handel. O pierwszym nadmieniło się zaraz na początku, teraz jeszcze niektóre szczegóły o handlu się doda, jak dziś stoi. Główny handel przechodzi wodą. R. 1867 liczono w mieście kupców różnych o własnych sklepach itd. 430, pomocników w ich służbie 391, firm handlowych 366, t. zw. prokur 23, stowarzyszeń kupieckich 35. Morzem przywieziono tegoż r. 1867 centnarów popiołu 394, ołowiu 127, wyrobów ołowianych 8, piwa z W. Brytanii 252, spirytualiów 3244, cementu 380, cykoryi 12536, drogeryi 3193, żelaza surowego 5245, żelaza w sztabach 3583, żelaza w blatach (Eisenplatten und faconirtes Eisen) 3820, łańcuchów, kotwic z Brytanii 899, wyrobów żel. i stalowych 2553, korzeni kuchennych 319, gipsu 3451, śledzi beczek 3311, kawy cent. 2911, kamieni wapiennych 61,571, miedzi i mosiądzu 144, oleju, oliwy 396, petroleum 307, ryżu 5939, kamiennych węgli z Brytanii 2767, fruktów południowych suszonych 655, syropu 1702, tabaki 2692, herbaty 6, tranu 302, wina 2130, pszenicy z Rossyi 48, cynku 356, cyny 15, cukru 5869, różności 7274; podług państw wynosił dowóz cent. z Danii 397, Francyi 851, Brytanii 11253, Hamburga, Bremy i Lubeki 6946, z Holandyi 5491, z Rossyi 103, Szwecyi i Norwegii 5121, Hiszpanii 277, z prow. zachodnich pruskich 116,614. Wywóz morski r. 1867 wynosił cent. różnych odpadów, kości 11377, drzewa 1835, szmat (Lumpen) 6706, machin (r. 1866) 1326, mąki (1862 r.) 6293, oleju (r. 1861) 2350, kuchów rzepiowych 5510, rzepiku 688, różności 5840, żyta łaszt. 2424, pszenicy 630, jęczm. 8, wyki 7, drzewa 1835, lnianego siemienia 634, masła cent. 1370. Podług państw rozchodzi się wywóz: do Belgii cent. 4345, Danii 51,232, Francyi 10,713, Brytanii 53,439, Holandyi 10,602, Lubeki, Bremy i Hamburga (r. 1865) 37,720, do Meklemburgii 12,912, Pomeranii 131,285, Rossyi 870, Szwecyi i Norwegii 10800. Rzekami albo zatoką idzie handel: jeden głównie do Gdańska, Braniewa, Królewca, drugi Nogatem i Wisłą do Tczewa, Gniewa, Grudziądza, Torunia, Berlina. Rzeczną tą drogą wysłano ztąd r. 1867 łasztów: pszenicy 567, żyta 198, jęczm. 190, owsa 125, grochu 74, mąki 61, nasion olejowych 164, lnu 2, oleju cent. 1341, kuchów rzepiowych 1813, spirytusu 7718. Handel kanałem nowym mazurskim (Elbing-Oberländischer Kanal) tak się przedstawia: R. 1867 spuszczono do Elbląga łaszt. pszenicy 1884, żyta 4960, jęczm. 20, owsa 14, grochu 84, nasion olejowych 574, kartofli szefl. 5918, wełny cent. 130, kości 633, szmat 1702, różnych odpadków 8348, smoły i paku beczek 722, sztuk drzewa 7694, dużo różnego drzewa na opał i tarcic, spirytusu beczek 2624. Z Elbląga tymże kanałem w górę wysłano: węgli kamiennych szefli 24668, różnych nasion korcy 6000, cent. gipsu 13087, żelaza 342, siana 772, kuchów rzepiowych 8537, soli beczek 11370, śledzi 1662, paku itd. 345, wapna, cementu 3736, trzciny, słomy kóp 1168, cegły i dachówki 114000. Co się tyczy żeglugi samej, Elbląg jak mógł starał się skorzystać z swojego położenia. R. 1840 dwa statki parowe 3 razy w tygodniu woziły do i z Królewca towary; od r. 1841 chodziły codzień (obecnie daleko rzadziej z powodu żel. kolei). R. 1856 kursowały 2 parowce „Elbing“ i „Kowno“ do Tczewa, r. 1861 parowiec jeździł raz w tyg. do Gdańska, r. 1865 także do Szczecina. R. 1856 nowo zbudowany lekki drewniany parowiec „Kuryer“ miał kursować Wisłą, Notecią, itd. między Elblągiem a Berlinem, ale jazda okazała się niekorzystną. R. 1867 posiadał Elbląg okrętów własnych żaglowych 9, parowych 18; od r. 1859–1867 zbudowano tu nowych okrętów żaglowych 27, parowych 25. Ruch statków wodnych. R. 1867 wpłynęło do E. okrętów morskich 113, odpłynęło 325. Kanałem krafulskim (Kraffohl-Kanal) przechodziło r. 1867 pod wodę: statków większych rzecznych (Flussschiffe) 454 ładowanych, 259 próżno, berlinek (Handkähne) z ład. 495, próżno 1742; drzewa tratw 14, pojed. sztuk drzewa 3611. Z wodą większych statków z ład. 426, próżno 186; berlinek z ład. 1327, próżno 910; drzewa tratew 106, pojed. sztuk 35466. Banki pieniężne istniały 4 r. 1870: a. bank król. r. 1687 obrotu tal. 19,279,300, b. bank elbl. kredytowy obrotu 6,363,814 tal., c. bank rzemieślniczy obrotu 360344, d. bank bracki rzemieślniczy z obrotem 60314 tal. Stan kasy miejskiej r. 1867 tak się przedstawił: Dochodu wpłynęło z borów tal. 7388, z dóbr miejskich 16751 tal., z dzierżaw 3053 tal. Wydatki na utrzymanie i zarząd lasów tal. 4365, na budyuki tal. 469, na dobra miejskie tal. 5195, budynki tal. 335, na dzierżawy 370; gotowych kapitałów tal. 79961, w rezerwie tal. 16565; długu wojennego z czasów francuzkich 460413 tal., pożyczka na gazownię tal. 62055, podatek komunalny przynosił tal. 34341, podatek od młynów, mąki i mięsa tal. 29600. — Kościoły, klasztory i kaplice: 1) Kościół paraf. św. Mikołaja na starem mieście, najpiękniejszy i może najstarszy w mieście, o 3 nawach w stylu gotyckim budowany; r. 1256 oddany mu był kościół św. Jakóba jako filia. R. 1284 Jan Rothe czynił legat pobożny za 120 grzywien, aby codzień rano msza św. przy ołtarzu św. Piotra się odprawiała. Roku 1364 lany jest dzwon tutejszy większy (2 największe są późniejsze). R. 1387 majster Bernhusser lał dzw. niewielki mosiężny. R. 1398 piszą, że były budowane organy. R. 1403 biblioteka nowo przebudowana. Proboszczami byli tu znako-
