armii pruskiej, którego sztab w Królewcu, z wyjątkiem rekrutów do gwardyi przeznaczonych; na czele komisyi poborowej powiatu jest zawsze landrat; dla rezerwistów, którzy już w t. zw. linii obowiązkowy czas w wojsku wysłużyli, lecz na każde zawezwanie stawić się muszą do ćwiczeń wojskowych lub skompletowania armii na stopie wojennej, są w Brodnicy i Lidzbarku t. z. feldfeble obwodowi, których rezerwiści o wszelkich miejscach swego zamieszkania powiadamiać muszą. Dla landwery, do której należą starsi żołnierze, którzy już swój czas obowiązkowy i w linii i w rezerwie wysłużyli, powiat brodnicki podzielony jest na dwa obwody: brodnicki i lidzbarski. Garnizonu wojsk liniowych obecnie nie ma. w p. brodnickim i od 30 lat, z wyjątkiem 1863 r., w którym cały powiat był wojskiem zapełniony, nigdy wojska nie było. W r. 1773 pobudowano w Brodnicy za 3293 talarów koszary dla huzarów, których jednak aż do r. 1848 nie było; od r. 1848 przyszli kirasyerzy do Brodnicy, byli do 1849, lecz gdy 27 sierpnia 1849 wyszli na rewią, we dwa dni potem spalił im piorun koszary, i dla tego już nie wrócili. Władzę policyjną sprawują w miastach burmistrze, a z wsi utworzono (na podstawie § 185 ordynacyi powiatowej z 13 grudn. 1872 r.), dnia 22 maja 1874 r. 37 okręgów policyjnych. W każdym okręgu jest wójt, mianowany przez naczelnego prezesa, zwykle z grona światlejszych właścicieli ziemskich; Polaków jest tylko 5 wójtami. Te same okręgi są zarazem okręgami urzędników stanu cywilnego, którzy zapisują urodzenia, zawieranie małżeństw i wypadki śmierci; zwykle wójt jest zarazem urzędnikiem stanu cywilnego, tylko w 8 okręgach w pow. brodnickim urzędy te są rozdzielone. Urzędy stanu cyw. zaprowadzono 1 paździer. 1874 r. na mocy ustawy z 9 marca 1874 r. Do 1874 r. utrzymywali akta stanu cyw. proboszczowie i pastorzy, a policyą sprawowali na wsiach nieszlacheckich t. z. rentmistrze: 1 w Brodnicy i 1 w Golubiu. W powiecie brodnickim jest 5 polskich spółek pożyczkowych: w Brodnicy, Golubiu, Górznie, Lidzbarku i Dużem Pułkowie, które w r. 1878 miały razem 888 członków, 422,589 m. obrotu, a 13,275 marek czystego zysku. W r. 1861 zawiązało się polskie towarzystwo rolnicze na cały powiat, które pozakładało w powiecie przy kościołach parafialnych kilkanaście czytelni i dwa kółka rolnicze w Dużem Pułkowie i parafialne w Pokrzydowie. Powiat brodnicki istnieje w dzisiejszych swoich granicach od r. 1816. Od r. 1807–1815 należał do księztwa warszawskiego i tworzył z dzisiejszym powiatem lubawskim jednę całość: powiat michałowski, który istniał tak samo za czasów pierwszej okupacyi pruskiej od r. 1772–1807. Powiat michałowski dotychczas istnieje w zarządzie ziemskiego towarzystwa kredytowego dóbr szlacheckich, założonego w r. 1787, zwanego tu landszaftą; każdy właściciel dóbr szlacheckich w tym landszaftowym powiecie michałowskim ma głos na sejmiku, który wybiera radcę do dyrekcyi kwidzyńskiej towarzystwa i deputowanych powiatowych do szacowania dóbr. Obecnie radca i deputowani pow. michałowskiego są Niemcy, lecz na sejmiku 31 grudnia 1879 r. pozyskał Niemiec 22, Polak 19 głosów choć 3 dobra szlach. w posiadaniu Polaków będące nie były reprezentowane na sejmiku. Przed r. 1772 był powiat brodnicki częścią województwa chełmińskiego i wraz z powiatem nowomiejskim składał ziemię michałowską, która, niezależnie od sądów ziemskich województwa, odbywanych w Radzynie, miała swego własnego sędziego. J. B. i Kś. F.
Brodnica 1.) dolna, wś rycerska z folwarkiem Ostrowo, w parafii Chmielno w pow. kartuskim, 6 kil. od st. p. Schoenberg, ma 577,85 ha. rozl., 137,82 roli orn. i ogr., 13,18 łąk, 26,23 pastw., 103,29 lasu, 7,00 nieuż., 290,34 wody; szkoła, znaczne pokładu marglu wapiennego, młyn i wielkie jezioro 290,34 hek. t. j. 1149,74 m. magd., o którem w rękop. ks. Schwenglera, przeora w Kartuzah, p. t. Appendix ad apparatum hist. eccl. Pomeraniae z 1745 powiedziano: „Decretum ra'one lac'o Brodno maj: Joannis de Baysen Gubernatoris Prussiae ad instantiam R. D. Francisci Praepos Źauckau latum fer. V. post Jacobi 1457“. Dziś właściciel Lniski. 1782 i 1648 Lniski, przed 1625 Ustarbowski herbu Leliwa (wedle pomnika w kościele gorenczyńskim, opisanego w Schwenglera Appendix etc. str. 435. 2.) B. górna, wieś rycerska i szlachecka, z folw. Kamionka, par. Chmielno, pow. kartuski, 7 kil. od st. poczt. Schoenberg (Szenbark), 432 ha. rozl (400 roli orn. i ogr., 20 łąk, 3 lasu, 9 nieużyt.), cegelnia (wyrób. rur drenowych), amsterdamska rasa bydła, wł. Stan. Thokarski, poseł pow. kart. na sejm pruski, 1682 i 1648 Lniski, 1625 Ustarbowski. Pod B. na pustkowiu koło Wilków znajduje się na wzgórzu 28 kopców z kamieni bryłowatych, z płytami na spodzie, pod któremi znajdywano urny z kośćmi palonemi (t. z. mogiły kamienne); wydobyte przedmioty złożono w muzeum Tow. Nauk. w Toruniu. J. B.
Brodnica, 1.) mała rzeka, pow. mozyrski, wpada z prawej strony do Prypeci, niedaleko Petrykowa, z przeciwnej strony; ma kierunek północny. Al. Jel. 2.) B., ob. Szczara.
Brodnica, rzeczka, wpada pod m. Brodnicą do Drwęcy.
Brodniczka i Miełno, dwie wsie włośc., pow. rypiński, gm. Dzieszno, parafia Swiedziebno, nad jeziorem Miełno i rzeczką Brodni-
