Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Biłgoraj
[ 227 ]Biłgoraj, urzęd. Biełgoraj, m. pow. nad rz. Ładą z praw. brzegu, odl. od Warszawy 241 wiorst, od Lublina 89 w. Leży pod 50°,53 szer, geogr. i 39°,31.2 dług., wzniesione nad poz. morza na 645 stóp. Posiada kościół par. katolicki i drugi dla ludności rusińskiej, sąd pokoju okr. II należący do zjazdu sędziów w Zamościu, dwie szkoły początkowe, biuro powiatowe, stacyą telegraf., st. poczt., szpital dla chrześcian i żydowski, dom schronienia dla starców. Od XVII wieku ludność B. trudni się wyrobem sit i przetaków z włosia, łyka, jedwabiu lub drutu. W 1873 roku wyrobiono sztuk 1,450,000, wartości około 150,000 rs. Dawniej męzka część ludności wyruszała zwykle w różne strony kraju z towarem dla sprzedaży; obecnie zaś kupcy (żydzi) dostarczają im włosów i zamawiają towar, którego sprzedażą sami się zajmują. Konkurencya sit drucianych zaszkodziła temu przemysłowi. B. założony został przez Adama Gorajskiego. Stefan Batory nadał mu prawo magdeburskie i ustanowił jarmark i targi przywilejem z 1578 r. Gorajscy jako dysydenci założyli tu kościół dla spółwierców. Jeszcze w 1634 Zbigniew Gorajski, odnawiając przywilej erekcyjny, zastrzegł, by każdy właściciel domu dostarczał pastorowi furę drew rocznie. Katolicy mieli w 1604 r. małą kapliczkę. Późniejszy dziedzic Marcin Szczuka założył stojący dotąd kościół paraf. katolicki, przed którym stoi słup z datą 1699 r. Później B. należał do Potockich. W 1781 r. było tu 368 dm. W 1859 r. 500 dm. i 5434 mk., w tej liczbie 2070 żyd. Obecnie 404 dm. (w tej liczbie 36 mur.) i 6570 mk. Ludność tutejsza mówi czystą i piękną polszczyzną, odznacza się niezwykłą pięknością budowy ciała i rysów, co kobietom tutejszym dość smutną zrobiło sławę. Par. B. dek. t. n. ma 1882 [ 228 ]wiernych (Bibl. War. 1842 r. II 222). Powiat biłgorajski gub. lubelskiej, utworzony z połud. zachodniej połowy dawnego zamojskiego powiatu w 1866 r., zajmuje 31,02 mil kwadr. i graniczy od północy z janowskim i zamojskim, od wschodu z tomaszowskim, od zachodu zaś i południa z Galicyą. Rzeka Tanew rozdziela terytoryum powiatu B. na dwie połowy: północna przeważnie lasami pokryta, nizko położona, obfituje w drobne rzeczki o bagnistych wybrzeżach; południowa część przeciwnie, górzysta i wzniesiona, mało ma lasów i uboga w wody. W północnej części wody obszernych lasów odprowadzają rzeki: Branwica, Bukowna, Rakowa, Kurzanka, Lada. W południowej jedna tylko mała rzeczka Złota płynie wprost do Sanu. Tanew nie jest spławną. Błota spotykamy po brzegach rzek: Bukowny i Kurzanki, i w lasach pomiędzy temi rzekami się znajdujących. Największe są: Błogie przy wsi Wypalenki, Szeliga na prawym brzegu Kurzanki, i Wypalanki między rzeką Bukowną a Branwicą. Około Biłgoraja zaczynają się wyniosłości dochodzące 700 st. nad poziom. Cześć południowa powiatu jest więcej zaludniona i lepiej uprawna; wsie, choć rzadkie lecz duże i ludne bardzo, mają często po tysiąc i więcej mieszkańców. Dla braku dróg ani rolnictwo ani przemysł fabryczny ani handel nie mogły się tu pomyślnie rozwinąć. Powiat cały nie ma całkiem niemal dróg bitych; jedyna droga wodna, San na małej tylko przestrzeni dotyka granic powiatu a kolej Nadwiślańska przechodzi w średniej odległości 10 do 12 mil od granicy powiatu. Jedyną więcej rozwiniętą gałąź przemysłu stanowi sitarstwo koncentrujące się w mieście Biłgoraju i produkujące za 124,570 rs. rocznie, gdy w całym powiecie istnieje tylko jedna gorzelnia (18,576 rs.), jedna papiernia (4,500 rs.); 4 małe browary: ogółem 6 fabryk z produkcyą dochodzącą do 34,000 rs. rocznie. Pod tym względem B. powiat jest najuboższym w całej gubernii. W 1878 ludność powiatu wynosiła: 80,355, w tem: 38,600 męż. i 41,755 kob. Podług wyznań w 1876 r. było: 46,595 katolików, 18,294 unitów, 2232 prawosławnych, 14 protestantów i 6761 izraelitów (na 73,898 mk.) Pod względem sądowym B. powiat należy do II okręgu sądowego w Zamościu i dzieli się na cztery okręgi sądowe gminne: Sól, Lipiny, Tarnogród i Józefów. Jeden sąd pokoju w Biłgoraju należy do zjazdu sędziów pokoju w Zamościu. Pod względem administracyjnym B. powiat dzieli się na 14 gmin: Aleksandrów, Babica, Biszcza, Różaniecka wola, Krzeszowska-Huta, Kniaźpol, Kocudza, Krzeszów, Łukowa, Majdan Sopocki, Potok górny, Puszcza Solska, Sol i Tarnowatka. Jedyne miasto w powiecie; Biłgoraj; osady miejskie trzy: Krzeszów, Tarnogród, Józefów. Szkół początkowych w 1878 r. było 19. Dekanat biłgorajski dyec. lubelskiej składa się z 9 parafij: Biłgoraj, Gorecko, Huta-Krzeszowska, Józefów-Ordynacki, Krzeszów, Łukowa, Potok Ordynacki, Puszcza-Solska i Tarnogród. Br. Ch.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|