Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bochnia

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 268 ]Bochnia (z Podedworzem i Wygodą), miasto pow. w Galicyi, położone pod 38° 2' szer. półn. a 50° dług. wschod. od Ferro; posiada 1383 m. gruntu, 846 dm., 7480 mk., z tego 6508 rz. kat., 972 izraelitów. Siedziba c. kr. starostwa, sądu pow., urzędu podatkowego, notaryatu, zarządu sanitarnego, oddziału straży skarbowej, posterunku żandarmeryi, urzędu pocztowego i urzędu telegraficznego, wydziału rady powiatowej, rady szkolnej okręgowej i komendy batalionu 60 landwery (obrony krajowej). Ozdobny kościół parafialny (fara), wybudowany w r. 1253 pod wezwaniem św. Mikołaja. Oprócz tego były 2 kościoły: dominikanów przerobiony w r. 1777 na. gmach rządowy, i franciszkanów, rozebrany w r. 1778. W salinach znajduje się kaplica św. Krzyża z soli wykuta, w której raz do roku, w wigilią Bożego Narodzenia, odprawiana bywa msza św. Na cmentarzu i w mieście istnieją 4 kaplice, w których w pewnych dniach roku odbywają się nabożeństwa. Założony przez gminę w r. 1846 szpital główny jest na 120 chorych urządzony. Majątek zakładowy szpitala składa się z obligacyj prywatnych w kwocie 4400 złr. Istnieje także założony w r. 1872 przez burmistrza Romana Niwickiego z dobrowolnych datków, zakład ochronki celem wyżywienia i wykształcenia 100 dzieci. Fundusz ubogich św. Macieja, założony przez Macieja Jaroszewskiego w r. 1611, celem wspierania zubożalych obywateli i mieszczan. Majątek tego funduszu wynosi około 12000 złr. w. a. dochód w r. 1877 był 1222 złr. Nakoniec zakład ubogich św. Antoniego, założony w r. 1357 przez króla Kazimierza W., celem zaopatrywania w potrzeby okaleczonych i do zarobku niezdolnych górników, posiada majątek zakładowy w realności i kapitałach do 50000 złr. a dochód w r. 1877 był 2854 złr. W B. istnieją następujące zakłady naukowe: c. k. niższe gimnazyum 4-klasowe, założone w r. 1817 przez cesarza Franciszka I; szkoła wydziałowa 4-klasowa; szkoła wydziałowa 4-klasowa żeńska i szkoła ludowa etatowa męzka. Dla wspierania ubogich i moralnych uczniów gimnazyum założony został w r. 1868 przez dyrektora Biłousa osobny fundusz zapomogi z [ 269 ]kapitałem zakładowym 1024 złr. Majątek samego miasta wynosi w obligacyach tylko 14077 złr., natomiast dochód roczny w r. 1877 był 48081 złr. W B. jest apteka, księgarnia i drukarnia; kasa oszczędności założona w 1873 z kapitałem 5000 złr. a już z końcem 1877 wynosił stan wkładek 147368 złr. B. leży pomiędzy wzgórzami niedaleko rzeki Raby i przerznięta jest gościńcem rządowym wiedeńskim. Stacya kolei żelaznej Karola Ludwika odległa jest od miasta o 2 kilometry; leży między stacyami Kłajem a Słotwiną, o 38 kil. od Krakowa. B. ma wiele okazałych kamienic, pomiędzy któremi odznacza się gmach rządowy, dawniej siedziba władzy obwodowej a teraz wszystkich c. k. władz, i piękny ogród salinarny. Najpiękniejszą ozdobą B. jest jednak żupa solna, według Długosza odkryta w r.1251 za czasów św. Kunegundy; z innych źródeł jednak okazuje się, że Miechowitowie część fundacyi swojej solnej otrzymali w B. już w r. 1198. Obecnie wydobywaną tutaj bywa sól kamienna, której pokład solonośny ma postać ogromnej soczewki, o ile znana, około 4 kil. długiej, 96 metr. szerokiej a 452 grubej. Warstwy soli bywają zazwyczaj dosyć cienkie a skład całego utworu różni się tem od wielickiego, że