Serbska politika
Hdyž bu prěni raz zjawnje wo serbskej samostatnosei rěčane, so to zwjetša tak zrozumi, zo budźemy sami stat tworić. Na to sebi zawěsće nichtó myslił njeje, kiž so z politiku zaběra, a sebi tež njeje myslić trjebał, dokelž samostatnosć je we mnohej druhej podobje móžna a njenuzuje runjewon k wosebitemu statej. Wažne je jenož, zo je lud docyła zwólniwy k samostatnosći. Zo my Serbja to smy a hač do dopjelnjenja našich žadanjow přecy budźemy, je přez to dopokazane, zo smy so politiscy zorganizowali a budźemy w přichodźe swoju organizaciju wužiwać nic jenož jako škit, ale tež jako bróń. Dokelž k tomu nuzuja nas wšě nazhonjena, kiž smy kaž w zańdźenosći tak w přitomnosći činili. Powrót po swětowej wójnje je wšudźe starym mócnaŕstwam wunuzował koncesiju, kiž su něhdyžkuliž předaloko sahace, z wjetša pak, móžemy prajić, tola rozumne. Tež my Serbja smy so nadźějeli, zo njebudźemy tón króć wuzamknjeni z rozdźělenja pokładow noweho časa. Smy so to čim bóle nadźějeli, hdyž buchu nowi dohladowarjo tutych idealnych pokładow strony, kiž su stajnje wojowali přećiwo wšoněmstwu z hesłom "Für Wahrheit, Recht und Freiheit". Tež my chcemy "wěrnosć", tež my chcemy "prawdu", tež my chcemy "swobodu" našemu serbskemu narodu. A što smy hač dotal docakali? Dypk za dypkom chcemy rozpominać.
Wo wěrnosći k nam njeje nihdźe ničo słyšeć. Křiwe nahlady a wusudy z časow monarchiskeje doby je nowe mócnaŕstwo njeporjedźane sebi přiswojiło, a skoro so zda, zo su wone hišće křiwiše a hišće njerozumniše kaž hdy prjedy. We zašłej dobje mějachmy tu a tam pola knježeŕstwow někotreho přećela, kiž to woprawdźe bě a tola so prócowaše, pola nas tajki zaćišć zawostajić, dokelž nas trjebaše ze wšelakich, wosebje egoistiskich motivow. Běchmy wšudźe wuwołani "kraloswěrni" Serbja, mějachu nas za konservativnych hač do kosće a jenož to jedne bě jim do nosa, zo chcychmy my konservativnosć tež na swoju serbsku rěc a narodnosć nałožować. My smy byli "kraloswěrni", dokelž so monarchija wjetšinje z nas zdaše rukowanje za naše narodne byće, nic pak "kraloswěrni" na kóždy pad. Smy hižo w starym staće wojowali za naše narodne prawa, dokelž so nam tehdy juž ničo njepřizwoli dobrowólnje a to snadne, štož dócpěchmy, smy sebi wunuzowali. Bohužel, smy stajnje byli přejara loyalni a něštožkuliž wjacy bychmy byli, móhli docpěć, bychmy sebi swojeje waźnosće a mocy wědomni byli. Wěm so tu derje dopomnić na časy wólbow a tehdy sym tak prawje začuł a do wutroby a rozuma je so mi zakorjeniło spóznaće, kak druzy z nami jako rozsudźacej mocu liča. A sym sebi wotmyslił po swojich snadnych darach sobu so prócować, zo my Serbja wšitcy spóznajemy swoju móc. Dźensa, hdyž je zakład statneho byća přeměnjeny, chcemy a dyrbimy z tuteho sebjespóznaća wšě sćěhowanja sćahnyć a to ćim bóle, hdyž je nam narodnym mjeńšinam přez měrowu konferencu zaručene naše wosebite narodne žiwjenje. Jenož na zwjazk ludow a na našich słowjanskich bratrow směmy so z dowěru spušćeć, dokelž němske strony, kiž so tak rady mjenuja "demokratiske", njejsu jara zwólniwe, z nami z wotewrěnosću a wěrnosću wobkhadźeć. A byrnjež nam to tež tu a tam lubili, njechamy jim tola tu wěc tak lohku činić, zo njebychu sebi woni, kaž ći stari knježerjo, myslili, my Serbja so damy z rjanymi słowami spokojić, wšo druhe pak mamy přijimać jako "fait accompli", t. r. hotowy skutk. Kaž my so prócujemy, wěrnosć wuznawać, njech tež woni kusk wjacy wěrnosće ke swojemu skutkowanju přećiwo nam sobu přinjesu. Hižo to je njewěrnosć a bjezkritiknosć přećiwo jich samsnym zasadam, zo je "Sakskoswěrnym" dowolene jako avantgarda prećiwo "Serbskemu Zwjazkej" a jeho sobustawam wustupować. My smy až smy prjedy loyalni byli monarchiji, těž loyalni republicy. Dokelž pak smy sebi wědomići swojeje narodnosće, swojeho kulturneho pokłada, žadamy, zo so za nami njech z kamjenjemi a błótom njemjeta. Žadamy, zo so wěrnosć njewotstroni z jich wustupowanja prećiwo nam a skónčnje žadamy, zo so docyła přećiwo nam njewustupuje, ale so jedna jako z runoprawnym łudom a narodom.
