग्यांक आवयकडल्यान मेळटा. आवयचे जातीवयल्यान भुग्याची जात थारयतात. चल्याक संपत्तीचो अधिकार वा वारसो मेळनासतना तो चलयेक मेळटा. चडकरून अशा कुटुंबांत आवयचो भाव वा तो नासल्यार ताचो चलो संपत्तीचो अधिकारी जाता. कारण हे पद्दतींत भुरगीं बापायगेर रावनासतना आवयवांगडा तिचे आवयगेर रावतात. मामाचीं स्वताची भुरगीं तांच्या आवयवांगडा रावतात. पितृप्रधान कुटूंबपद्दतींत जशे बापूय-पुताचे संबंद आसतात, तशेच मातृसत्ताक कुटूंबपद्दतींत ते मामा-भाच्याचे आसतात.
लग्नाउपरांर चली घोवाघरा वचनासतना कुळाराच रावता. गरज पडटा तेन् घोव तिगेर वचून रावता. कांय जमातींत न्हवरो-व्हंकल ,न्हवर्याच्यामामागेर म्हळ्यार ताच्या आवयच्या सोयर्यांगेर रावपाक वतात. हे जमातींत लग्नावेळार वधूमूल्य दिवपाची चाल आसा. घटस्फोट दोगांय मागूंक शकतात. विधवा तशेंच घटल्फोट घेतिल्ले बायलेक परतून लग्न करपाक मेळटा. कांय जमातीनी, दादल्यांक कश्ट करून मालमत्ता एकठावपाची परवानगी आसली, तरी ती पितृसत्ताक पद्दतीन ताच्या आपल्यांक मेळना, तर ती ताचे भयणीच्या भुरग्यांक वारसाहक्कान मेळटा.
हे कुटूंबपद्दतींत, बायलांकडे घरांतलीं कामां आनी भयलीं कामां दादल्यांनी करपाचीं अशी सादी कामाची वांटणी केल्ली आसता. कुटुंबची मुखेल बायल आसता. पूण तियो भाव वा ताचो चलो कुटुंबाची जबाबदारी घेता. अशे तरेन ताका दीसपट्टया वेव्हारांत अधिकार तशेंच स्वातंत्र्य आसता. पूण ताचें मत निर्णायक थारना.
पारंपारीक पद्दतीन वेश व्यवसाय करपी जाती-जमातींनी वलपी कुटुंबपद्दत मातृसत्ताक आसली. आजूय आसा. अधिकृत लग्नविधी जायनासतना दादलो बायल एकठांय आयिल्ल्यान वाअशा कुटुंबांतले बायलेकडेन अर्थीक वेव्हार उरिल्ल्या तिची सत्ता कुटुंबांत चलता.
आर्विल्ल्या समाजाचो संपर्क आयिल्लयान हे पद्दतींत ल्हव ल्हव पितृसत्ताक कुटूंबपद्दतीचो आस्पाव जालो, तशेंच पुराय हिंदू समाजाक लागू जावपी हिंदू कायदो अस्तित्वांत आयिल्ल्यान मातृसत्ताक कुटूंबपद्दत बंद जाली.
-कों.वि. सं.मं.
पूरक नोंदः पितृसत्ताक कुटूमब पद्दती.
माथुर, जगदीशचंद्रः (जल्मः 16 जुलाय 1917, शाहजहानपूर, उत्तर प्रदेश, मरणः 14 मे 1978 ).
हिंदी नाचककार आनी एकांकिका लेखक. अलाहाबाद विधापिठांतल्यान एम्.ए. जातकच तो आय्.सी.एस् .जालो. आकाशवाणीचेर महासंचालक म्हणूनय ताणें काम केलां. संगीत-नाटक अकादेमीचोय तो वांगडी आशिल्लो. पिरायेच्या बाराव्या वर्सासावन ताणें आपल्या लिखाणाक आरंभ केलो.
'मेरी बासुरी' ही ताची पयली एकांकीका 1936 वर्सा रंगमाचयेर येतकच रोखडीच सरस्वती ह्या नेमाळ्यांतल्यान उजवाडाक आयली. भोग का तारा (1946) हो ताचो पयलो एकांकिकाझेलो खूब गाजलो. 1956 वर्सा ताचो ओ मेरे सपने हो एकांकिकाझेलो उजवाडाक आयलो.
कोणार्क (1950),कुंवरसिंह की टेक (1955), आशादीप (1956), शारदीया (1959), पहला राजा(1969) हीं ताची कांय गाजिल्लीं नाटकां. तेभायर आपले कांय अणभव आनी यादी ताणें एक समदर्शी के अनुभव (1955) ह्या पुस्तकांतल्यान उक्तायल्यात . ताचे जिणेंत आयिल्ल्या धा नामनेच्या व्यक्तिंची शब्दचित्रां चितारपी दस तसविरें (दुसरी आवृती 1964 ) हो ग्रंथ ताणें बरयलो. हो ताचो ग्रंथूय खूब गाजलो. दशरथनंदन आनी लघुकुलरीती हीं नाटकां, मेरे श्रेष्ठ रंग एकांकी हो एकांकिकाझेलो आनी जिन्होंने जीना जाना हो व्यक्तिपरिचय हे ताचे हेर ग्रंथ आसात.
-कों.वि.सं.मं.
मादन, जमशेटजीः (जल्मः 1856, मुंबयः मरमः 1923, कलकत्ता).
एक नाट्य-चित्रपट वेवसायीक. ताचो गुरू कुंवरजी नाझीर हाच्या एल्फिन्सटन नाटक मंडळींत ताणें 1868 वर्सा प्रवेश घेतलो. हे नाटक कंपनीवांगडा ताणें देशभर बोंवडी केली. एक बरो नट आनी नाट्यवेवसायाचो कसबी जाणकार म्हूण ताची सगळ्याक नामना जाली. ही कंपनी जेन्ना नुकसानींत चलपाक लागली, तेन्ना
