प्रभाव दिसपाक लागले. भावनाप्रधान आनी कल्पनाप्रचूर अशा विशयांक म्हत्व मेळ्ळें. बॅलेंतल्यान काव्यात्मक कल्पना व्यक्त जावपाक लागल्यो आनि एक म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार ह्या काळांत नर्तकांचे म्हत्व कमी जावन नर्तकींनी व्हडपण जोडलें. पूण एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या अर्दाकसावन बॅले नृत्याक सगळेकडल्यान देंवती कळा लागली. अशे स्थितींत रशियन देशान ताका आलाशिरो दिलो. रशियेंत बॅलेचो पुनर्जल्म जालो. रशियन बॅलेन ह्या काळांत युरोपांतल्या बॅलेक नवें वळण दिलें. थंय बॅले नृत्याची राजदरबारांत प्रतिश्ठा तशीच तिगून उरिल्ली. सेंट पीटर्सबर्ग आनी मॉस्को हांगा राजाच्या आलाशियाखाला बॅले नृत्याची शिकवण दिवपी विद्यालयां आशिल्लीं.
बॅलेंतलें भावदर्शन पुरायपणान व्यक्तिगत आसता. ह्या वैयक्तिक स्वांतत्र्याखातीर बॅले नृत्यकारकार मर्यादेन रावपाची गरज उरना. नव्यो नव्यो कल्पना हाडपाची संद कलाकाराक सदांच मेळत रावता. विसाव्या शेंकड्यांत आधूनिक बॅलेचो जो विकास जाला ताचींय हींच लक्षणां आसात. परंपरीक बॅलेतलें. नृत्य, नाट्य, संगीत. आनी नपथ्य हांचो मेळ, पाच अभिजात पदन्यासांच्यो अवस्था, पांयाच्या तोंकार नाचपाचें तंत्र हांच्यासारक्या कल्पनांचो आस्पाव आधुनिक बॅलेंत जावपाकूच जाय अशे नेम नात. पूण त्यो पुरायपणान भायर उडयल्ल्याचेंय दिसना.
भारतांतली नृत्यनाट्यांची परंपरिक कल्पना स्तंत बॅलेपरस वेगळी आसा. कथकली नृत्य हो एक अभिजात परंपरिक नृत्याचो चालिंत आशिल्लो एक प्रकार. आधुनिक काळांत भारतीय अभिजात आनी लोक नृत्य परंपरा हें बुन्यादी रूप कायम दवरून आनी त्याच वेळार अस्तंत बॅलेक आस्पावन घेवन दोनय प्रकारांत न्याय दिवंक भारतीय समाजाक पच सारकें बॅलेक नवें रूप दिवप जालें.
आधुनिक नर्तक उदय शंकर हाणें भारतांत आधुनिक अस्तंत बॅलेची घाली. अन्न पाव्हलॉव्ह हे नर्तकीच्या नृत्यपथकावांगडा ताणें विंगड विंगड देशांनी भोंवडी केली. अस्तंत बॅले आनी भारतांतले नृत्यपरंपरेची भरसाण करून ताणें आपली अशी खास भारतीय शैली निर्माण केली. लेबर अँडमशिनरी, द ऱ्हिदम ऑफ लाइफ आनी सामान्यक्षती हे ताचे नामनेचो बॅले आसात. उपरांत सचिन शंकर हाणें भारतीय लोकनृत्यशैलीचेर आदारिल्ल्या आधुनिक बॅलेची निर्मिती केली. १९५३ त ताणें ‘द सचीन शंकर बॅले यूनिट’ संस्थेची थापणूक करून पुराय भारतांत भोंवड्यो केल्यो आनी ‘द फिशरमॅन अँड मरमेड, सांझ-सवेरा, ट्रेन, जयपराजय, रामायण हांच्या सारके बॅले सादर केले.
विसाव्या शेंकड्यांत असतंती तशेंच हेर देशांनीय साबार बॅले नृत्यसंस्थांची स्थापणूक जावन ताणीं बॅलेविशीं सगळ्यांच्या मनांत एक नवी आवड आनी जाणीव निर्माण केली. १९५० वर्सा उपरांत सिनेमा आनी टेलिव्हिजनांनी बॅले नृत्याक प्रतिश्ठा मेळोवन दिली. – कों. वि. सं. मं.
