Jump to content

Page:Progreso - 3a yaro.pdf/33

From Wikisource
This page has been proofread.
3
PRI NIA MATEMATIKAL VORTARO

qui propozis audace : komensurabla. Semblis a ni, ke en ica kazo la L. I. povas e devas esar plu klara e logikala kam nia lingui, e distingar ex. equi-axa e sam-axa.

Kompreneble, ni sequis la generala reguli di nia linguo omnube li semblis suficanta a la justa expreso di l’idei : ex. ni aplikis la prefixo mi‑ vice la tri prefixi hemi‑, semi‑ e demi‑, quo liberigas ni tre fortunoze de lia jenanta konkuro e de multa heziti (mi-axo, mi-cirklo, mi-ombro, mi-plano, mi-radyo, mi-sekanto, mi-sfero). Same, ni uzis konstante la prefixo ne‑ vice la latina in‑, o la D.E. un‑ : ne-egala, ne-kontinua, ne-racionala, ne-simetra, ne-simila, ne-varyanta. To anke supresas multa dusencesi e heziti. La prefixo mal‑ trovesas nur en tri vorti : mal-kompozar, mal-kreskar, mal-volvar. Se do on vicigus ol per des‑, to esus nula detrimento, e mem ta tri vorti divenus plu « naturala », quale omna verbi.

Ni devis admisar la prefixi hiper‑ e hipo‑, ne nur en primitiva vorti ja existanta (hiperbolo, hipotezo), sed en la sequanta kompozaji : hiper-eliptika, hiper-plano, hiper-sfero, hiper-spaco ; hipo-cikloido. Ta prefixi esas tute internaciona, mem en D., qua juntas li poke stranje a sua propra radiki : Hyperebene, Hyperkugel, Hyperraum. Ni dedikas ta exempli a la puristi, qui jemas e hororas omnafoye kande on asocias latina o greka radiko e germanala radiko !

Fine, ni devis admisar la prefixo bi‑ en la sequanta vorti : bi-angula, bi-centra, bi-cirkla, bi-fokala, bi-folyo, bi-komplexa, bi-kursala, bi-laterala, bi-lineala, bi-nodo, bi-normalo, bi-oskulanta, bi-plano, bi-polala, bi-quadrata, bi-quaterniono, bi-racionala, bi-radyalo, bi-sekanto, bi-tangento, bi-vektoro. Ta prefixo signifikas ofte « dufoye », sed anke « duopla », « du kune ». Ni devis distingar ol unfoye de bis en : bis-sekanto (« qua sekas dufoye », dum ke bi-sekanto esas : « qua sekas en du egala parti » ; ni ne audacis uzar mi‑ hike, nam mi-sekanto povus signifikar : « duona sekanto », e ne : « qua sekas duone »). Ta prefixo esas impozata da l’internacioneso ; e pluse ol esas tre oportuna por supresar la dusencesi, quin ni ja aludis : se on uzus du‑ en tala vorti, on hezitus omnafoye kande on parolus pri dunodi, duplani, same kam se on parolus pri « ducikli » vice bicikli. La prefixo di‑ aparas nur unfoye en la nacionala koloni, nome en dipolar, distingenda de bipolar. Sed ni solvis altre, e plu logike, la malfacilajo, dicante bipolala por l’unesma senco (qua havas du poli), e bi-polara por la duesma (qua esas dufoye polara). Nam ni distingas la radiki pol e polar, kande olca ne relatas reale polo o poli. Same ni distingas metrala, qua relatas la metro, e metrika, qua relatas la mezuro (metrik esas lor greka vorto, quan ni adoptas quale radiko tute pronta).

Por analogeso, e pro la sama motivi, qui impozas la prefixo bi‑, semblas do necesa admisar la prefixi : mono‑, (tri-), quadri‑, quinti‑, sexti‑, septi‑, okto‑, nono‑, (deko-), por la nombri en