नमस्कार केलोना. तिणें नामदेवाक म्हळें, झालासी हरिभक्त तरी आम्हां काय/ आंतली ती सोय न ठाऊकी //………………….. …गुरीविण तुज नव्हेचि गा मोक्ष/ होशाल मुमुक्षु साधक तूं//
तू व्हडलो देवभक्त जायत पूण ताचें आमकां कांयच पडून वचूंना कारम आध्यात्मिक गिन्यानाचें मर्म तुका कशुकंच ना . तुजे मन अजून अहंकार जावंक ना. मुक्ताबाई पिरायेन जरी ल्हान आसली तरी तिचे अभंग तिजिल्ले आसात. आध्यात्मिक गिन्यानाचें मर्म तुका कळुकूंच ना. तुचे मन अजून अहंकार विरयत जावंक ना.
मुक्ताबाई पिरायेन जरी ल्हान आसली तरी अभंग तिजिल्ले आसात. तिच्या अभंगांक तिच्या अणभावांचो आदार आसा. सगुण ईश्र्वराचे भक्तीपरस निर्गुण ब्रह्माची उपासना तिच्या अभंगांनी परगट्टा. ती म्हणटा,
सर्वरूपी निर्गुण संपले पै सर्वदा / आकार संपदा नाही तया
आकारिती भक्त मायामय काम / सर्वत्र नि:सीम अंतरी आहे
मुक्ताबाई अभंग हें तिचे एक खाशेलपण. मुक्ताबाईचें व्यक्तिमत्व हें कोणाच्याच अनुकरणांतल्यान तयार जांवक ना . तें पुराय स्वतंत्र आसून मुक्तबाई ही साक्षात स्वयंभू आसा. ती स्वताचें बायलपण लेगीत विसरल्या,हाचेवयल्यान तिचे ज्ञानावस्थेची कल्पना येता.
मुक्ताबाईचें व्हडपण दाखोवपी एक आख्यायिका वारकरी संप्रदायान सांबाळून दवरल्या. ती अशी आसा. मुक्ताबाई ही धाकली भयण, पूण आवय-बापायफाटल्यान तिणेंच सगळ्या भावांचो सांबाळ केलो. एक दीस ज्ञानदेवाक पळोवन कांय वाळेस लोकांनी ताका ‘संन्यासाचो पोर’ म्हणून हिणसायलो,तेन्ना ज्ञानदेवाक वायट दिसलें आनी तो आपले खोंपींत वचून बसलो . कितेंच केल्यार खोपीचें दार उगडीना . त्यावेळार मुक्ताबाईन ताका खुब विनवण्यो केल्यो(त्यो सगळ्यो ‘ताटीचे अभंग’ म्हूण उजवाडा आयल्यात). मुक्ताबाईन ताका सांगलें, लोकांनी कितलेंय वायट उलयलें जाल्यार, संतांनी उदकाभशेन थंड रावंक जाय. गिन्यान मनशान अशें रागार जावप योग्य न्हय.
मुक्ताबाई गुरू निवृतिनाथ . पूण तिची गुरूपरंपरा आदिनाथ-मत्स्येंद्रनाथ-गोरक्षनाथ-गहिनीनाथ-निवृतिनाथ-मुक्ताबाई अशी मेळटा.पूण ज्ञानदेवाची भयण मुक्ताबाई आनी गोरखनाथ ह्या दोगांयचो काळ वेगवेगळो आशिल्लयान मुक्ताबाई ह्यो दोन वेगवेगळ्यो व्यकती आसूंक जाय.
गोरखनाथाची शिशया मुक्ताबाई ही विदर्भांतल्या अचलपुराच्या राजाची कन्या आऩी उज्जयिनीच्या विक्रमादित्य राजाची बायल आशिल्ली. लिचो देर भर्तुहरी कडल्यानूच तिणें आध्यात्मिक प्रेरणा घेतिल्ली. तिची समाधी विदर्भांतल्यान,अमरावती जिल्ह्यांतल्यान मोर्शी गांवालागसार आशिल्ल्या दोंगराचेर आसा. त्या दोंगराक ‘कुंजरगिरी’ अशे म्हण्टात.
