ce, Zajcowo, Ilmowiki, Dołhinowo, Dębowe, Michasienki, Ambrosienki, Kostoczeno, Palaki, Nowe Kruki, Stare Kruki, Glinówka, Kowalewszczyzna Mała, Wiazowce, Sucha, Matiuki, Świerdły, Podhajce, Juńce, Tilewce, Piastuny, Kartowe, Konaje, Dworne Sioło, Lipówka, Moniawki, Dulskie, Denisowo; zaśc.: Ostrowy, Piotrolewo, Kowalki, Dzwonki, Morozy, Barynowo, Jurkowszczyzna, Wierecieje, Palczechy, Kruczki. A. K. Ł.
Czereszeńka, wś, pow. latyczowski, gm. Derażnia, dusz męz. 147, w tej liczbie jednodworców 16. Ziemi dwor. 123 dz., ziemi włoś. 432 dz. Kamień młyński i wapienny; młyn. Należała do Turkułła, dziś Czarkowskich.
Czereszenków, lewy dopływ Bystrzycy sołotwińskiej; ob. str. 512, t. I.
Czereszyn, ob. Czeresin.
Czerewacz, wś, pow. radomyski, nad rz. Uszą, wpadającą do Prypeci, o 8 w. od m. Czarnobyla. Mk. 430, wyz. prawosł.; należą do parafii czarnobylskiej; tamże zarząd gminny i policyjny. Ziemi lesistej 2,918 dz. Niegdyś należała do starostwa czarnobylskiego, obecnie do Chodkiewiczów. Kl. Przed.
Czerewki, wś rządowa, nad jez. Narocz, pow. święciański, 3 okr. polic., mk. prawosł. 76, kat. 10, żydów 10, dm. 6 (1866 r.); od Swięcian 54 w.
Czerewkowo, st. dr. żel. woronesko-rostowskiej, w okręgu wojska Dońskiego.
Czerhanówka, ob. Czerchanówka.
Czerhat (węg.), ob. Nowogrodzkie góry.
Czerkas, wś, pow. wasylkowski, nad niewielką rzeczką wpadającą do Rosi, o 10 w. od m. Białej Cerkwi. Mk. 1,134 wyzn. prawosł.; cerkiew paraf. i szkółka. Ziemi chociaż dosyć górzystej, lecz urodzajnej 2,704 dz. Należało niegdyś do stwa białocerkiewskiego, obecnie do hr. Branickiego. Zarząd gminny we wsi Jeziornie, policyjny w Białej Cerkwi. Kl. Przed.
Czerkask, ob. Nowoczerkask.
Czerkaski powiat, ob. Czerkasy.
Czerkaskie, sioło, pow. kiereński, gub. penzeńska, st. p. o 35 w. od Kiereńska.
Czerkasówka, futor nad rz. Uszycą, pow. uszycki, gm. i par. Sołodkowce, ma gorzelnię, należał najprzód do Czerkasa, potem do Skibniewskich, dziś do Pokutyniec Władysława Grocholskiego. X. M. O.
Czerkasy, wieś, pow. tomaszowski, gmina Czerkasy, par. Łaszczów, dawniej przedmieście miasteczka, obecnie osady Łaszczów, położona nad rzeczką Huszwią, o 16 w. od Tomaszowa, posiada roli ornej mórg 443, łąk 142 mórg, dm. mieszk. 38, ludności 278 dusz. Siedziba urzędu gminnego t. n.; gmina należy do s. gm. okr. III w Łaszczowie, ma 4.978 mk.; stacya poczt. w Tyszowcach. Gminę Cz. składają wsie: Czerkasy, Podhajce, Domaniż, Małoniż, Dobużek, Podlodów, Nabroż, Kmiczyn, Żerniki, Ratyczów, Kryszyn, Staniatyn i osada Łaszczów. Kościołów rz. kat. w gminie dwa, cerkwi prawosławnych 7, szkółek początkowych pięć. Zakłady przemysłowe: fabryka krochmalu (ob. Podlodów), młynów wodnych 4 na rzeczce Huszwi, przepływającej środkiem gminy. Przy urzędzie gminnym kasa pożyczkowa, której pierwotny fundusz zakładowy, pochodzący z kar zasądzanych przez były sąd gminny, wynosił rs. 566 kop. 45. S. S.
Czerkasy, 1.) msto powiatowe gub. kijowskiej, nad Dnieprem, wzdłuż rzeki, 5 w. długie, półtory w. szerokie, o 294 w. od Kijowa odległe lądem, a 200 w. wodą, o 104 w. od Zwinogródki, o 1,434 wiorst od Petersburga, pod 49°45′16″ dł. wsch. i 49°26′57″ szer. płc. (według Wiszniewskiego). Dolna część miasta, zwana Padół, często ulega powodzi. Cz. prowadzą znaczny handel. Tuż obok, na przeciwnym brzegu Dniepru ciągną się żyzne łany gub. połtawskiej. Założenie msta Cz. ginie w pomroce wiekowej. Bołtin w swoich notatkach do Leclerca (t. I, str. 344), przytaczając następujące słowa Karamzina: „Baskak (rządca) Achmet, rządzący księztwem lipieckiem (teraźniejsza gub. kurska), tyranizował lud, nie wyłączając ani bojarów, ani też książąt, a w pobliżu Rylska założył dwie osady, gdzie się skupiali rozmaici łotrzy, by rabować i gnieść okoliczny lud; wówczas Oleg, potomek książąt czernihowskich, poskarżył się na niego hanowi Telebugowi, który dał mu oddział Tatarów, by zniszczyć osady Achmeda; rozkaz został wykonany“ (t. II, str. 127). Przytoczywszy te słowa, Bołtin dodaje od siebie, że mieszkańcy Achmetowych osad byli Czerkasy, zowiący się także kozakami, i że oni uciekli do Kaniowa i założyli blizko niego miasto zwane „Czerkask“; w takim razie byłby on zbudowany około r. 1282. Z drugiej strony, jak się pokazuje z przywileju Stanisława Augusta, założenie miasta ma przypadać na XIV w.; przywilej ten głosi: „Mieszk. Czerkas, między innemi dokumentami, przedstawili, w dowód swoich praw, opis zamku kaniowskiego, z którego się pokazuje, ze kiedy w. ks. litewski Gedymin zawładnął nad morzem Kafą, Perekopem i Czerkasami Piatyhorskiemi, to wziąwszy w niewolę pewną część Czerkasów i ich księżnę, osiedlił ich nad Dnieprem w miejscu teraźniejszych Czerkas.“ Po r. 1386 Cz. stają się stolicą hetmanów ukraińskich, a w XV i XVI w. już figurują jako ważniejszy punkt na Ukrainie. W 1523 r. han krymski bezskutecznie oblegał go przez 13 dni. W 1557 r. tu się schronił Dymitr Wiszniowiecki przed Tatarami Dawlet-Gireja. Aż do czasów Chmielnickiego Cz. były głównem miastem kozackiem; w lustracyi z roku 1622 powiedziano:
