według kratowego systemu zbudowany; ten za miastem jest położony. Dyneburg w skutek swej rozległości, szerokich ulic, licznych ogrodów i sadów, tudzież ożywionego ruchu za miastem, na brzegu Dźwiny, którą pokrywa mnóstwo statków naładowanych rozmaitemi artykułami handlu, robi wrażenie większego niżeli jest miasta. Składają je: 1) twierdza, wzniesiona na niezbyt obszernej równinie w pobliżu miejsca kędy przy przeprowadzeniu kolei żelaznej petersbursko-warszawskiej rzucono ów wyżej wspomniany most żelazny przez Dźwinę; 2) właściwe miasto Dyneburg, niegdyś miano Nowego Przedmieścia noszące, o ¼ mili od twierdzy oddalone i 3) przedmieście. To ostatnie, przez Rossyan zwykle Dumowką nazywane, zarówno jak twierdza i miasto rozciąga się na prawym brzegu Dźwiny, na nizko położonej dolinie, bronionej wszelako potężnemi tamami od wylewów wiosennych strumienia. Nieistnieje już oddawna tak zwane „staro miasto“, o którem najdaremniej się rozpisuje Słownik geogr. Siemienowa. Zniesione zostało zupełnie w czasie rozszerzania esplanady fortecznej. Na lewym zaś brzegu Dżwiny rozciąga się żyzna Kurlandya z miasteczkiem prywatnem „Grzywką“, wchodzącem w skład dóbr kałkuńskich, będących obecnie własnością Oettingenów. Ludność Dyneburga w r. 1880 wynosiła 52173 mieszk. płci obojga (w tej liczbie 28965 mężczyzn): kupców 553, mieszzczan 34723, wojskowych na służbie 9104, wojskowych będących na urlopach 575, żon i córek żołnierskich 1952, poddanych zagranicznych 748, mieszczan honorowych 209, włościan stale tu przebywających 323, ludzi uszlachconych tylko osobiście 856, szlachty rodowej 631, osób zaliczających się do duchowieństwa prawosławnego 19, księży rzymsko-katolickich 3, predykantów protestanckich 1, duchownych jednowierców 2, rabinów żydowskich 16 a osób nienależących do żadnej z wymienionych powyżej kategoryj 439; w tej liczbie kobiet 328. Pod względem wyznań było; prawosławnych 10799, nieprawosławnych zaś 41374 a mianowicie: katolików rzymskich 10320, protestantów 6245, jednowierców 1135, rozkołów do sekt najrozmaitszych należących 4500, izraelitów 19163, karaimów 7, mahometan 4. W tymże r. 1880 liczono tu cerkwi prawosławnych 2, jednę z nich (w samej twierdzy) zdobią 2 wysokie wieże. Był to niegdyś kościół jezuitów, fundowany w r. 1625 przez wojewodę Gąsiewskiego. Kościół rzymsko katolicki 1, w którym się zaledwie mała cząstka owych 10320 parafian pomieścić może. Wszelako bywało gorzej. Po wydaleniu O.O. jezuitów nabożeństwo katolickie w ciągu lat około 30-tu odbywało się w lichej cmentarnej kapliczcze na piaskach, po za obrębem miasta. W r. 1848 poświęcono nowowymurowany kościołek parafialny pod wezwaniem św. Piotra w Okowach; położony jest w mieście w pobliżu dzisiejszego dworca kolei żelaznej rysko-dyneburskiej. Należy on do dekanatu Dyneburga wyższego a od m. listopada r. 1880 przeniesiono tu dekanią z Krasławia. Dyneburg ma także 2 zbory ewangelickie (por. Dynaburg)- jednę synagogę i żydowskich domów modlitwy 29. W r. 1880 domów w mieście liczono ogółem 1206 (108 murowanych), sklepów 234, teatr 1, w którym wszakże tylko zimą bywają dawane przedstawienia, bulwarów do przechadzek 2, szpital 1, więzienia najrozmaitsze w samej twierdzy, a jedno wspaniałe po za jej obrębem. W srodku miasta leży bazar, budowa prostokątna, z placem obszernym wewnątrz. Ulice proste, lecz niezbyt starannie brukowane, co się szczególniej do trotoarów odnosi. Zakłady naukowe: gimnazyum realne (w r. 1879 było w nim uczniów 356, z których ukończyło nauki 23, poczem przybyło nowo-przyjętych 68), nowozałożony instytut przygotowawczy do gimnazyum (42 uczniów), progimnazyum żeńskie (uczennic 190) i szkół żydowskich 5. Instytucye kredytowe: I) filia banku handlowego ryskiego (obrót roczny w r. 1879 stanowił 50,214,783 ruble 32 kop.) 2) filia banku handlowego wileńskiego (w r. 1879 obrót roczny wynosił 21,769,254 ruble 43 kop.), 3) bank miastowy dyneburski (w r. 1879 obrót roczny 7,008,702 ruble 84 kop.) i 4) otwarty zaledwie 19 czerwca 1879 r. bank wzajemnego kredytu (obrót w ciągu 5 i pół miesięcy wynosił 2,502,312 rubli 98 kop.). W wyliczonych powyżej 4 instytucyach kredytowych w ciągu r. 1879 obróciło się ogółem 81,495,053 ruble 47 kop. W rozciągającem się zaś na przeciwległej kurlandzkiej stronie Dźwiny miasteczku Grzywce w r. bieżącym zawiązane zostało towarzystwo zelburskie wzajemnego kredytu, z którego i na Dyneburg niemałe spływają korzyści. Wedle sprawozdań najnowszych z końca r. 1880 istnieją tu obecnie następujące zakłady przemysłowe: fabryka wagonów i maszyn kolei żelaznej dynebursko-witebskiej (pracuje w niej stale około 800 robotników), fabryka tytuniu, dystylarni 7, browarów 5, fabryk cukierków 4, mydlarnia 1, fabryk zapałek 2, fabryka guzików 1, szczotkarni 5, fabryk grzebieni 2, tartaków 2, młyn parowy 1, garbarni 3, cegielni 7, wapiennic 5, fabryka kafli 1, gisernia 1, fabryka wyrobu pilśni 1. Dyneburg liczy obecnie kantorów transportowych 3, asekuracyjnych 5, domów zajezdnych i hotelów 22, łazienek 10, restauracyj większych i mniejszych 118, z których pomniejsze niczem się od zwykłych szynków nie wyróżniają. Do miasta Dyneburga należy
