Cucyłów, wieś, pow. Nadwórna, nad rzeką Bystrzycą Czarną, przy gościńcu prywatnym idącym z Nadwórny do Stanisławowa, oddaloną jest od Nadwórny o 2 mile na północ, od Sołotwiny o 2 mile na wschód, od Bohorodczan o 1 i pół mili na połud. wschód a od Stanisławowa o 3 mile na południe. Przestrzeń posiadłości większej: roli ornej 277, łąk i ogr. 355, pastwisk 72; posiadłość mniejsza: roli ornej 686, łąk i ogr. 648, pastwisk 170 morg. Ludności rzym. kat. 45, gr. kat. 600, izrael. 196: razem 841. Należy do kat. par. w Nadwórnie; gr. kat. parafią ma w miejscu, która należy do dekanatu nadwórniańskiego. W tej wsi jest szkoła filialna 1-klasowa. B. R.
Cuder, wieś, pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo.
Cudków, wieś i folw., pow. noworadomski, gm. i par. Dąbrowa, w okolicy lesistej. Ma 164 mk. Ogólna rozległość folw. 178 m., w tem ziemi ornej m. 100, łąk i pastw. po 39 m. Gleba piaszczysta, żytnia. Włościanie mają 296 m. ziemi. Józef B.
Cudniki, folw., pow. kutnowski, gm. i par. Krośniewice. Ma 1 dm., 22 mk., 240 m. obszaru, należy do dóbr Miłonice. W. W.
Cudnochy, wieś w pow. ządzborskim.
Cudnów lub Cudów, wieś, pow. radomski, gm. Gzowice, par. Sucha. Liczy 37 dm., 201 mk. i 537 m. ziemi włośc. Por. Czarne.
Cudnów, ross. Czudnow, mko nad rz. Teterowem, pow. żytomierski, o 50 w. od Żytomierza, od stacyi kolei żelaznej Olszanka wiorst 3. R. 1798 do 1800 C. był miastem powiatowem. Majątek C. zawiera ziemi or. z lasem 5929 dz. z których właściciele posiadają 2398 dz., włościanie 3038 dz., kościelnej i cerkiewnej 493 dzies. Ma szkołę włościańską, urząd policyjny, sąd mirowy, śledczy, stacyą pocztową, urząd i sąd gminny, cerkwie 4 drewniane i kościół katolicki murowany. Mieszkańców prawosławnych 1130 dusz, katolików 280, izraelitów 2275; domów drewnianych 350, kramów drewnianych 120 i chałup włościańskich 248. Kościół katolicki ufundowany w drugiej połowie XV w. Akt pierwotnej erekcyi zaginął; znajdujący się przy kościele dokument z wieku XVII wymienia wieś Serbinówkę, od Cudnowa kilka wiorst leżącą, jako ab antiquo do tego kościoła zaliczoną; miejsce gdzie był pierwotnie zbudowany kościół także niewiadome. Ostatni drewniany w końcu XVII w. w czasie buntów i wojen kozackich bardzo ucierpiał i na początku wieku XVIII już był odnowiony kosztem Pawła-Karola Lubartowicza i żony jego Anny z Lubomirskich Sanguszków. W roku 1747 Janusz Aleksander Sanguszko za staraniem officyała kijowskiego, dziekana kapituły H. Antoniego Gorczyńskiego, beneficium cudnowskie z wsią Serbinówką i jurydyką kościelną, zrzekłszy się w imieniu swojem i swoich następców prawa patronatu, odstąpił na rzecz kapituły kijowskiej, salvo moderno possessore, którym był ks. Michał Górski proboszcz cudnowski i Zasławski, kantor kijowski, z obowiązkiem utrzymywania na zawsze przy tym kościele dwóch kapłanów, t. j. jednego komendarza a drugiego wikaryusza. Tak więc po śmierci ks. Górskiego kapituła objęła to beneficium i aż do 1842, rządziła przez komendarzy przez siebie mianowanych. Na miejscu dawnego drewnianego kościoła zbudowanego na grobach chrześcian pomordowanych przez Tatarów, 1760 roku ks. Antoni Gorczyński, już wtedy sufragan kijowski, dziekan kapituły, zbudował w C. kościół murowany pod tytułem Znalezienia św. Krzyża, dosyć obszerny, z dwiema kaplicami, a 1762 r. biskup kijowski i czernihowski Józef Andrzej Załuski takowy poświęcił. Dzwonnicę murowaną teraźniejszy proboszcz ks. Szymański, kanonik żytomierski, przy udziale parafian 1879 r. postawił. Do tego kościoła należą kaplice: w m. Romanowie w pałacu hr. Ilińskich, lecz po spaleniu takowego 1877 r. nabożeństwo się nie odprawia. W Karpowcach murowana kaplica; w Bratałowie drewniana i na cmentarzu parafialnym. Parafia dekanatu żytomirskiego liczy obecnie 6980 dusz. Był tu jeszcze klasztor i kościół oo. bernardynów, zbudowany w pierwszej połowie XVIII w. Kościół, dosyć obszerny, ukończony 1820 r. a w dziesięć lat t. j. 1831 zamknięty, dziś opuszczony całkiem, ma być przez rząd sprzedany na cegłę. Pod Cudnowem na polach ukazują się ogromne skały z granitu, a brzegi Teterowa również granitowe. Stare miasto z Nowem łączy grobla, przy której są dwa młyny. Od młynów na prawo ku półn. wsch. piętrzą się olbrzymie granitowe skały, na których jeszcze dotąd są widne skarpy z dzikiego kamienia, ludzką zdziałane ręką, podpierające mury zamku niegdyś tu istniejącego. Na tej to górze dotąd jest czworoboczny wał z osuniętemi fosami; za wałem sterczy jeszcze kilka kamieni, ostatki byłego zamku, który już do gruntu zniszczony. Dziś w środku wałów jest chata wieśniacza z budynkami i ogród warzywny. Od stacyi Olszanki wjeżdżając do Cudnowa po lewej stronie na przedmieściu stoi dom drewniany obszerny, niegdyś rezydencya dziedzica z ogrodem niby angielskim, w którym są dzikie stare drzewa. W dziale Janusza i Aleksandra ks. Ostrogskich r. 1602 m. Cudnów z zamkiem dostało się ks. Januszowi kasztelanowi krakowskiemu i wcielone zostało z wsiami i wioskami do ordynacyi ostrogskiej. Ostatni ordynat ostrogski ks. Janusz Sanguszko, marszałek nadworny w. kś. lit., 1753 r. w Kolbuszowie rozdając dobra ordynackie rozmaitym