Jako jedyn muž dyrbi cyły narod stanyć a protestować přećiwo tamnym nizkim zasadam. Njebudźmy tak sćeŕpliwi, Serbja, ale dźěłajmy kaž naš narodowc "jedyn za wšěch" nětko "wšitcy za jednoho". Na nas wšěch bě ta plista měrjena, kiž bu sprawnosći a prawdźe 22. junija 1919 we Budyšinje data. Njeby nas to do šije hańba było, chcyli sebi to lubić dać, my Serbjo, kiž smy najwjetši dźěl swojich młodych a najmłódšich bratrow we njekrasnej wójnje zhubili, my Serbjo, pola kotrychž nětko mnoha wopušćena maćeŕka na swój khudy rowčk čaka, mnoha wboha syrotka swojeho nana a zežiwjerja paruje, mnoha swěrna, pilna a njesprócna mandźelska za swojim mandźelskim žaruje sama abo z črjodku dźěćimi, mnoha sotra za bratrom, mnohi přećel za přećelom žedźi. Wšo su nam wzali, a my kiž smy so z božej pomocu wukhowali, njesemy nětko ćežu sobu a smy sobukhostani z tymi wšoněmskimi šćuwarjemi kiž so njehańbuja winu na druhich wotstorkować, kiž so njehańbuja znjesliwy a ponižny lud bić a hanić, jenož tohodla, dokelž je "słowjanski" lud. To spomńće a njech so nihdy na nihdy njestanje po jich woli z nami, ale jenož po našej. Tohodla chcemy a dyrbimy sebi tež wunuzować swobodu. W přirunanju ze zańdźenosću smy hižo něštožkuli dobyli. Spokojić pak nas to na žadyn pad njemóže a njesmě, ale dyrbimy přecy zaso wustupować a raznje pominać na winowatosće knježeŕstwa přećiwo nam. Njejsmy wjacy njewólnicy, kaž smy byli předołho, ale mamy kaž wšě ludy, a tež němski lud, začuće a žadosć za swobodu. Tohodla njesměmy so bojeć, při kóždej składnosći za swoje prawa wustupować, njesměmy bojaznje we swojich wsach a statokach čakać, "hač so wróća złote časy", kiž smy we swojej swobodźe meli před tysac lětami. Te so nam njewróća bjez napinaceho dźěła a nihdźe w swětowych stawiznach njeje lud dostał swobody, ale w kóždym padźe je sebi ju wunuzować dyrbjał. A dokelž so z tymi brónjemi, z kotrymiž su nas bili a morskali, dźensa njemóžemy a njechamy wobarać, dyrbimy na wšě druhe móžne wašnje zdźěłaneho luda wojować wodnjo, w nocy, dźeń wote dnja, njepřestawajcy a z jeničkej myslu na wuswobodźenje z njepřirodnych a potłóčowacych putow, kiž nas wuwjazuja z djabołskej njesmilnosću. Kóžda zhromadźizna, kóžda skhadźowanka, kóždy naš wustup do zjawnosće doma kaž druhdźe ma być manifestacija našeje wole, našeje žadosće za swobodu. Smy po ličbje mało a tohodla je kóždy jenički winowaty kruće stać a so sobu starać, zo ani jedyn Serb njepadnje do cuzych pazorow a zo naše hrodźišća serbskich muži wostanu kaž w starodawnych časach žiwa murja skalneje twjerdźizny w Termopylach. Dyrbimy sebi wědomi być, zo hakle skedźbnosć za swoje wojowanje doma a we cyłym swěće dobudźemy, hdyž žadyn z nas so njepoda, ale raznje wuznawa: Ja Słowjan sym a Słowjan budu, a hdyž kóždy ze skutkom pokaza zo Słowjan wostanje. Na to dyrbi so přecy zaso pokazowoć a pominać, přetož časy su wo prawdźe khutne a wosebje našim bratram, kiž su z nami sobu byli we wójnje, bych rady rěčał k wutrobje a bych jich prosył, zo chcyli moje słowo słyšeć. Štyri lěta wojacy su nas wutupili; někotre wutroby su stwjerdnyłe, někotre zwjadnyłe. Te dyrbimy zaso worać, wótřić, tamnym z dobrym