nie ma wielkich brył soli zielonej, i że cały pokład stoi niemal pionowo. Przy żupie urządzone są także kąpiele solne. (Obszerniej o kopalniach soli tutejszych ob. Wieliczka). Oprócz tego istnieje jeszcze młyn parowy, cegielnia parowa, dystylarnia spirytusu i browar zwyczajny. Cała ludność, dosyć zamożna, trudni się przeważnie przemysłem i handlem; targi tygodniowe i 15 jarmarków, szczególniej na konie i bydło. Miasto założone zostało na podstawie przywileju Bolesława V, wydanego w r. 1253 w Korczynie dla Mikołaja z Lignicy. Kazimierz W., urządziwszy żupę tutejszą, mniejszą zwaną, pomieścił B. w liczbie miast, z których po dwóch rajców przez króla wyznaczonych stanowiło na zamku krakowskim najwyższy sąd prawa niemieckiego. Wojna szwedzka srodze musiała dać się Bochni we znaki, skoro lustracya z roku 1664 wspomina, że w niektórych cechach jest tylko po 2 rzemieślników. B. podniosła się dopiero z końcem przeszłego wieku, po zajęciu Galicyi przez rząd austryacki. Jestto miejsce rodzinne Adama z Bochni, doktora fil. i med., rektora akademii krakowskiej w r. 1511. Powiat bocheński w Galicyi ma 1 miasto, 4 mka, gmin wiejskich 120, przełożeństw obszarowych 51, razem jednostek administracyjnych 176. Rozległości 14,3214 mil. kwadr. austr. Ludności 90833. Miasto B., mka Lipnica Murowana, Niepołomice, Uście solne, Wiśnicz Nowy. W B. jest sąd ślędczy dla sądów powiatowych w B., Dobczycach i Wiśniczu. Czytaj o Bochni w dziełach: Malte-Brun „Tableau de la Pologue ancienne et moderne,“ Paris 1807; Krasińskiego J. „Opisanie Polski topograficzno-polityczne z w. XVI tłum. p. St. Budzińskiego.“ Warszawa 1852 r.; Zöllner J. F. „Briefe über Schlesien, Krakau, Wieliczka u. die Grafschaft Glatz im J. 1791,“ Berlin, 1792–1794; Grabowski Am. „Kraków i jego okolice wyd. 4-te 1844.“ „Krótki opis Bochni i Wieliczki,“ Philosophical Transactions 1760 Juli Nr. 61; Alth A. „Einige Höbenbestimmungen in der Bukowina und den angraenzenden Ländern.“ G. J. III Jahrg. 1852, 132–139; Schultes „Brief üb. Bochnia (Gehlens Journ. f. Chemie u. Phys. T. II 164–172); Moll's Ephem. der Berg-u. Hüttenk. T. III; Thürnagel „Bemerkungen üb. Wieliczka u. Bochnia.“ (Karsten Archiv. 1827, XII. 337–365); „Von den Steinsalzgruben zu Wielicza u. Bochnia in Galizien.“ Mag. f. die Bergkunde. 1791. VIII); Beudant, „Das Steinsalz von Wieliczka u. Bochnia.“ (Keferstein, Teutschl. II. 166); Kmita J. Ach. „Symbola officialium et officiorum famulorumque Zuppae Bochnensis, nec non regum et zuppariorum inclytorum nonnullae antiquitates. Accessit Joach. Vidiani de salis fodinis exegeticon. Crac. 1600; „Fodinae Bochnenses lucubrationibus poeticis illustratae (w dziełku: Liber poematum complectens Lechica admiranda, auth. Andrea Kanon S. J.“ Crac. 1643); Schober, „Zween Versuche mit dem Barometer in den polnischen Salzgruben Wieliczka u. Bochnia angestellt den 7 u. 22 Noremb. 1743.“ (Hamburg Magaz. III 250); „Physikalische Nachricht üb. die Salzgruben Wieliczka u. Bochnia.“ (Hamb. Magaz. IV, 115). Zejszner L. „Pomiar barometryczny żupy bocheńskiej w mies. marcu 1843 r. wykonany. (Bibl. Warsz. 1843 r.); Pietraszek J. Kr. „Kiedy kopalnie wielickie i bocheńskie odkryto? (Przegl. lw. r. 13-ty 1846 r.); Hauch A., „Lagerungsverhältnisse u. Abbau des Steinsalzlagers zu Bochnia in Galizien“ (Geol. Jahrb. II Jahrg. 1851 Hft. 3). M. M.

Bochnia, przysiołek wsi Szalowy.