2e Existas nula skismo : ni nultempe esis Esperantisti, sed nur, quale vi, senpartia amiki di l’ideo. Ni nultempe juris fideleso ad irga rejo, ad irga santa libro ; ni nultempe konsideris la L. I. quale quaza religio. Ni propozis a l’Esperantisti interkonsento e komuna diskuto di la reformi : li rifuzis, ne nur l’interkonsento, sed mem omna diskuto pri irga reformo. Li do sola esas responsiva pri la skismo, t. e. pri la rompo, quan li facis la 18a januaro 1908 « pos nesuficanta » e tote ne korekta « konsulto », segun lia propra konfeso. Li sola esas « ribeli », li sola « trahizis » l’ideo, li sola konstante nocas ol, kombatante (per la max malnobla armi) la progreso, quan li sekrete agnoskas necesa.
3e On dicas kelkafoye : Kad ne existas moyeno di konciliado, kad on ne povus konfidar la solvo di la questiono ad ula arbitro ? — On oblivias, ke ni, e nur ni, ofris la konciliado, e ke l’Esperantisti repulsis ol formale. A li apartenas nun la parolo, se li deziras la konciliado. On memorez ke, dum ke ni esis engajata en negociado kun li ed obligata a la sekreto, li trahizis ica sekreto ed atakis ni violente e perfide en sua jurnali ; tale li igis omna interkonsento neposibla. Kad konciliado esas posibla, tam longe kam Esperanto esos la « proprajo » di tala homi ? — On parolas pri arbitrado ! Sed la Komitato ipsa di la Delegitaro esis tala arbitranto, e, quankam senpartia e nedependanta (l’evento pruvis to !), max simpatioza e bonvola ad Esperanto ; kad ol ne kontenis la max autoritatoza chefi di Esperanto, e kad ici ipsa ne devis votar la finala decidi, qui rejetis Esperanto primitiva ed agnoskis la neceseso di reformi ? Se tala arbitro ne valoras por l’Esperantisti, qua arbitro valoros ultempe por li ? Li alegas hipokrite, ke la Delegitaro devis nur selektar, ne chanjar o reformar. Ni pozas a li ca questiono : Kad vi esus plu volunte aceptinta sa decido, se ol esus selektinta Neutral o Ido ipsa sen chanjo ? La respondo ne esas dubebla. Do l’argumento esos nur vana, malsincera shikano. La verajo esas, ke l’Esperantisti aceptis (tacite) l’arbitro di la Delegitaro, nur sub kondiciono, ke ol adoptez Esperanto « netuchebla », e ke li sempre rekuzos omna arbitranto, qua ne aceptos bloke lia « kara » e « sakra » linguo. Esus do tote neutila
prudente engajar su ad ula aparta linguo. Nu ! la Delegitaro esis fondata specale por liberigar ta skrupuloza personi de lia heziti e dubi. Se Esperanto semblis e semblas a li tante prizinda, pro quo li ne adheris ad ol til nun ? Quon do li expektis por adherar ? Kredeble, la decido di la Delegitaro ipsa, o di irga supera autoritato. Nu ! li ne plendez nun, nek kompatez Esperanto, quale se li esus praktike Esperantisti. Quante importas a li, ke la L. I. esas Esp. o Ido ? Li ne savas mem un vorto di Esperanto ! Li perdas do nulo, e li ne havas adminime la egoista motivi di la « vendisti di la templo ». O ta plendi esas nur malbona pretexto di inerteso, o li esas habile sugestata a ta personi da la a vendisti di la templo » ipsa.