बाऊल पंथः बंगालांतलो एक पंथ. इ. स. च्या १४व्या शेंकड्याच्या निमाणें वा १५व्या शेंकड्याचे सुरवातेक ह्या पंथाचो उदय जालो. बाऊल या शब्दाच्यो खुपशो उत्पत्त्यो प्रचलित आसात. कांय जाणांच्या मतान बाऊल हं उतर संस्कृतांतल्या ‘वातुल’ ह्या उतरावयल्यान आयलां. वातुल म्हळ्यार पिसो. बाऊल साधकाचें वागप सामान्य मनशापरस वेगळें तशें मात्शें चमत्कारीक आशिल्ल्यान विव्दानांनी ताची अशी व्युत्पत्ती केली आसुये. कांय अभ्यासकांच्या मतान आतुर वा व्याकुल ह्या उतरावयल्यान बाऊल हो शब्द आयला.
बाऊल पंथाचो एक अभ्यासक आचार्य क्षितिमोहन सेन हाच्या मतान बाईल शब्द वायूपसून आयला. हो वायू म्हळ्यार योगशास्त्रांतलो प्राणवायू आसा. ताचेवयल्यान देहाच्या स्नायूंभितर प्राणशक्तीचो संचार करून साधना करपी तो बाऊल, अशी बाऊल शब्दाची व्याख्या केल्या.
कांय संशोधक नित्यानंदप्रभू हाका ह्या पंथाचो संस्थापक मानतात. पूण कांय जाणांच्या मतान ताचो पूत वीरभद्र हो ह्या पंथाचो प्रवर्तक आशिल्ल्याचें समजतात. वीरभद्रान माधवबीबी नांवाचे एके मुस्लिम साधिकेक दीक्षा दिवन ह्या पंथाची स्थापणूक केल्ल्याचें ह्या संदर्भांत म्हळां.
अस्तंत बंगालांतली नदिया ना नवदीप ही सुवात, चैतन्य संप्रदायाभाशेन बाऊल पंथाचें मुखेल केंद्र आसा. इ. स. च्या १४ ते १८ ह्या शेंकड्यांनी ह्या पंथाचो चड प्रसार जालो. आंगांत कफनीभाशेन एकाद्रें पांयार वस्त्र, हातांत एकतारी वा कमरेचेर डुग्गी नांवाचें वाद्य, तोडांत देहतत्वाचीं, राधाकृष्णाचीं वा गौरांगप्रभूची पदां अशा भेसांत हे बाऊल साधक बंगालच्या खेड्यापाड्यांनी भोवतना दिसतात.
बाऊलांक संवसार धर्माकडे कसलेंच कर्तव्य नासता. तांच्या पंथांत खंयच्याय धर्माच्या आनी जातीच्या दादले – बायलांचो आस्पाव जावंक शकता. तांकां स्वर्ग, मोक्ष, पुण्य वा कसल्याच ऐहिक – पारलौकिक लाभांची अपेक्षा नासता. तांच साधनेचें मुखेल ध्येय म्हळ्यार ‘मनेर मानुषा’ चो सोद घेवप. मनेर मानुषा म्हळ्यार मनशाच्या अंतःकरणातलें मनीसपण सोदप. मनेर मानुषा ही खाशेली बाऊलांची कल्पना आसा. बाऊल साधक सदांच ह्या मनेर मानुषांचे चिंतन करीत ताचो सोद घेत आसता. तांचे साधनेचें मुखेल ध्येय ह्या ह्रदयस्थ मनशाचो सोद घेवप, तशेंच हे साधनेचें मुखेल आंग गायन हें आसा. गांयनातूच मनीस आपलो भाव पुरायपणान उक्तावंक शक्ता, असो बाऊलांचो विश्र्वास आसा. बाऊल साधकाचें सादें उलोवप लेगीत गीतबध्द आसता. ही पदां चिंतनात्मक आसतात.
खंयचीय साधना यशस्वी जावपाखातीर साधकाक गुरूची आनी गुरूचे दीक्षेची सामकी गरज आसता. बाऊल साधकाकूय ती आसा. पूण तो गुरूच्या सोदाखातीर मुजरत यत्न करीना. एक बाऊल आपल्या
