इतिहास : सुर्याच्या वतान वा उजाच्या धगान खारें उदक आटोवन मीठ तयार करप हें खूब आदल्या काळाचें गिन्यान . खणीतल्यांन खनीज मीठ तयार करपाची प्रक्रिया सुमार इ.स पयली १४०० वर्सां अस्तित्वांत आयली . हेडगें जिवात फाटीं पडून शेतकी उत्पादनाचें युग सुरू जालें. तेन्नासावन मिठाचो उपेग दोन कारणां खातीर जालो आसूं येता १)शोतकी उत्पादनाचेर आदारीत अन्नाची गरज म्हूण आनी २)शेतकी उत्पादन आदारीत जीवन अवस्थेंत धर्मीक चालीरितीचो जाल्ल्या उदयाचो परिणाम म्हणून.
धर्मीक चाली अंतर्गत देवाक दान करपाच्या जिनसांमदी मिठाचो आस्पाव मुखेलपणान जातालो. तिगोवन दवरपाचो गुणधर्म आंगांत आशिल्ल्या मिठाक निश्ठेचें प्रतीक म्हूण संस्कृतीक संदर्भ फाव जाला.हाकालागून true to salt म्हणजे निशठावन(इंगलीश),नमक हराम म्हणजे बेइमान(पर्सीया), खल्ल्या मिठाक जागपी म्हळ्यार इमानी(कोंकणी)अशे तरेचे मिठासंबदिचे वाक्यप्रचार वेगवेगळ्या भाशांनी मेळटात.
इथिओपिया, आफ्रिका आननी तिबेटच्या कांय भागांनी मिठाखड्यांचो चलन म्हूण वापर जाल्ल्याची नोंद मेळटा . रोमन सैनिकांक मठाभत्तो दिवपाची पद्धत आशिल्ली. साम्राज्यवादी काळांत त्या कळाच्या Salarium भत्यावयल्यान Salary (सेलरी) हो इंग्लीश शब्द तयार जाला.
मिठाचें अशे तरचें म्हत्व लक्षांत घेवन मिठाचें उत्पादन आनी पुरवण हांचेर सरकारी नियंत्रण आदल्या काळासावन तें आतांमेरेन चालू आसा.ब्रिटीश राजवटीचे सुरवेक भारतांत इंग्लंडासावन मीठ आयत जातालें.ही आयात १९५४ त बंद जावन उपरांत खासा भारतच मिठाची निर्यात करपाइतलें मिठाचें उत्पन्न भारतांत जावंक लागलें.१९३०त मिठावयलो कर रद्द करपाच्या उद्देशान महात्मा गांधीच्या हा फुडारपणाखाल दांडी यात्रा ह्या नांवाचो सत्याग्रह जालो. ह्या सत्याग्रहाचो परिणाम म्हणून कर धोरण सरळ जावन स्वदेशी मीठ उद्धेगाक कामय सवलती मेळ्ळयो. मिठाच्या उद्धेगाक मार्गदर्शन मेळचें ह्या उद्धेशान भावनगर हागां सेंट्रल सॉल्ट मरीन कॅमिकल रिसर्च इन्सिटट्युची स्थापना जाली.
उत्पादन पद्धती : संवसारीक मीठ उत्पादन मुखेल करून धर्तरेवयल्या सैमीक खारया उदकाच्या सांठ्यापसून तयार करतात . भारतांत ७५% मीठ उत्पादन हें दर्या उदकापसून तयार जाता. चीन , फ्रांस , भारत , इटली, रशिया ,इंग्लंड,अमेरिका आनी जर्मनी हे मुखेल मीठ उत्पादक देश आसात . गुजरात ,तमिळनाडू , राजस्थान, महाराष्ट्र ,आंध्र प्रदेश ओरिसा , गोंय ,कर्नाटक,अस्तंत बंगाल , हिमाचल प्रदेश हीं भारतांतलीं मुखेल मीठ उत्पादक राज्यां.
मीठ उत्पादनाचीं तीन केंद्रां आसात ː १) दर्या उदक, २) धर्तरेवयले खारे उदकासांठे आनी ३) मिठखणी.
दर्याउदक आनी खारया उदकाच्या सांठ्यापसून मीठ तयार करपाची पद्धत लागीं लागीं सारकीच आसता. सुर्याच्या वतावरवीं सैमीक पद्धतीन खारया उदकाचें वाफीकरण जालें म्हणटकच मिठाकण धरपाची हद्ध सोंपता . हवीकरणाक लागून उदकाचें प्रमाण उणें जालें म्हणटकच द्रवरूपी मिठाचें मिठाकणयांनी रूपांतर जाता. प्राथामिक अवस्थेंतल्यो ह्यो मिठाकणयो उपरांत शुध्द करपाची प्रक्रिया सुरू जाता. खारें उदक सपाट जमनीच्या कुणग्यांनी भरून घेतात ते सुवातेक मीठगर म्हणटात . ह्या कुणग्यांनी उदक सुर्याचे उशणतेन तापता आनी मिठाकणयो जावपाची प्रक्रिया घडटा . सैमाक सुर्याचे उशणतेबगर इंधनावरवीं वाफीकरणाचे प्रक्रियेंतल्यान मीठ तयार करप जाता . हे पद्धतींत जमनीच्या कुणग्यांच्या जाग्यार उदक तापोवपाखातीर कायली सारकिल्ल्या आयदनाचो वापर करप जाता. एके पळोवणेंतल्यान मेळिल्ले म्हायती प्रमाण गोंयचे खाजन जमनींतलें १९९१ वर्साचे मिठाचें उत्पादन अशें पेडणे (१००० मॅ.ट), बारदेस (५०००मॅ.ट), तिसवाडी (९०००मॅ.ट.), साश्ट (३०००मॅ, ट.)
उपेगː मिठाचो उपेग तीन तरांनी जाता. जेवणाखाणांत रूच हाडपाखातीर , तशेंच अन्नपचन आनी शरिरांत घडपी प्रक्रियेचो एक आवश्यक पदार्थ म्हूण मिठाची गरज लागता. सादरपणांन मनशाक दर दिसा ५ ते १० ग्रॅम. मीठ जाय पडटा आनी ह्या मिठाची पुरवण ताच्या अन्नंतल्यान जावंची अशी अपेक्षा आसता. घाम, ओंकारी, हागवण, हुलपप वा दुश्परिणामी
