Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czerwonka

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 843 ]Czerwonka, nazwa bardzo wielu wsi, folwarków i karczem, zapewne od nietynkowanych murow zabudowań powstała.

1,) Cz., wś i folw., nad Bzurą, pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Sochaczew, tuż pod Sohaczewem. W 1827 r. było tu 27 dm., 223 mk. Dobra Cz. lit. ABC składają się z folw.: Cz., Czyste i Duranowizna, tudzież wsi Cz. i Czyste, od Warszawy w. 50, od Rudy Guzowskiej w. 22, od rz. Wisły w. 14. Rozległość wynosi m. 2340, a mianowicie: folw. Cz. grunta orne i ogrody m. 753, łąk m. 23, pastwisk m. 30, wody m. 4, lasu m. 985, nieużytki i place m. 75: razem m. 1870; budowli murowanych 11, drewnianych 18. Folw. Duranowizna grunta orne i ogrody m. 150, łąk m. 5, nieużytki i place m. 2, razem m. 157. Budowli murowanych 1, drewnianych 6. Folw, Czyste grunta orne i ogrody m. 288, łąk m. 2, nieużytki i place m. 23: razem m. 312. Budowli murowanych 4, drewnianych 7. Był tu młyn parowy, przerabiający do 12,000 korcy zboża rocznie; jest tartak, olejarnia z prasami hydraulicznemi siłą pary poruszane, gorzelnia, browar, owczarnia z 3000 owiec, piekarnia i wiatrak, pokłady marglu gliniastego i czarnoziemu torfowego. Wieś Czerwonka osad 34, gruntu m. 190; wś Czyste osad 20, gruntu m. 69.

2.) Cz., wieś, pow. błoński gm. Piekary, par. Osuchów.

3.) Cz., wieś pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew.

4.) Cz. wieś i folw., pow. rawski, gm. Boguszyce par. Żelechlinek. Leży na prawo od drogi bitej z Rawy do Tomaszowa, o 42 w. od Piotrkowa, o 10 w. od Rawy, o 14 od. Rogowa.; 14 dm., 170 mk. Rozl. folw. wynosi m. 703, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 390, łąk m. 27, pastwiska m. 1, lasu m. 69, zarośli m. 198, nieużytki i place m. 18. Budowli drew. 10, pokłady torfu. Wieś Cz. osad 15, gruntu m. 384.

5.) Cz., pow. łódzki, gmina i par. Bełdów.

6.) Cz., pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk.

7.) Cz., osada rządowa, pow. radomski, gm. i par. Radom. Ma 6 dm., 32 mk., 13 m. obszaru.

8.) Cz., pow. lubartowski, gm. i par. Firlej.

9.) Cz. Sokołowska lub Grochowska, wieś włościańska, pow. sokołowski, gm. Grochów, par. Czerwonka, należąca do dóbr Grochów i urządzona kolonialnie. Liczy 18 dm., 133 mk., 267 m. rozl. Kościół par. drewniany, wystawiony 1519 r. przez Piotra Stan. Kiszkę (Strumiłłę?) a obecny z r. 1834 drewniany, około r. 1860 odnowiony przez Władysława Rawicza. Parafia dek. sokołowskiego, dawniej węgrowskiego, liczy 450 (1500?) wiernych.

10.) Cz. Węgrowska lub Liwska, wieś i folw., pow. węgrowski, gm. Ossówno, par. Czerwonka, o 14 w. od Węgrowa i tyleż od Kałuszyna. R. 1827 miała 31 dm., 225 mk. Położenie płaskie, gleba gliniasta. Mieszkańcy trudnią się też hodowlą lnu i płóciennictwem. Kościół paraf. drewniany, erekcyi niewiadomej, 1679 restaurowany, świeżo odnowiony ofiarnością parafian i staraniem właściciela Cz. Józefa Rzędkowskiego. Parafia dek. mińskiego, dawniej siennickiego, liczy wiernych 2426. Dobra Cz. nabyte w r. 1874 za rs. 66,000. Rozl. wynosi m. 1457, a mianowicie, grunta orne [ 844 ]i ogrody m. 832, łąk m. 30, pastwisk m. 59, lasu m. 495, nieużytki i place m. 41. Płodozmian 8-polowy. Budowli mur. 1, drewn. 30; wieś Cz. Liwska osad 29, gruntu m. 386.

11.) Cz., wś i folw., pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Dzierżenin.

12.) Cz., wieś, pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka. Posiada kościół par. drewniany, który miał erygować 1675 r. dziedzic Cz. Aleksander Blendostowski, szkółkę i urząd gm. Roku 1827 było tu 24 dm., 151 mk. Cz. par. dek. makowskiego 2024 dusz liczy. Dobra Cz. składają się z folw. Cz. i Lipniki, tudzież wsi Cz., Janopol, Sewerynów, Maryampol i Ciemniewo. Rozl. wynosi m. 1987 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 859, łąk m. 44, lasu m. 545, pastwisk i zarośli m. 395, nieużytków m. 144. Wieś Cz. osad 31, gruntu m. 120; wieś Janopol osad 20, gruntu m. 448; kol. Sewerynów osad 29, gruntu m. 705; w Maryampolu osad 26, gruntu m. 244; wieś Ciemniewo osad 22, gruntu m. 483.

13.) Cz., rumunek, powiat mławski, gm. i par. Unierzysz. Por. Gizino.