pozběhowacym słowom a skutkom krjepić a kóždemu zaso pokazać prawy puć. Dajće sebi rěčeć towaŕšojo, tež ja, kiž we wobćežnosćach tute słowa pišu, sym so we wójnje w cuzych kwaklach drěł, sym nana a mać a mandźelsku a dźowku někotry njekrasny raz z ćežkej wutrobu dyrbjał wopušćeć a bědźić so za tych, kiž su a běchu połni hidy prećiwo wšemu, štož bě njeněmske. Nětko, hdyž je po wójnje, je swjata winowatosć wšěch, tež twoja a moja, so prócować, zo nihdy wjacy njedožiwimy tajkeje krawneje wójny, połneje hidy a surowosće, samo přećiwo žonam a dźěćom a šedźiwcam. Ta surowosć, kiž je tehdy zakhadźała přećiwo "njepřećelam", je samsna surowosć, kiž so na nas měri, dokelž tež my Serbjo smy jim "njepřećeljo", dokelž smy Słowjenjo. Sy, towaŕšo, zabył, kak je će wutroba bolała, hdyž sy w Ruskej abo Pólskej abo Serbiji jako wojak wunuzowany dyrbjał pomhać při njeprawdźe a žadławej surowosći přećiwo zawostatym wobydleŕstwu? Jenož złóstniska wutroba, kaž jeje w Serbach nihdy njemějachmy, mohła na to zabyć abo so trjeba ze spokojnosću na to dopominać. A tohodla prošu će, towaŕšo, dopomń so na tych, kiž su zawinowali tute do njebjes wołace hrěchi, dopomń so, zo je wurunawaceje sprawnosće na zemi a zo Němc nima na cyłym swěće ani jednoho přećela swojeho suroweho wašnja dla. Dźensa, hdyž maš zaso swobodneje wole, dopomń so na ćežke časy wójny a potom so rozsudź a spóznaj, zo twoja narodnosć, twoje Serbstwo ći lubi nowy přichod, swobodny a njewotwisny a zo twoje wuznaće k Serbstwu je wuznaće k sprawnosći a čłowjeskosći. Tohodla praju hišće jónu: prječ ze wšěm němcowanjom w dźěle a zabawje, prječ ze wšěm, žedźenjom za němskej modernosću, docyła za wšěm, štož so z mocu do nas Serbow z Němcow ćišći. Njetrjebamy, haj njesměmy tohodla być njepřećeljo Němcow jako čłowjekow, ale dyrbimy wšo wotpokazować, z čimž woni za nas měrja politiscy, hospodaŕscy a tež duchownje.
Na nas njebudźe zaležeć, hdyž njebudźe spokojnosće mjez Serbom a Němcom. Njech woni nam dadźa naše prawa, našu njewotwisnosć, našu samostatnosć, politisku a kulturnu, a my jim ani kročele napřećo jednać njebudźemy. To pak njech hnydom wědźa: Prjedy my so njespokojimy, dóniž so nam njestanje prawda a nihdy njewotrjeknjemy so swojeje serbskosće, swojeho narodneho a nabožneho zmyslenja, swojeho žadanja za runoprawnosću z druhimi ludami, byrnjež my tež słabši byli, kaž woni.
Nihdźe njeje pokazki, zo so hdźe što polěpšuje w tutym nastupanju. Kóždu kročel, kiž my doprědka stupimy, je jim k hněwu a złobam. Tež sprawnosće a wěrnosće njewočakujemy; štož štó nima, njemóže podawać. Zo pak hamtske organy we Łužicy kaž rjećazniki na nas šćowkaju, zda so nam trochu dźiwno. Wosebje kamjenski a budyšski hamtski dźenik wuznamuje so we tutym nastupanju. Dokelž pak nichtó ze swojeje kože njemóže, zda so nam jenož směšne, zo, woni tak jara dołho we wowčich kožach mjeze namł khodźachu, měnjo: ći hłupi Serbja to njepytnu, zo njejsmy wowca, ale law. My dawno wěmy a znajemy swojich kwasarjow; pod jich wdwčej kožu njejsmy woprawdźe nihdy lawa spóznać móhli ale - wjelka, a to je rozdźěl!
- Author: Jan Skala (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-217.html