rzyć. Główną swoję działalność misyjną zasadzają na szerzeniu biblii i różnych religijnych rozprawek. R. 1867 rozdali biblij 50, traktatów 8000. Liczba ich nie dochodzi 100; w mieście Elblągu mają swoją kaplicę, w której nabożeństwo odprawiają. 5) Żydów aż do okupacyi wcale żadnych nie było w elbl. powiecie. Dopiero za przywilejem z r. 1812 zaczęli się powoli osiedlać, głównie w Elblągu dla zyskownego handlu. R. 1824 postawili sobie synagogę, którą rabin z Królewca poświęcił. Po wsiach mało się trzymają; r. 1870 oprócz Elbląga byli tylko żydzi (22) we wsi Łęcze. Ob. C. Rhode, der Elbinger Kreis; Dr. Toeppen, Elbinger Antiquitäten; Fuchs, Beschreibung der Stadt Elbing. Kś. F.
Elbląg, niem. Elbing, rzeka w Prusach zachodnich, pow. elbląski, ma główne źródło w jeziorze Druznie (Drausensee), z którego płynąc na północ zowie się wprzód łachą elbląską (Elbinger Lache), przyjmuje po lewej stronie łachę malborską. Dopiero połączywszy się z nizin przychodzącą rz. Tyną (Thiene) nazywa się Elbląg. R. około 900 angielski podróżnik Wulfstan nadał jej imię Ilfing. Krótko przed miastem Elblągiem przyjmuje z lewej strony starą Nogat, po prawej z góry idącą Homulę (Hommel), płynie środkiem m. Elbląga. Blisko potem przyjmuje Krafulski kanał, który ją łączy z Nogatą. Uchodzi do zatoki Świeżej (Frisches Haff). Bieg ma przeważnie pólnocny, długość od Druzna niespełna 2 mile (dokładnie liczą prętów 3000). Szeroka jest przy mieście 240', przy pile 200', w sztucznie zbudowanem ujściu (Elbinger Fahrwasser) 142'. Głębokość najmniejsza wynosi 6' do 10'. Spadku właściwie jakby nie miała; tylko na wiosnę gdy wiele wody przychodzi z góry, widać jak płynie. Latem gdy sucho woda raczej stoi aniżeli płynie. Przy trwałych wichrach z południa przez odpływ do zatoki znacznie się umniejsza na chwilę. Przeciwnie gdy wiatr gwałtowny z północy, nieraz wodą z zatoki do tyla się napełnia, że się przelewa, jak np. r. 1855 d. 31 marca kiedy przy Mątwach Wisła się przerwała i wiele wody i lodu naprowadziła do zatoki; wtenczas rz. Elbląg zamiast na północ płynęła na południe i zalała całe niziny elbląskie. Ujście rz. E. wiele cierpi przez Nogatę, która szlamem i piaskiem oddawna coraz bardziej je zamula. Tylko wielkiemi zachodami i niezmiernym kosztem bywa to ujście utrzymywane w porządku. Już r. 1348 zaczęto je przed zamuleniem zabezpieczać w ten sposób, że z obu stron wielkie głazy w zatokę i kamienie niby mury poustawiano. Następnie im więcej zatoka się zaszlamywała i od lądu odstępowała, tem dalej nowe kamienie i głazy (Molen) stawiano. Po okupacyi pruskiej łożono nadzwyczaj wielkie nakłady na te roboty. Od r. 1775 do 1777 poprowadzono zachodnią ścianę czyli zaporę (Mole) do odległości 200 prętów w zatokę, wschodnia ściana jako mniej potrzebna otrzymała długość prętów 150. Od r. 1787 do 1792 przedłużono to nowe sztuczne ujście aż do 625, resp. 594 prętów, na co państwo ze swojej strony ofiarowało tal. 40,000. R. 1822 burza znaczną część zapór zerwała. Naprawa, trwająca od r. 1825 do 1829, kosztowało samo państwo 20,000 tal. R. 1859 przedłużono jeszcze te zapory o 514°, tak że obecnie zachodnia strona wynosi 1339°, wschodnia 763° (od portu licząc). Państwo dało znowu tal. 27,750, miasto 8000. Tak sztucznie i kosztownie utrzymywane ujście rz. E. zowie się urzędowo po niem. „Elbinger Fahrwasser.“ Ponieważ i tak jeszcze wciąż się zamula i zarasta, potrzeba je od czasu do czasu oczyszczać (baggern). R. 1863 powiększono głębokość ujścia do 10'. Koszta były i tą razą ogromne: państwo wyłożyło tal. 40,000, miasto 22,000. Rzeką E. odbywa się znaczny ruch handlowy (zob. przy m. Elbląg o handlu). R 1867 przypłynęło okrętów morskich 114, odpłynęło 118, statków mniejszych rzecznych (Stromschiffe) płynęło do zatoki 107, na południe 603. Przyczem nie podane są wszelkie statki ładowane drzewem, trzciną, kartoflami, kamieniami itd., które opłaty żadnej w porcie nie dawają, a które były zapewne jeszcze liczniejsze. Kś. F.
Elbląsko-mazurski kanał, ob. Druzno jezioro i Elbląg.
Elec, ob. Jelec.
Elej, niem. Ellei, wś i st. poczt., pow. dobleński, gub. kurlandzkiej, par. Sessau; blisko stacyj Mitawa i Szawle.
Elemski potok, potok górski, lewy dopływ Babina (ob.), w obrębie gminy Babina w powiecie kossowskim. Br. G.
Elencin, Elęcin, wś, pow. krobski, 12 dm., 88 mk., wszyscy kat.; 20 analf. Stac. poczt. najbliższa Pempowo; o kilka kil. od miasta Kobylina i Krobi. Najbliższa stac. kol. żel. w Koźminie i w Krotoszynie o 20 kil., w Bojanowie o 25 kil., 2.) E., leśnictwo, należy do Chociszewa. M. St.
Elenowskie sioło (ross.), ob. Helenowskie.
Eleonka, urzęd. Eliońskie, os., pow. starodubski, gub, czernihowskiej, st. poczt.
Eleonora, mała wś, pow. ihumeński, w okolicy mka Bożyna. Al. Jel.
Eleonora, kopalnia galmanu pod Radzionkowem; pow. bytomski.
Eleonorenhof (niem.), ob. Czajcze.
Eleonorhof, po łotewsku Lonormujża, wś, w Inflantach polskich, w pow. rzeżyckim, do r. 1869 wchodziła w skład klucza warklańskiego (por. Warklany), stanowiącego sta-