मुक्तेश्र्वर:एक महाकवी. संत एकनाथाचे धुवेचो चलो. मुक्तेश्र्वराचो जल्मकाळ आनी ताच्या नांवाविशीं खूब भतभेद आसात. कांय अभ्यासकांच्या मतान ताचो जल्मकाल शके १५३१जाल्यार कांय जाण तो शके १४९५-९६ असो मानतात. तेचभशेन मुक्तेश्र्वर हें व्यक्तिचें नांव काय मुद्रानांव असो प्रस्न आसा. ताच्या काव्यांत येवपी विश्र्वंभर आनी लीलाविश्र्वंभर ह्या नांवांविशींय विगंड विगंड मतां आसात. कांय तज्ञांच्या मतान लीला-विश्र्वंभर हें मुक्तेश्र्वराच्या गुरूचें नांव आसून,हो लीला-विश्र्वंभर म्हळ्यार साक्षात दतात्रेय आसा.पूण कांय अभ्यासक लीला-विश्र्वंभर हें मुक्तेश्र्वराच्या आवय-बापयचें टोपण नाव मानतात.मुक्तेश्र्वराच्या कमळांत दताची उपासना आशिल्ली.
मुक्तेश्र्वर अभिजात रसिक आशिल्लो. ताचेर बऱ्या शिक्षणाचे संस्कार जाल्ले. ताणें संस्कृत काव्यनाटकांचो अभ्यास केल्लो तशेंच षट्शास्त्रांचेंय अध्ययन केल्लो.
मुक्तेश्र्वराची ग्रंथ रचणूक अशी आसा.१)संक्षेप रामायण २)स्फुट काव्यां ३)भारताचीं पर्वां.
पयलीं ताणें संक्षेप रामायण बरयलें . हें नाटकारामयण वा कौतूहलरामायण ह्या नांवांनीय प्रसिध्द आसा. १,७२२ ओव्यांचें हें सातकांडी रामायण चडकरून एकनाथाच्या भावर्थ रामायण चेर आदरिल्लें आसा. हे काव्य मालिनी,भुजागप्रयात आनी अनुष्टुभ ह्या छंदांत आसा.
मुक्तेश्र्वराच्या स्फूट काव्यांत शुक-रंभासवांद,गजेंद्रमोक्ष,हनुमंताख्यान,विश्र्वमित्रभोजन, हरिश्र्चंद्राख्यान,गरूडगर्वपरिहार,दुर्येधनशल्यपरिस्फोट,अर्जुनकामपूर्ती अशीं पौरणिक आख्यानां येतात. तशेच ताणें एकनाथचरित्र बरयलां. भगवतेचो अणकार केला. मूर्खलक्षणे ह्या नावाचें एक ल्हान प्रकरण ताच्या नांवाचेर आसा. तशींच कांय पदां ,आरत्यो ,भुपाळयो इतली मुक्तेश्र्वराची काव्य रचणूक आसा.ताणें स्मार १७,१५०कविता बरयल्यात.
भारतीय पर्वांक लागून मुक्तेश्र्वराक चड नामना मेळ्ळी. हातूंत आदी,वन,विराट आनी सौप्तिक हीं पांच पर्वां आसात. मूळ संस्कृत महाभारत घेवन ताणें हीं पांच पर्वां बरयलीं. तशेंच ताणें पयलींच्या भारतीय ग्रंथांचोय आदार घेतलो.
आदीपर्वातल्यान दुष्यंत-शकुंतला आनी ययाती ह्या आख्यानांत ताणें शृंगाररसाचें वर्णन केलां. प्रसाद आनी प्रतिभा हे दोनूय श्रेश्ठ गूण मुक्तेश्र्वराच्या काव्यांत आसात. ताच्या भारतांत त्या काळांतले समाजस्थितीचें पडबींब पडलां. लोकंच्यो चालीरिती,वस्त्रां,पात्रां,आहार-विहार,वेपार-उद्देग हे समाजीक वेव्हारांतले तपशील मुक्तेश्र्वरान सहजतायेन वर्णिल्यात.
मुक्तेश्र्वर हो एक व्हड व्यासंगी ग्रंथकार आसून लेगीत ताचें पांडित्य ताच्या काव्याच्या आड केन्नाच आयलेंना. बुदंवतकाय आनी रसिकता हांचो सोबीत मेळ ताचे बरपावळींत दिसून येता.