14.) Cz., wś, pow. rypiński, gm. Okalewo, par. Skrwilno, liczy 16 dm., 53 mk. i 27 m. obszaru.

14.) Cz., wieś, pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Lubawa, odl. 11 wiorst od Suwałk, liczy 2 domy a 15 mk.

15.) Cz., wieś, pow. suwalski, gm. Jeleniewo, przy szose, o 11 wiorst od Suwałk, osad 20, ludności osób 139, wyznania ewangelickiego, mówiących narzeczem mazurskiem; nabożeństwo dla nich w kościele ewangelickim suwalskim odprawia się po polsku. Przestrzeń gruntów morgów 496. We wsi karczma, grunta żytnie, zwirkowate. Wieś dotąd nierozkolonizowana, budowle w gromadzie. Mieszkańcy nieco zamożniejsi od mieszkańców sąsiednich wsi.

16.) Cz., folw., pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzewo; wchodził dawniej w skład dóbr Bakałarzewo, dziś jest własnością Abela Marksona. Leży o 24 w. od Suwałk, o 3 w. od Filipoń, o 105 w. od Grodna. Rozl. wynosi m. 626 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 92, łąk m. 40, pastwisk m. 50, lasu m. 442, nieużytki i place m. 2. Br. Ch. i A. Pal.

Czerwonka, zaśc. włośc. nad jez. t. n., pow. święciański, 2 okr. adm., mk. 20, dm. 2.

Czerwonka, tak zwana słoboda w parafii Ueberlauz w Kurlandyi.

Czerwonka, przysiołek Dubiecka i Borka Nowego.

Czerwonka, niem. Czerwonken, wś, pow. łecki, st. p. Grabnik, nad jez. Sawinda.

Czerwonka, ob. Olbrachcice.

Czerwonka, Czerwionka, niem. Tscherwonka, 1.) kol., pow. toszecko-gliwicki, należy do wsi Górne Dzierzno.

2.) Cz., wś i folw., pow. rybnicki, par. Wielkie Dubeńsko, o 1.87 mil na płn. wsch. od Rybnika, na prawym brz. rz. Birawki, 1753 m. rozl., z tego 1289 m. roli ornej. Młyn amerykański i kopalnia węgla Maryanna. W pobl. kol. Ciosek z kopalnią nieczynną. Cz. ma 119 dm., 507 mk. i przystanek dr. żel. z Rybnika do Mikołowa, o 32 kil. od Katowic. F. S.

Czerwonka, 1.) rzeka, bierze początek pod wś Czerwonka, w pow. węgrowskim, gm. Ossówno, płynie w kierunku wschodnim na Orzechów, Krypy, Karczewice i powyżej Jarnic wpada do Liwca. Długa dwie mile, koryto płytkie i wązkie.

2.) Cz., rz., wpada do Sliny lub Jabłoni, która uchodzi do Narwi. Br. Ch.

Czerwonka, 1.) strumień górski, wypływa z źródeł leśnych, w płn. części gm. Ochotnicy w pow. nowotarskim, z pod grzbietu górskiego, Gorcami zwanego. Dział ten górski leśny ciągnie się od Obidowy aż po Zasadne i Kamienicę, w kierunku od zach. ku wschodowi, tworząc dział wodny między dorzeczem Raby i Kamienicy a Lebiednicy i Ochotnicy. Poczyna się na zach. znacznym wzgórzem Obidową (1027 m), a kończy się Gorcem (1229 m.) na wschodzie. Najwyższy czubałek zwie się Niedźwiedziem (1311 m.). Czubałki na wschód od niego zwą się: Kiczora (1284 m.), Jaworzyna (1288 m.) i Przysłop (1187 m.). Między Przysłopem a Gorcem z południowego stoku spływa kilka strug, tworzących Czerwonkę. Połączenie ich leży 793 m. npm. Potok ten płynie już to lasem, już też polankami, na których rozsiadły się chaty włościańskie, a wreszcie łąkami, i śród gminy Ochotnicy wpada do Ochotnicy z lew. brz. Ujście 604 m. npm. Długość biegu 5 kil. Od polany Jamnego, leżącej u źródeł, zwie się tenże potok także Jamne.

2.) Cz., strumień w obr. gm. Łopuszny, w pow. nowotarskim. Wypływa już w Śpiżu w obr. gm. Nowej-Białej (Uj.-Bela), koło Cisłowej Skały (686 m.), nieopodal granicy gminy Gronkowa z Nową Białą; płynie na północ, zrosiwszy łąki Łopuszny, wpada koło kościoła do Dunajca z pr. brz. naprzeciwko ujścia doń p. Łopuszny. Długość biegu 6 kil., z czego na Spiż 4 i pół, a na Galicyą 1 i pół kil. przypada.

3.) Cz., lewy dopływ Leśnicy, w obr. gm. Gronkowa na Podhalu nowotarskiem. Wypływa w obr. gm. Leśnicy, płynie na płn., opływając od zach. i płn. wzgórze Gronków, śród paśmistych łąk i wikliny. Ujście 593 m. npm.

4.) Cz., strumień, wypływa na granicy gm. Bystrzycy, Zagórzyc i Nawsia z działu górskiego Budzisza (449 m.) w pow. ropczyckim. Płynie wądołami na północ przez Zagórzyce i w tejże wsi z pr. brz. wpada do Budzisza, dopływu Wielopolki. Długość biegu 5 kil. Br. G.