byto nadto przedmioty kamienne, brązowe, żelazne; w jednej urnie maskę, figurkę brązową z głową psią lub wilczą, na ramionach mającą maski ludzkie; ozdobną laskę ze szczerego złota 3' długą, przesłaną berlińskiemu muzeum. Pow. czarnkowski, należący do okr. bydgoskiego, graniczy: na płc. z pow. wałeckim okręgu kwidzyńskiego, na wsch. z pow. chodzieskim, na płd. z pow. obornickim, szamotulskim i międzychodzkim, na zach. z pow. friedeberskim i arnswaldzkim okr. frankfurckiego. Rozległość wynosi 28,395/1000 mil kwadr. czyli 156,470 hektarów. Położenie jest nizkie, płaskie; równiny na obu brz. Noteci przerzynane bagnami, we wsch. części ku płd. przerywane piaszczystemi wzgórzami. Pod względem urodzajności mniej więcej ⅚ jest lekkiego gruntu, reszta dzieli się na grunt średni i błotny. Z lasów większych utrzymuje się mianowicie rządowy trzciankowski. Dwie większe rzeki przepływają przez powiat: Noteć aż do Czarnkowa płynie z płc. na płd., od tego miasta zwraca się ku zach.; Drawa, poboczna Noteci po prawej, tworzy granicę pomiędzy pow. czarnkowskim a friedeberskim. Do mniejszych się liczą: Łomnica po prawej do Noteci wpadająca o 5 kil. od wsi Białej; 2) Trzcianka także po pr. łączy się z Drawą pod kolonią radolińską; 3) Gulcz uchodzi pod wsią Rosko po lewej do Noteci; 4) Bukno z Kotą i Hamerką zachodnią na tymże biegu; 5) nareszcie Młyńska zachodnia pod wsią Drasko; ogółem jest zatem 7 mniejszych rzek. Z pomiędzy kilkudziesięciu jeziór pow. liczą się do największych w płc. części: Straduń, Wielkie (Północne), Saskie, Wandal; w zachod.: Łukacz; w połud.: Biała, Wysokie, Wielkie (południowe) i wielki staw Lubasz. Na pr. brz. Noteci głębokie natrafiają się pokłady torfu. Ludność ogólna wynosiła w r. 1875: 68,350 mk.; w r. 1871 było 69,057 mk.; ludność się następnie zmniejszyła z powodu emigracyi ludu włośc. do Ameryki w tym czasie; z tych 69,057 mk. było 33,296 lud. męz., 35,761 żeńs.; 42,629 ew., 23,422 kat., 4 dysyd., 3,002 żydów. Na milę kw. przypada około 2400 mk., powiat należy do najmniej zaludnionych. Gmin jest ogółem 150; gmin miejs. 3, wiejs. 101; dominiów 46; miejscowości ogólem 289; 6950 dm. mk. Ludność pod względem narodowości, w zach. części mianowicie, przeważnie jest niemiecka. Miasta powiatu są: 1) Czarnków (Czarnikau) nad Notecią; 2) Wieleń (Filehne) nad Notecią; 3) Trzcianka (Schönlanke) nad rz. t. n.; w r. 1875 razem miały mk. 12437; w r. 1871 zaś 12,428; gm. wiejskie liczyły ogółem 49006 mk.; gminy dominialne 7623 mk. Głównem zatrudnieniem mk. jest rolnictwo, handel, wyrabianie drzewa i chów bydła. Powiat podzielony jest na 7 mniejszych obwodów, czyli komisaryatów: 1) czarnkowski, 2) lubaski (siedzibą komisarza jest Czarnków); 3) hamerski (komisarz mieszka także w Czarnkowie); 4) wieleński (obwód dominialny); 5) wieleński miejski; 6) w Krzyżu (Kreuz) i 7) trzciankowski (Schönlanke). Cz. jest urzędową siedzibą landrata, sekretarza powiat., poborcy pow., budowniczego pow., kontrolera katastru, weterynarza pow.; fizyk pow. zaś mieszka w Trzciance, pow. inspektor szkolny w Pile, powiat. cyrulik w Wieleniu. Sądy okręgowe umieszczone w Czarnkowie, w Wieleniu i w Trzciance, podwładne sądowi ziemiańskiemu w Pile. Aż do nowej organizacyi z 1 października r. 1879 w Trzciance był sąd powiatowy kolegialny, komisye sądowe w Czarnkowie i w Wieleniu. Parafij kat. jest w powiecie 5; należą do dyecezyi poznańskiej: Czarnków, Trzcianka, Wieleń, Biała i Lubasz; filialne kościoły znajdują się w Rosku i Nikoskach. Parafie protest. podzielone są na dwie dyecezye: wieleńską i trzciankowską; w wieleńskiej są kośc. paraf.: w Starych Kwieciach (Altsorge), w Wielkiem Drzęźnie (Gross Drensen), w Dębogórze (Eichberg), w Wieleniu, w Zielonowie (Grünfier), w Wielkich Kotach (Gross Kotten), w Krzyżu; w dyecezyi trzciankowskiej zaś: w Białej (Behle), w Czarnkowie z kośc. filialnemi w Władysławowie (Althütte) i w Romanowie (Romanshof); w Gębicach, w Runowie (Runau), w Trzciance, w Staykowie, w Szczygle (Stieglitz). Szkołę wyższą, t. j. szkołę realną drugorzęduą z przywilejem udzielania prawa do jednorocznej służby wojskowej ma tylko Trzcianka; w Czarnkowie i Wieleniu są kilkokl. szkoły rektorskie i elementarne; szkoły te i wszystkie szkółki elementarne wiejskie są pod nadzorem inspektora mieszkającego w Pile. Na 69,057 mk. i 19216 dzieci niżej 10 lat było w r. 1871: 14,089 analf. Powiat ma jednę drukarnię w Trzciance, dwie czytelnie w Czarnkowie i w Trzciance. Pow. czarnk. obejmuje 612,368 mórg; większa własność wynosi mórg m. 264,688, wliczając królewszczyzny mórg 26,142; polscy właściciele dzierzą obecnie jeszcze 43,093 mórg m.; dobra rządowe tworzą rendamt trzciankowski. Gorzelnie znajdują się: w Kruszewie, w Ciszewie, w Hamrze, w Lubaszu, w Białej, w Bzowie, w Sławnie, w Sarbi, w Władysławowie; browary: w Trzciance (2), w Czarnkowie, w Wieleniu; młyny: w Przesiekach (Prossekelmühle), w Drawskiej pile (Drageschneidemühle), w Zielichowie (Selchow), w Zielichowskim hamrze (Selchow hammer (2), w Górnicy (Gornitz), w Średnim Młynie (Mittelmühle), w Rychlickim Młynie (Richlicher Mühle), w Straduniu, w Nikoskach (Niekosken), w Lemnicy, w Trzciance (3), w Walkowicach (Walkmühle), w Radolinie, w Czarnkowskim Hamrze, w Nowym Młynie, w Osuchu (Malzmühle), w Gembicach,
